Sayın konuklar, Kurtuluş Müzesinde “Müze kart” geçmez iken, burada müze kart ile giriş yapabiliyorsunuz.
Evet, 46 yıl boyunca, ülkemizin yönetildiği bu mekan: 1’nci Meclis Binasından, 200 metre aşağıda, aynı kolda. 1924 ile 1960 yılları arasında, 36 yıl boyunca kullanılmış. Bugün ise, Cumhuriyet Müzesi olarak düzenlenmiş.
1923 yılında, mimar Vedat Tok (1873-1942) tarafından yapılmış. Cumhuriyet Halk Partisi binası olarak tasarlanmış, ancak daha sonra işlevleri geliştirilerek, Meclis Binası olarak kullanılmak üzere, 18 Ekim 1924 tarihinde hizmete açılmış. Türk siyasi tarihinde, yeri ve önemi büyük.
Bodrum üzerinde, 2 katlıdır.
Girişten sonra, enine uzanan, 2 ucunda merdivenler olan, geniş bir geçit var. Ortadaki Meclis Salonunun 3 kenarına, iç bölümler yerleştirilmiş. Tavan; Selçuklu ve Osmanlı bezemesi yıldız motiflerle süslü. Sonradan düzenlenen taç kapı ve bazı noktalar dışında, kemerler ve saçaklar, yer yer çinilerle süslenmiş.
1961 yılında; Meclis, yeni yapılan, bugünkü yerine taşınınca, bu bina, Merkezi Antlaşma Teşkilatı (CENTO) na tahsis edilmiş ve 1961-1979 tarihleri arasında, bu kurum tarafından kullanılmış. CENTO’nun kaldırılmasından sonra ise, aynı yıl Kültür Bakanlığına devredilmiş. 30 Ekim 1981 tarihinden bu yana, müze olarak kullanılmaktadır.
Müzede; ilk üç cumhurbaşkanı dönemlerini yansıtan olaylar; kendi sözleri, fotoğrafları, bazı özel eşyaları ile o dönemde; mecliste alınan kararlar ve kanunlar sergileniyor. Özellikle; salon kısmı görülmeli.
Bu salonda; Atatürk, 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında, “Nutku” okumuştur. Atatürk’ün okuduğu Nutuk kitabı, müzede sergileniyor. Bu olay: doğal ortamda, Atatürk’ün bal mumu heykeli ile canlandırılıyor iken, bu heykeller kaldırılmış. Artık yok. Gittiğinizde aramayın. Yani, belki bakım için kaldırıldığını düşündüm ama 3 Aralık 2011 tarihinde gittiğimde, bu balmumu heykellerin hala yerlerine konulmadığını gördüm, demek ki gözden çıkarıldı. 4 Haziran 2020 tarihinde gittiğimde de bal mumu heykeller yoktu.
Ayrıca: nutukta geçen pasajlar, fonda seslendirilmektedir. Yani, müzeyi gezerken, salon bölümünde, fonda, Atatürk’ün sesini duyabiliyorsunuz. (Buna da son vermişler, yani hiç olmazsa burayı gezerken, Sevgili Atamızın sesini duymak mümkündü, artık değil)
Evet; büyük önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün; ibret alınmasını düşünerek, gelecek nesillere, cumhuriyet dönemi öncesinde kurtuluş mücadelesinde yaşananları anlattığı ve önemli uyarılarda bulunduğu Nutuk adlı eserinin okunduğu yer olması açısından, burası önemli.
Ayrıca; Türk siyasi tarihinde, cumhuriyetin ilanı ile, bu Meclis binası önünde, Atatürk ve bir gurup insanın yürürken çektirmiş oldukları fotoğraf; eski nesillerin hafızalarında mutlaka yer etmiştir.
Evet: güzel bir müze. Özellikle; görevliler, gerek kıyafetleri ve gerekse nezaketleriyle çok kibarlar. Bu müzede: salon biraz daha modern olmuş, vekillerin oturdukları sıralar, tahta değil, tahta üzerine sünger-deri kaplanmış. Salon nispeten biraz daha güzeldir.
Özellikle: salon bölümünde, tepede tam ortadaki büyük avizeye dikkat edin, muhteşem. Ayrıca: kürsünün hemen iki yanındaki avizeler de muhteşem güzel. Ama, en güzel olanı: bu salon ile günümüzdeki çalışma şartlarının değerlendirilmesidir.
Aslında, müzeye girdiğinizde, hemen sola dönüyorsunuz ve ilk oda ve devamındaki iki odada: Atatürk ile ilgili bir kısım obje bulunuyor. Bunlar arasında, özellikle dikkatinizi çekmek istediğim objeler: tam ortada bulunan ve üzerinde Cumhurbaşkanı Atatürk yazılı cumhurbaşkanlığı mührüdür.
Ayrıca: Atatürk’ün orijinal Nutuk kitabı da sergileniyor. Ayrıca: Cumhuriyetin ilk yıllarında, kurulan fabrikaların ürettikleri ürünlerin bir kısmı, yani ilk ürünler, burada sergileniyor. Örneğin: ilk şeker, ilk basma kumaş, matbaada basılan ilk kağıt para, Atatürk’ün nutku okuduğu mikrofon, Meclis görüşme tutanakları gibi.
Son odadan çıkıp, hemen karşıya geçtiğinizde odada bir şey yok, yandaki salona girin ve salonun gezin. Vekillerin toplantı yaptıkları salon, bir öncekine nazaran biraz daha konforlu ve hiç olmazsa, oturma yerleri, deri döşelidir. Ayrıca: masaların yerleşimi, tavandaki muhteşem avize, kürsü yanlarındaki avizeler, salona ayrı bir hava katıyor. Tüm bunların yanında: salonun hemen arka ve yan bölümlerinde, sanırım seyirciler için hazırlanan, balkon-localar görülüyor. Muhteşem bir duygu, yoktan var edilen bir ülkenin, Türkiye Cumhuriyetinin tarihi, sırları, gerçeği işte burada gizlidir.
Sonra: koridorun öbür ucundaki odaları görmelisiniz. Bu üç oda da: Celal Bayar, İsmet İnönü ve Atatürk’e ayrılmış ve onlara ait kişisel eşyalar sergilenmektedir. Özellikle: Atatürk’e ait odada, manevi kızı Ülkü ile birlikte çekilen fotoğrafta giydiği gömlek ve süveter çok etkileyicidir. Bunu görmelisiniz.
Evet müze bu kadar. Üst kat, ziyarete açık değildir. Müzenin önünde, tarihi kapıda, fotoğraf çektirmeyi unutmayın. Son ziyaretimde yani 4 Haziran 2020 tarihinde üst bölüm de açılmıştı. Üst bölümde: sol yanda, Meclis toplantı salonunun üst balkonları görülüyor. Sağ yanda ise, önce Meclis Başkanı odası ve sonra diğer Meclis görevlilerinin makam odaları bulunuyor.
Son bir not: her ne kadar müze kartı kullanılarak buraya giriliyor olsa da, özellikle gençlerin ve hatta tüm halkın, buraya girmesi için tedbir alınmalı, yani giriş ücretsiz hale getirilmeli diye düşünüyorum. Bu bir düşünce, umarım bir kısım yetkili okur ve gerek “Kurtuluş Müzesi” yani “1’nci Meclis” ve gerekse “Cumhuriyet Müzesi” yani “2’nci Meclis” girişlerinin halka açılmasını ve ücretsiz hale getirilmesini veya en azından, haftanın belli günlerinde ücretsiz halk günü düzenlenmesini hayal ediyorum.
THE MUSEUM OF TURKISH WAR OF İNDEPENDENCE
The museum is housed in a two-storey building on Ulus Square, Cumhuriyet Street, which was designed by the architects Salim and Hasip beys and completed on 23 April, 1920. İt belongs to the First Period of National Architecture, and the outher walls are covered by Ankara stone (andesite).
The building served as the first Turkish Grand National Assembly (TBMM) until 1924, and was opened as the TBMM Museum in 1961. Since 1981 it has been open to the public as the Museum of Turkish War of İndependence.
The museum consists of the presidential boardroom, the chamber of ministers, the commission chamber, a private room, administrative rooms, the assamly hall, a mescit or prayer hall, the office of the chairman of the assembly, a photography room, storerooms for various works of art and an exhibition hall.
Altındağ ilçesi adını: Ankara kalesinin hemen karşısındaki; Altındağ tepesinden almıştır. Altındağ tepesi: Ankara’nın en eski yerleşim yerlerinden birisidir. Ailem ile birlikte, yıllar önce Ankara’ya geldiğimizde, biz de bir süre, burada yaşamıştık.
Evet: söylediğim gibi, Altındağ tepesi Ankara şehrinin en eski (muhtemelen 70-75 yıllık bir yerleşim var) yerleşim yerlerinden biri olduğundan, buranın korunması adına: herhangi bir imar faaliyetinde bulunulmamıştır.
Bu nedenle: bölge, ilk yerleşildiği gibi gecekondular ile doludur ve yalnızca, bu gecekondularda yaşayan insanlar zamanla değişmiştir. Ayrıca: tepedeki “Sağlık Ocağı” nedeniyle, bölgenin yeşil alan olarak tasarlanmış olması iddiası da, bölgede imar faaliyetlerinin yapılmaması nedeniymiş.
Altındağ’da gecekonduların ilk kuruluşu, 1’nci Dünya savaşı sonlarına dayanır. Çarlık Rusya’sının Doğu Anadolu’yu işgalinden sonra, Doğulu göçmenlerden bazıları, 93 Harbinde (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) buralara gelmiş ve aşiretlerini bulmak, onların yardımını görmek için, Haymana, Bala, Kulu ve Cihanbeyli yörelerine gelirler.
Bir bölümü de, devlet eliyle Ankara’ya emval-i metrüke (terk edilmiş mallar) evlerine yerleştirilir. Öyle anlaşılıyor ki, yeni gelen göçmenler, 93 göçmeni akrabalarını bulup Ankara’ya yerleşmiştir.
Yeni göçmenler, Altındağ’da tehcir edilen Ermenilerin altınlarını gömdüklerini işitip burayı kazmaya başlarlar. Altındağ adı buradan kalmadır. Asıl adı “Hıdırlıktepesi” dir. Halk, kısaca “Hıdırlık” ya da “Hıdırlık tepe” der.
TARİH
Altındağ tarihçesi, Ermeni göçünde, Hıdırlık Tepeye gömülen altınlar ve 93 Harbiyle öykülendiriliyor. Doğu Anadolu’dan, Ankara yöresine gelen insanların burada altın aradıklarını ve bu yüzden Altındağ adını aldığı, biraz da devletçe bir söylenti.
Gelişen Yenişehir’e karşı, yoksul yaşayan Hıdırlık kondularını, güzel bir adla sevdirmek istemişler. Altındağ, halk arasında üretilmiş bir isim değil, resmi bir addır.
Milat öncesi ve sonrası yerleşmelerin bulunduğu ilçeyi, ilk Frig kralı Midas kurar. İlçe, antik ve Osmanlı Ankara’sı olarak bilinmesinin yanı sıra, Anadolu Selçuklu’sunun “Melik” şehri olmuş ve Osmanlının eyalet merkezliğini yapmıştır. Zengin bir tarihe ve kültür mirasına sahip olan İlçe, başkentin ilk yerleşim alanı olması nedeniyle tarihi açıdan çok önemli eserlere ev sahipliği yapar.
Bu yüzden, bölge olarak değerli arsalara, evlere sahiptir. Bölgede yaşamanın pahalılığından ve değerli mekanların, arsaların olması, altın gibi değerli görülmesi ve ilçede yer yer yüksek kesimlerin olmasından dolayı bölgeye “Altındağ” adının verildiği rivayet edilmektedir.
Altındağ: Ulucanlar Cezaevi, Mezarlık ve Bent deresi üçgeninde bulunuyor. Tarihi eserlerin bulunduğu kocaman bir alandır. Roma Hamamları, kale, ilk meclis, bankalar, tamamen tarihi bir dokudur.
Ankara Altındağ
Anafartalar caddesi
Eski adı “Karaoğlan” idi. Mustafa Kemal’in 1915 yılında Çanakkale’de kazandığı birinci ve ikinci Anafartalar savaşları onuruna bu caddeye bu isim verilmiştir.
Ulus meydanındaki heykelin yanından yukarıya doğru çıkıldığında, sağ tarafta biraz içerlek yerde Milli Eğitim Bakanlığı vardı ve bir gün cayır cayır yandı. Daha yukarıda ise, ünlü hal binası ve satıcılar bulunurdu.
Anafartalar caddesi, o bölgede başlardı, Ankara’nın en canlı, ünlü alışveriş caddesiydi. Biraz aşağıda, yol ikiye ayrılır, biri Bent deresi yönünde aşağıya doğru inerdi. Anafartalar caddesi, sağlı sollu dükkanlarla doluydu ve bugün de öyledir.
Yukarıya doğru gittiğinizde yol yine ikiye ayrılır ve daha yukarı çıkan Çıkrıkçılar yokuşu yine bir alışveriş merkezidir. Sağa doğru devam ettiğinizde, solda Adliye Binası (günümüzde Kültür Bakanlığı), biraz daha ilerleyince Anafartalar ilkokulu bulunur.
Kurucu önderimiz Atatürk zamanından kalan bu ilkokul, oranın en büyük okuluydu ve aileler çocuklarını orada özellikle okutmak isterlerdi. Adliyeden sonra, sağ tarafa giden cadde ise Denizciler Caddesidir.
Aşağıya doğru uzanır gider. Anafartalar caddesinde sağ kaldırım üzerinde, Çocuk Esirgeme Kurumu vardı. Onun arka bahçesinde ağaçlar altında bir de yüzme havuzu vardı ve o yörenin çocukları, gençleri hep orada yüzerdi.
Çankırı Caddesi
Ankara’nın bilinen en eski barı: Çankırı caddesinde, 1924 yılında popüler olan ve ismini İspanya Yahudilerinden alan “Elhamra” bardı.
Dışkapıda eski bulunduğu yerde, günümüzde aynı isimle “Elhamra Otel” yükselmektedir.
Geçmişte, Çankırı caddesi, Çankırı yönünden, Ankara’ya giriş yapanların kullandığı ana yollardan biriydi. Ankara’ya alışveriş yapmaya gelenler atlarını, arabalarını, kağnılarını Saman pazarı civarında bağladıktan sonra, günlük alışverişlerini yapar, akşam meyhaneye uğrayacaklar ise, soluğu Çankırı caddesinde alırdı.
Ankara’da eski meyhane kültürünün günümüzde sürdüğü mekan ise, yine Çankırı caddesi civarı olmaya devam etmektedir. Tarihi Çiçek Lokantası ve meyhane kültürüne yakın tarzıyla müşterilerine hizmet vermeye devam eden Uğrak Lokantasının kuruluş tarihi ise, 1926 yılına kadar uzanmaktadır.
Çıkrıkçılar Yokuşu
Yün eğirmeye yarayan çıkrık yapımcıları bu yokuşta toplandığından, yokuş Çıkrıkçılar yokuşu diye anılır olmuş.
Ama elbette düven yapımcıları, tabutçular, çeyiz sandığı yananlar vb gibiler de bu yokuşta faaliyet sürdürüyordu.
Çıkrıkçılar yokuşu, Ankara’nın en eski esnaf ve sanatkarlarının toplandığı yer olarak bilinir. Yokuş boyunca sıralanan çıkrıkçılarda, o devirde, hamur açma işinde kullanılan oklava, hamur tahtası, hamur yoğurmakta kullanılan tekne, tahta bebek beşikleri, basit mutfak eşyaları yapılırdı. Eskiden bu caddede dokuma tezgahları varmış.
Bu tezgahlarda, Ankara’nın ünlü tiftik keçisinden “sof” dokunurmuş. Çıkrık sesinden, dokuma tezgahlarının tıkırtısından geçilmezmiş. Takip eden dönemde, İngiliz dokuma sanayi yüzünden, tezgahların çıkrıklarının çoğu susmuş.
El ile işleyen bu iptidai aletlerin bir de kendilerine göre sesleri vardı. “Çık çık” diye ses veren aletlerden kaynaklanarak, bu yokuşa “Çıkrıkçılar yokuşu” ismi verildi.
Yeğenbey
Ankaralılar, Yeğenbey denince, hemen Vergi Dairesini hatırlarlar. Gelelim buranın tarihi geçmişine. Günümüzde Tekke köyünde camisi ve türbesi bulunan “Turasan Bey”: Ankara Sancağının önemli Tımar beylerindendir.
Sahip olduğu köyler “Turasan Bey Memleketi” olarak anılır. Turasan Bey: yaptırdığı zaviyenin vakfiyesine şu ifadeleri yazdırmıştır. “Zaviyenin kapısı daima açık bulundurulacaktır. Giren girer, çıkan çıkar.
İsteyen misafir olur gider, dileyen mücavir olarak kalır. Geceyi geçirmek isteyen yatar, gitmek isteyen gider. Oradan misafir kovulmaz, azarlanmaz, men olunmaz, nasıl isterse öyle yapar, misafire tabi olunur.”
Turasan Bey: erkek evladı olmadığı için vakıflarına yeğeni “Hızır Bali” yi yönetici tayin eder. Hızır Bali: Ankara’da, Ak Medreseyi ve Yeğen Bey camisini yaptırır. Hacı Bayram-ı Veli dergahının giderleri için Orman Çiftliğini vakfeder. Günümüzde “Yeğenbey Vergi Dairesi” ismini bu tarihi şahsiyet olan Hızır Bali’den almıştır.
Bent Deresi
Günümüzde minübüs durakları ile dolu olan bu alan, eskiden Ankara’nın özel bir mekanı ile biliniyordu. Ancak, aslen burada Hatip çayı vardı. Bir zaman: Ankara yerleşiminin su ihtiyacını karşılamak için, Hatip çayı üstüne su toplanması için bir bent yapılınca, derenin ismi “Bent deresi” olmuştur.
Bellevue Palas
Bugünkü “Radisson Blue” bir süre öncesi Stat Otelinin bulunduğu yerde yapılmıştır. Mimar Kemalettin Bey’in tasarladığı Evkaf Apartmanlarından biridir. Yapımı mimarın ölümünden sonra tamamlanmış ve otele dönüştürülmüştür. Ankara’nın ilk çağdaş otellerinden biri ve bugün tarihe karışmış olan otele “Bellevue” ismi verilmiştir. Bellevue, Fransızca ve “güzel manzara” demektir.
Ankara Altındağ
GEZİLECEK YERLER
Ankara Altındağ
ZİNCİRLİ CAMİ
Ulus-Anafartalar caddesindedir.
Yapı: 1685 yılında, Ankaralı Şeyhülislam Mehmet Emin tarafından yaptırılmıştır.
Alt kısmı kırmızı Ankara taşı, üst bölümü tuğladır. Boyuna: dikdörtgen planlıdır. Minaresi: kuzeybatı köşededir. Temeli: kesme taş, duvarları kerpiçtir. Duvarların dışı, son onarımda tuğla ile kaplanmıştır.
AĞAÇAYAK CAMİ
Ulus-Ulucanlar caddesindedir.
Yapının, yapılış tarihi olarak 1705 yılı düşünülmektedir.
Güneye doğru meyilli bir arazideki yapı: dikdörtgen planlı, çatılıdır. Duvarlarında, su basman seviyesine kadar moloz taş ve onun üstünde ahşap hatıllı kerpiç duvar görülür. Kuzey cephesi ise, tuğladır. Çatısı: kiremit kaplıdır. Küçük minare: kuzeybatı köşesindedir.
AHİ ELVAN CAMİİ
Ulus-Saman pazarı bölgesinde, kaleye çıkarken, yolun solunda görülebilmektedir.
Yapım tarihi olarak: 1291 yılı görülür. Kuzeye doğru yükselen bir arazi üzerinde yapılmıştır. Dikdörtgen planlı, ahşap minberi ve direkleriyle önem kazanmaktadır. Minaresi: kuzeybatı köşededir. Dıştan sade bir görünüm arz eder. Caminin duvarları: altta iri moloz taş, sonra kerpiç örgülüdür. Ancak, yapılan onarım çalışmalarında duvarlar tuğla ile güçlendirilmiştir. Çatı: kiremit kaplıdır.
KURŞUNLU CAMİ
Anafartalar caddesi üzerinde, Altındağ Belediye Sarayının hemen yanındadır.
Cami: 16’ncı yüzyılda yapılmıştır. Kare planlı ve tek kubbelidir. Doğuya doğru yükselen bir yamaç üzerine yapılmıştır. Duvarları, sıralı moloz taş örgülüdür.
Günümüzde: son cemaat yerinin altı: tuvalet ve su deposu ve abdest alma yeri olarak kullanılmaktadır.
HACI BAYRAM CAMİSİ
Hacı Bayram Veli: bütün Anadolu’da bilinen, manevi kişiliği önem kazanan bir zattır. Osmanlıdan günümüze kadar, kendisine halkın ilgisi, eksilmeden ulaşmıştır.
Bu cami, Ankara şehrinin sembol yapılarındandır.
İlk yapılış tarihi olarak: 1427 yılı düşünülmektedir. Öte yandan: burada yalnızca bir cami yapısı değil, bir yapılar topluluğu bulunduğunu da söylemem gerek. Camiye bitişik, türbe görülüyor. Bunun hemen arkasında ise, Osmanlı devrinde “Ak Medrese” olarak kullanılmış, Augustus Mabedi var.
CENABİ AHMET PAŞA CAMİSİ
Ulucanlar caddesindedir. Yapılış tarihi olarak: 1565 yılı düşünülmektedir.
Bu yapının en önem kazanan durumu: Mimar Sinan veya kalfasının, Cenabi Ahmet Paşa adına bu camiyi yapmış olmalarıdır ve Ankara şehrinin en güzel cami yapısıdır.
Cami: türbe, Mevlevihane ve hazireden oluşur. Ancak: günümüze, yalnızca cami ve türbe ulaşabilmiştir. Kuzeye doğru hafif bir meyille yükselen külliye: geniş bir avlu duvarı tarafından çevrelenmektedir. Cami, bu avlunun güneyinde kalır. Türbe ise, avlunun kuzeyindedir. Caminin yanında bir de çeşme görülüyor.
AHİ ŞERAFETTİN KÜLLİYESİ-ASLANHANE
At pazarı semtine çıkarken, Aslanhane mahallesindedir. Yapılış tarihi olarak: 13’ncü yüzyıl düşünülmektedir. Yapı: dikdörtgen planlı, yarı ahşaptır. Mihrabı önem kazanmaktadır. Caminin kuzeydoğusunda, külliyeye adını veren Aslanhane Zaviyesi bulunsa da, harap olmuş durumdadır
Ahi Şerafettin Türbesi, zaviyenin yanındadır.
Ankara Altındağ Suluhan
SULU HAN
Ulus Hal binasının güneyindedir.
Yapı: 2 katlı, 2 avlulu, yanında arastası olan bir şehir hanıdır. Moloz taş, tuğla ve kesme taş kullanılarak yapılmıştır. Han: değişik zamanlarda onarım görmüş ve yer yer genişletilmiştir. Ancak: bir dönem yapının birçok kısmı yıkılınca: büyük bir onarım geçirmiş ve günümüzdeki halini almıştır. Evet, Sulu han: yoğun ticaretin yaşandığı, özellikle takı işiyle uğraşan bayanların yoğun olarak ziyaret ettikleri bir yer olarak önem kazanıyor. Ama, buraya giderseniz, hemen alt katta bulunan masalarda oturup, bir çay içerek tarihi havayı teneffüs edebilirsiniz.
ÇENGEL HAN
At pazarı meydanında, hanlar bölgesindedir.
Yapı: Kanuni Sultan Süleyman döneminde: Mihrimah Sultan’ın eşi Damat Rüstem Paşa tarafından, 1522-1523 yılları arasında yaptırılmış ve Anadolu’da, tarih boyunca kervansaray işlevini sürdürmüştür. Yapı: alçak avlulu, dikdörtgen planlı ve 2 katlıdır. Yapımında: kaba yontu taş ve tuğla kullanılmıştır.
Burada: halkın konaklama ve alışveriş ihtiyaçları karşılanmıştır. Özellikle: 16 ve 17’nci yüzyıllar arasında, şehir ticaretinin artması ile, burası da ticaretin yürütüldüğü başlıca hanlardan biri haline gelmiştir. Dönemin en büyük ve pahalı hanlarından birisidir. Çok sayıda odası ve develik denen kısmı bulunmaktadır.
20’nci yüzyıla gelindiğinde ise: handa: çeşitli dokumalar, urgan, kuru bakliyat, hububat, tiftik yünü, işlenmemiş deri ve at arabaları için koşum takımları satan dükkanlar bulunmaktadır. 20’nci yüzyılın sonlarında, terk edilmeden önce, burada: ham deri toptan satışlarının yapıldığı bir tabakhane, yün deposu ve tiftik ile yapağı satışı yapılan dükkanlar bulunuyormuş.
Ankara’nın hanlar bölgesinde, özgünlüğünü günümüze kadar sürdürebilen nadir hanlardan birisidir.
Buranın en büyük özelliği: iş adamı Vehbi Koç’un; ticaret hayatına burada başlamış olmasıdır. Bu yüzden, han: Koç Vakfı tarafından “Müze” olarak kullanılmak üzere kiralanmış ve restore edilmiştir. Avlunun üzeri, cam ile kapatılarak koruma altına alınmıştır. Müze: 2005 yılında, Müze olarak ziyarete açılmıştır.
Müzenin hemen yanında otopark bulunmaktadır. Müze: ulaşım, iletişim ve sanayi tarihine adanmıştır. Öte yandan, müze koleksiyonu içinde: Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili objeler de bulunmaktadır. Ayrıca: sandal ve otomobiller gibi, bire-bir ölçekli objeler de sergileniyor. Pazartesi günü hariç, her gün ziyarete açıktır.
Evet, günümüzde burada, biraz önce de sözünü ettiğim gibi “Sanayi Müzesi” bulunuyor. Ancak müze yanında: müzenin girişindeki bedesten dükkanlarını ziyaret ederek, el yapımı nadide çiniler, takılar, halılar, kilimler ve Ankara için yazılmış kitaplardan satın alabilirsiniz.
Ayrıca: Divan gurubu tarafından işletilen bir pastane bölümü var. Burada, yöresel tatlıların yanı sıra dünya mutfaklarından favori yemekler ve içkilerden bulmak da mümkündür. Son olarak, burada bir “Kafe” bulunduğundan söz etmem gerek. Yorgunluk atmak ve çeşitli tatlıların, yaş pastaların, lokumların tadına bakmak isterseniz burayı ziyaret edebilirsiniz.
PİRİNÇ HAN
Kale mahallesinde, antikacılar çarşısındadır.
Ankara’nın en eski hanlarından biri olması yanında, Türkiye’nin en güzel ahşap hanlarından birisidir. Eski ahşap gıcırtısı sesleri arasında, koridorlarında dolaşabilirsiniz. Otantik bir mekan olarak önem kazanmaktadır.
Tatlı bir ortaçağ havası görülmektedir. Eskiye ait, hatıra kokan eşyalarla karşılaşabilirsiniz. Han içindeki kafeteryada oturup: bir şeyler yeyip içebilirsiniz. Özellikle: patlıcanlı gözleme öneririm. Ayrıca, han içinde bulunan otantik dükkanları ziyaret edebilirsiniz.
Bunlar arasında: antikacılar, gümüşçüler, bakırcılar, gramafoncular var. Ayrıca: küçük resim atölyeleri var. Fotoğraf meraklıları için de bulunmaz bir mekandır. Sonuç olarak, pirinç han: kültür ve sanat merkezi olarak hizmet vermektedir.
Ulus meydanına gittiğinizde, hemen sol yanda, meydana komşu tarihi bir yapı ile karşılaşacaksınız.
Günümüzde: Sümerbank ve diğer bazı kurumlar tarafından kullanılan bina: görünüm olarak zaten görenleri geçmişin derinliklerine götürmektedir. Bu yüzden: bu yapının geçmişi hakkında araştırma yaptım ve aşağıda sizlere kısa bilgi veriyorum.
Öncelikle “Taşhan” dan söz etmek gerekir, çünkü Sümerbank binası, bu Taşhan yıkıldıktan sonra aynı yere yapılmıştır.
Ankara Ulus Taşhan ve Sümerbank
TAŞHAN
Taşhan: 1895-1902 yılları arasında, Ankara Valisi Abidin Paşa’nın mektupçusu Ankara Vilayeti Meclisi İdare Başkatibi İsmail Bey tarafından yaptırılmıştır. Ancak, arazide bir mescit bulunması yüzünden hemen inşaata başlanamamış, Ankara Valisi Abidin Paşa’nın yardımı ile 1888 yılında Niğdeli bir kalfa tarafından yapılmaya başlanmıştır.
Yapı: Hızırlık dağından getirilen pembe kalker taşlardan inşa edilmiştir ve bu yüzden halk arasında “Taşhan” olarak tanınmıştır. Hanın iç kısımlarında ise, kerpiç ve ahşap malzeme kullanılmıştır.
1892 yılında Ankara şehrine demir yolu gelince, Taşhan Meydanı: istasyon ile ilişkisi nedeniyle, simgesel bir kamusal alan olarak anlam kazanmıştır. Bu yüzden: Ulus Meydanının ismi “Taşhan Meydanı” olarak bilinmektedir. Taşhan’ın da bulunduğu tozlu-topraklı meydana, ancak 1924 yılında parke döşenmiştir.
Taşhan, yapıldığında Ulus’un en büyük binasıdır.
Bu 2 katlı ve 100 odalı han: bölgeyi gezen seyyahların uğradığı ve konakladığı bir yerdir. Hatta, çevre köylerden gelenlerin kağnıları için ayrılmış bir alan, ağıl ve mescit de vardır.
Kurtuluş Savaşı yıllarında cepheden gelen yaralıların tedavi edildiği 150-200 yataklı bir hastaneye dönüştürülmüştür.
1920’li yıllarda, özellikle TBMM açıldığında, Ankara dışından gelen delegelerin büyük bölümü, burada kalmışlardır. Çünkü o dönemde şehirde mevcut diğer hanlardan farklı olarak, burası konaklama ve turizm amaçlı olarak kullanılıyordu.
1928 yılına gelindiğinde ise, burası “Taşhan Palas Oteli” (bir diğer ismi “Hotel d’Angora) olarak faaliyetini sürdürmüştür.
Hanın arka bahçesinde: bir lokanta kurulmuş ve ismi “İmren Lokantası” imiş. İmren Lokantası diye tabela asılmış. Ancak 1928 yılında kurulan bu lokanta: Bolşevik ihtilalinden kaçarak İstanbul’a yerleşen Rus Georges Karpovich tarafından işletiliyormuş ve bunun ismine ithafen zamanla “Karpiç Lokantası” diye anılmaya başlanmıştır.
Lokantanın ilk garsonu da, yine Rus Sergiyev idi. (Bu garson lokantanın kapanmasının ardından, kendi lokantasını “Süreyya Lokantası” ismiyle açmıştır.)
Karpiç Lokantası, Ankara şehrinin kuruluş yıllarındaki en modern lokantası olarak önem kazanmıştır. O dönemde: burası otelin resmi ve özel davetlerinin yapıldığı, Ankara’nın tek müzikli lokantasıydı.
Han: 1933 yılında; sahibinin bankaya borçlarını ödeyememesi nedeniyle banka (İş bankası) tarafından haciz edilir ve icra yolu ile satılır. Hanı, Sümerbank satın alır ve Kaprovich: Merkez Bankasının yanındaki meşhur “Karpiç Restoranı” açar, bu yeni yer de uzun süre Ankaralılar için önemli ve sık tercih edilen bir yer olma özelliğini korur.
Ankara Ulus Taşhan ve Sümerbank
SÜMERBANK
1933 yılında kurulan Sümerbank: özel bütçenin temelini oluşturan katma bütçeli idare uygulamasının ilk ve en önemli örneği olarak dikkati çekmektedir. Çünkü: ticari nitelikli mal üretmesi için kurulmuştur.
Bu kuruluşa: 11 Temmuz 1933 tarihinde Atatürk tarafından “Sümerbank” ismi verilmiştir. Halk tasarrufu ile oluşturulmuş Sümerbank, Türkiye’nin ilk modern tekstil kuruluşu olarak büyük bir üne kavuşmuştur.
SÜMERBANK BİNASI YAPILMASI
1928 yılında: Taşhan’ın yıkılarak yerine yeni ve modern bir banka binası yapılması için proje yarışması açılır. Yarışmaya pek çok yerli ve yabancı mimarın projesi katılır ve mimar Seyfi Arkan’ın projesi kazanır.
Ancak bir neden gösterilmeden bu projenin uygulanması iptal edilir ve yarışmaya katılmayan Alman mimar Martin Elsaeser’in proje yapması ve bunu uygulaması kabul edilir.
Hatta, Cumhuriyetin ilk yıllarında, yabancı mimarlar çalışırken, yanlarında Türk mimar çalıştırma gibi bir zorunluluk olmasına rağmen, Elsaeser, burada çalışırken yanında Türk mimar çalıştırmamıştır, sebebi belirsiz.
Bu arada: Ankara İmar Planı yarışmasını kazanan ve Plan Danışmanı olan Prof. Hermann Jansen: Taşhan’ın yıkılmasını istemez, ancak itirazlarına rağmen, Taşhan yıkılmıştır.
Yeni yapı 1937-1938 yılları arasında inşa edilmiştir. Dairesel formda yapılan yapıda, mimar Elsaeser tarafından modern mimari anlayışı uygulanır.
Betonarme iskelet sistemi uygulanan yapının öndeki alçak kütlesi dıştan ve girişi “Pembe Ankara taşı” ile kaplanmıştır.
Yapının eliptik giriş holü: en etkileyici bölümüdür. Bu giriş holüne: anıtsal bir merdivenle ulaşılan ana kapıdan girilir ve bu merdivenin üstü: dairesel bir saçak ile kapatılmıştır. Eliptik giriş holüne göre simetrik olarak planlanmıştır.
Bu planda, yapı arkaya doğru genişleyerek açılmış, öndeki Sümerbank satış mağazası ve banka kısmı alçak düzenlenmiştir. Yuvarlatılmış köşeleri, merdiveni ve pirinçten sütunları ile, ana giriş, burada simetri aksı üzerine yerleştirilmiştir.
Arkada, genişleyen bölümde: zemin üzerinde beş büro katı bulunmaktadır ve öndeki alçak kısımdan oldukça farklıdır.
Yapıda: tek, üçlü ve dörtlü olarak yerleştirilen pencerelerin ortasındaki gölgelikler: yüzeylerde gölge-ışık etkisi yaratmaktadır.
Yani: bina bittiğinde, Ankara’nın en modern binası ortaya çıkar. Tren garından gelen aksın bakış açısını oluşturacak şekilde tasarlanmıştır.
1988 yılında Sümerbank’ın özelleştirilmesiyle Sümerbank’a ait binanın ismi “Sümer Holding” olarak değiştirilmiştir. 2000 yılında binanın ön kısmı, bir hazır giyim markası tarafından mağaza olarak kullanılmaya başlanır ve daha sonra Özelleştirme İdaresi tarafından Kültür Bakanlığına devredilen bina, Sümer Holding’in genel merkezinin Atatürk Orman Çiftliğine taşınmasıyla birlikte, özel bir üniversiteye devredilir.
Sümerbank Binası içindeki “Oturan Atatürk Anıtı”
İlk önemli Atatürk heykelleri ve Türkiye Cumhuriyeti ulusal anıtları, Heinrich Krippel tarafından yapılmıştır. Avusturyalı Krippel, ilk olarak 1925 yılında, Ankara’daki “Zafer Anıtı” için açılan yarışmayı kazanmış ve Türkiye’ye gelmiştir.
Bundan sonra: İstanbul, Konya, Samsun ve Ankara’da heykeller tasarlamış ve gerçekleştirmiştir. Kendisi 13 yıl boyunca, düzenli olarak Viyana’dan Türkiye’ye seyahat etmiştir. Çünkü eserlerini Viyana’daki atölyesinde üretiyor ve Viyana Birleşik Maden İşletmelerinde dökümünü yaptırıyordu.
Krippel, Atatürk’ü sivil bir kişi olarak tasvir etmiştir. Krippel’in burada bulunan Atatürk anıtı da, taşlar yontularak yapılmıştır. Anıtta, devletin kurucusu Atatürk, merkezi holden yüksekte, taht benzeri bir koltukta otururken görülmektedir.
Atatürk, kollarını bu koltuğun kolçaklarına yaslamış ve bacakları açılı bir halde oturmaktadır. Bakışları, sağa doğru, uzaklara yöneliktir. Anıtın alt kısmına işlenmiş kitabesindeki “inanıyoruz ve yapıyoruz” sözleri, muhtemelen Kemalist yönetimin ekonomik politikasına dikkat çekmektedir.
Böylece, yeni Cumhuriyetin geleceğe yönelik potansiyeli, Krippel’in kendinden emin Atatürk figüründe ifade edilmeye çalışılmıştı.
Evet sonuç olarak Sümerbank binalarında, günümüzde bir üniversite bulunmaktadır. Son olarak üniversitede görevli bir arkadaşımı ziyaret ettiğimde, binayı bana gezdirdi. Binanın önemli bir özelliklerinden birisi de, bir zamanlar bu binanın dönemin hükümetine ev sahipliği yapmasıdır.
Başbakan Adnan Menderes’in makam odası buradadır. Daha da ilginç olanı, yine bir zamanlar devletin Hazine Dairesinin burada bulunmasıdır.
Ziyaret esnasında Hazine Dairesini de gezdim, hatta hazine dairesinin bir müze olarak düzenleneceğini ve ziyarete açılacağı konuşulmuştu, inceledim Hazine Müzesi açılmış, yine bu sitede Hazine Müzesiyle ilgili yazımı bulabilirsiniz.
Ankara Hazine Müzesi gezisi hakkındaki yazım için Hazine Müzesi
