Boğaziçi’nin Anadolu yakasında, Çengelköy semtindeki Kuleli Askeri Lisesinden biraz ileridedir.
Bizans döneminde burası “Napzimakion” olarak bilinirdi. 6 yüzyılda: Bizans döneminin en büyük imparatorlarından olan İustinianus’un karısı imparatoriçe Teodora: bu bölgede İstanbul şehrinin fahişelerini yola getirmek için “Matonoia” isimli bu kadınlar manastırı yaptırmıştır. Çünkü öncesinde bir fahişedir ve fahişelerin sorunlarını iyi bilmektedir. Bu kadınların daha temiz bir yaşama davet edildikleri bu manastır hakkında sadece anlatılanlara dayanan çeşitli öyküler günümüze ulaşmıştır. Zaten: Boğaziçi’nin bu kıyılarında ve köylerinde, Bizans dönemine ait aslında hiçbir şey kalarak günümüze ulaşmamıştır.
Osmanlı döneminde; 17 yüzyılda burada: Sultan IV. Mehmet’in Şeyhülislamı ve çocuklarına hocalık yapmış olan Vani Efendi’nin geniş bahçeleri ve köşkünün bulunduğu bir köy vardır. Hatta: Vani Mehmet Efendinin kıyı boyunca 17 yalı yaptırdığı söylenir.
Çünkü burada bulunan Papaz Bahçesi, Sultan IV Mehmet tarafından, hünkar şeyhi Vani Efendiye verilir. Vani Efendinin ismi nedeniyle de yöreye “Vaniköy” ismi verilmiştir. Bu kişi, yani Vani Efendi: tasavvufçular tarafından pek sevilmez. Yobaz ve cani olarak nitelendirilir ve büyük bir kızgınlık duyulur, hatta kendilerine göre Vaniköy’ü lanetli olarak nitelendirirler.
Çünkü döneminde; devlet adamları ile sıkı ilişkilerine dayanarak, özellikle Mevlevi ve Bektaşi tarikatlarını yok etmeye çalışmış, Mevlevi ayinlerini yasaklatmış, Kadızadeli tarikatını tek güç haline getirmiştir. Çünkü adamlarını ve halkı galeyana getirip: Melami, halveti ve Mevlevi tekkelerine saldırtmış, geleneksel toplumun mülk sahiplerine hücum ettirmiştir.
Bir zamanların önce Hıristiyan sahte peygamberi ve sonrasında Müslüman olan ve Mehmet Aziz ismini alan ve “dönme” olarak nitelendirilen kişiyi, söylenenlere göre Vani Efendi Müslüman yapmıştır. Gelelim sonuna: Vani Mehmet Efendi: Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ile birlikte “Ordu Şeyhi” olarak Viyana seferine katıldı. Kuşatma başarısız olunca, Merzifonlu idam edildi ve Vani Mehmet Efendi ise, Bursa’ya sürgüne gönderildi ve orada öldü.
Kanuni: Sultan olmadan önce, şehzade iken, taht entrikaları yüzünden, babası Yavuz Sultan Selim’in adamlarından kaçarak: bu köşke saklanmış ve burada 3 yıl yaşamıştır.
Vaniköy’ün Osmanlı dönemine ait bir özelliği de: buranın yeniçerilerin Sakson adı verilen av köpeklerini yetiştirdikleri bir bölge olmasıdır.
Vaniköy Mescidi-Camii
Vaniköy’deki ilk iskan faaliyetleri 1665-1666 yılları arasında, burada Vaniköy Mescidi yapılmasıyla başlar. Yapı: Sultan IV Mehmet’in hünkar şeyhi olan Vani Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. Yapılışından 180 yıl sonra, Sultan I. Mahmut, buraya bir hünkar mahfili ekletir ve av sonrasında burada dinlenir ve Cuma namazını kılarmış.
Farklı bir mimarisi olan bu ahşap mescit: çeşitli onarımlarla varlığını günümüze kadar sürdürmeyi başarmıştır. Kırmızı, tek şerefeli minaresi, kagir zemine oturtulmuş ve betonarmedir, kırmızı renk nedeniyle çok uzaklardan seçilir. Deniz tarafında bir duvar çeşmesi vardır. Koru tarafı ise yüksek sütunlarla sundurma şeklinde yapılmıştır.
Caminin bir yanı boğaz ve diğer yanı yemyeşil bir tepeye bakmaktadır ve iki yanı, yalılarla çevrilidir. Caminin boğaza bakan tarafındaki çınar ağacına dikkat edin, bu ağaç cami yapılırken buraya dikilmiş, yani yaklaşık 350 yıllıktır.
Mahmut Nedim Paşa Yalısı
Yalı: 1850 yılı yapımıdır. Osmanlının Viyana Büyükelçisi Mahmut Nedim Paşa, Viyana ve Prag şehirlerindeki yapılardan etkilenerek, bu yalıyı yaptırırken bir de kule ekletmiştir. Paşa: Rus yanlısı politikaları ile bilinir ve “Nedimof” olarak da adlandırılırdı. Sadrazam olduğu dönemde, Rus Elçisi İgnatiyev ile yakın ilişki kurdu. En büyük özelliği ise, padişahın yetkilerini arttırması ve basına sansür koymasıyla ortaya çıktı ve halk tarafından büyük nefret duyulan bir kişi olarak bilindi.
Bu piramidal külahlı kulenin her katında bir oda vardır ve bu garip külahlı kule ile esas yalı, mimari olarak aslında birbirine yabancı kalmaktadır.
12 odalı yalı, tarihi geçmişinde bir dönem hemşire okulu olarak kullanılmıştır. Çünkü Paşanın çocukları tarafından Kızılay’a bağışlanmış ve II. Dünya Savaşı sırasında hemşirelik okulu olarak kullanılmıştır. Buradan yetişen hemşireler: ülkenin birçok yerine gönderilmiştir. Uzun yıllar hemşire okulu olarak kullanılan yalı, zamanla Kızılay’ın ilgisizliği nedeniyle harap oldu ve bağışlayanların istekleri unutularak ilk olarak 1996 yılında satışa çıkarıldı. Ama yalının geçmişindeki en büyük olaylar: 3 kez yanarak kül olmasıyla yaşanmıştır. Bu yüzden, özgünlüğünü yitirmiştir.
İstanbul Çengelköy tanıtımı ve gezilecek yerlerle ilgili yazım için.
Boğaziçi Anadolu yakası gezi planı hakkındaki yazım için.
