İsmi “Davaz” olarak da telaffuz edilen, insanlarının ticari becerilerinin ve meşhur tahinli-ballı pidesinin ön plana çıktığı, tarihi kalıntıların yoğun olarak bulunduğu bir yöremiz. Denizli-Muğla yolundan giderken, Acıpayam yolundan, güneye döndüğünüzde, o eşsiz manzara ile karşılaşırsınız.
ULAŞIM
İlçenin, il merkezine uzaklığı: 43 km. dir. Tavas-Kale arası uzaklık: 29 km. dir. Tavas-Karacasu arası uzaklık: 48 km. Tavas-Milas arası uzaklık: 170 km.
TARİH
Antik dönemlerde, bölgenin ismi: Karia. İlçenin bulunduğu yerde: ilk yerleşimin 6000 yıl öncesine kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Bu sürede: yörede, sayısız ırk ve millet uygarlıklarını sürdürmüştür.
Bu uygarlıkların günümüze kalan izleriyse: Heraklios, Didimen, Apollonia, Sebastapolis, Barza gibi şehirlerdir. Ancak: bölgede, Selçuklular ve Osmanlı döneminden kalma, çok sayıda eser görülmez.
Tavas yöresinde: Türkler, ilk kez, Isparta ve Denizli yöresinden gelerek buraya yerleşen Kayı Türkleri olarak görülüyorlar.
14.yüzyılın başlarında, bölgede, Tavas Beyliği kurulur, merkezi de, bugünkü Horasan köyü ve sonrasında ise Hırka köyüdür.
1424 yılında, II. Murat tarafından, bölge Osmanlı devletine bağlanır. Ancak: 1702-1703 tarihleri arasında, büyük depremler olur ve birçok insan ölür. O zamanki, kale civarında bulunan şehir, oturulamayacak hale gelir. Bundan sonra ise, şehir daha yukarıya, şimdiki merkeze doğru çekilir.
Tavas: 1883 yılında, Denizli sancağına bağlı bir ilçe olur. 1890 yılında ise, belediye kurulur.
Milli Mücadele sırasında: bölgenin büyük bölümü Yunan işgaline uğramasına rağmen, Yunanlılar Tavas’a girememişlerdir. Dolayısıyla, Tavaslılar, Aydın ve Nazilli yörelerinde, işgalci Yunanlılara karşı aktif olarak çatışmalara katılmışlardır.
GENEL
İlçe, denizden 950 metre yüksekliktedir. Türkiye’nin en “Zeybek” ilçesi olarak tanımlanır.
İklim değerlendirildiğinde ise: yörede, üç iklim türünün etkisini sürdürdüğü görülür. Zaman zaman, yazları kurak ve sıcak, kışları soğuk ve fırtınalı geçer. Bazen ise, Akdeniz ikliminin tesirinde kalarak: yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve ılıktır. Yağışlar, daha çok ilkbahar aylarında görülür.
İlçe merkezinin en önemli ürünü: kavundur. Seki köyü yöresinde ise, nar ve zeytin yetiştirilir. Sığır besiciliği de, oldukça ileridir. Yörenin en ünlü ve yanık kokulu olarak belirtilen “kese yoğurdu” gerçekten çok tanınır ve çok lezzetlidir.
Denizli ilinin ve hatta belki de ülkemizin: nüfusa göre, camisi en fazla bulunan ilçelerinin başında gelir. Bir ev, bir cami, bir ev gibi bir sıralama gidiyor. Sanırım İlçenin zenginleri, iki-üç kişi bir araya gelip, cami yaptırmışlar. Yani: 10 bin nüfuslu bir ilçede, 30 civarında cami bulunuyor.
Ekonominin bir diğer girdisi ise: dokumacılıktır. Kızılcabölük, Vakıf, Karahisar ve Horasanlı yörelerinde: çarşaf, havlu, gömleklik, perdelik ve mendil gibi ihracata yönelik dokuma faaliyetleri çok üst seviyelerde yapılmaktadır.
Bu yörede, Tavas ve Kale ilçeleri arasında, 1926 yılında, 6.3 büyüklüğünde bir deprem olmuştur.
ÖZAY GÖNLÜM
Özay Gönlüm, hepinizin bildiği gibi, Halk Müziği branşında, kendine özgü yorumu ile, bir zamanların öne çıkan bir halk sanatçısı. 1940 yılında, Kızılcabölük kasabasında doğmuş. 16 yaşında, Ankara Radyosunda “Yurttan Sesler” programına misafir sanatçı olarak katılmıştır.
Denizli yöresinden ve Ege bölgesinin birçok diğer yörelerinden derlediği türküleriyle, kaynak kişilik yapmıştır. Bunların önemli bir kısmı, TRT repertuarına girmiştir.
2000 yılında vefat etmiştir. Ankara’da yaşadığımız dönemde, Özay Gönlüm, hemen yaşadığımız yerin çok yakınında oturuyordu. Ve bu muhteşem güzel insan-sanatçı ile, küçük yaşımda, birkaç kez tanışma şansına sahip olmuştum. Elbette, o yıllarda, bu tür bir sanatçıyı tanıyor olmak, gerçekten mutluluktu.
NE YENİR.NE İÇİLİR
Tavas yöresinin, özellikle “göveci” ve “tahinli pidesi” meşhurdur. Tavaslılar tarafından, bu tahinli pideye “içli-dışlı” denir. Tahin ile hamurun buluşması ve pişirilmesiyle ortaya çıkan tahinli pide: gerçekten muhteşem bir lezzet. Ama dikkat; biraz ağır geliyor, yani bolca sipariş etmeyin.
Tavas ilçesi içine girmeden, bu pideden tatmak isterseniz: Denizli-Muğla kara yolu üzerinde, Tavas ilçesine girmeden, solda harika pide yapılan bir yer var, buraya uğrayabilirsiniz.
Bunun yanında; yine, bu yöreye özgü, Tavas baklavasını da mutlaka deneyin. 40 kat yufkanın her katına dökülen cevizlerin, şerbetle buluşması sonucu, muhteşem bir tat ortaya çıkıyor.
Yemek dışında: buraya has, yanık kokulu “kese yoğurdu” nu mutlaka ve mutlaka tadın.
NE SATIN ALINIR
Özellikle bu ilçede yapılan tel kırma-gümüş işi oldukça rağbet görmektedir. Yapılan işlemelerin çeşitleri şunlar: makaslı, sepeleme, muskalı, yıldızlı, yapraklı, tırtıl sarmalı gibi motifleri var. İlçede: iğne işleri, iğne oyaları da çok yaygın ve meşhurdur. Buradan: yiyecek maddesi düşünürseniz, mutlaka “leblebi” satın almalısınız. Gerek kendiniz ve gerekse yakınlarınız için iyi bir hediyelik olabilir.
GEZİLECEK YERLER
KIZILCABÖLÜK KASABASI
Kasaba: Denizli il merkezine 50 km. uzaklıktadır.
Evet, bu kasaba, özellikle bayanlar tarafından yoğun olarak ziyaret ediliyor. Çünkü: burada, muhteşem el işi dokumalar var. Gerek kıyafet ve gerekse ev tekstili konusunda, muhteşem el işlemeli ürünlerin satıldığı, üç-dört mağaza var. Ama bu mağazalar sürekli kalabalık, özellikle çevreden toplu halde gelen bayanlar, yoğun alışveriş yapıyorlar. Dokumaların büyük çoğunluğunu: yatak çarşafları ve alacalar oluşturuyor.
Bu arada, buraya gelirseniz, hemen meydandaki restoranlarda, kebap yemeği unutmayın. Bir yoğurt yapıyorlar ki, yanık yoğurt tadındaki bu yoğurdun tadını ve benzerini, inanın başka yerde bulamasınız. Mutlaka deneyin.
Ben bu arada, kasaba hakkında kısa bilgi vermek istiyorum. Kasaba, 1912 yılında: Orta Asya’dan göç edip gelen Avşarlar tarafından kurulmuş, yaklaşık 5000 yerleşik nüfus var. Kasabanın merkezinde, Kavak Camisi var. Kasaba, bu caminin çevresinde yerleşmiş. Kasabada: 250 civarında el dokuma tezgahı bulunmaktadır.
Buraya mutlaka gitmenizi öneriyorum. Kasabanın hemen merkezinde, dokuma satış mağazalarından alışveriş yapın ve daha sonra yine hemen meydanda bulunan lokantalarda: muhteşem bir tandır ve devamında, kese yoğurdu ve baklava. Ben bunları bizzat yaşadım ve sizlere öneriyorum.
HERAKLİA SALBACE ANTİK KENTİ
İlçenin, Vakıf köyündedir. Ancak, maalesef, antik kentin kalıntıları üzerinde, bugün Vakıfköy isimli bir köy yerleşimi kuruludur. İlçe merkezine, 9 km. uzaklıktadır.
Antik kentin yönetim alanı: Aphrodisias kentine komşu olarak, Küçük Timelos nehri tarafından sınırlandırılmıştır. Sonuç olarak: kentin tanrısı: nehir tanrısı “Timelos” tur. Bu tanrı: kentin, Roma imparatorluğu zamanında basılan sikkelerinin üzerinde resmedilmiştir. Bu sikkeler üzerinde, kentin adı: “Herakleoton” olarak geçmektedir. Bu isimden anlaşılacağı üzere: kent, yarı tanrı kahraman “Herakles” adına kurulmuştur.
Evet, kentin ne zaman kurulduğu belli değil. Ama ele geçirilen en eski tarihli sikke: MÖ.1.yüzyıla ait. Bu da, kentin Helenistik dönemde kurulduğunu kanıtlıyor. Herakleia sikkeleri üzerinde: sakallı Herakles, Serapis, arka yüzlerde: ayakta Herakles, tanrıça ya da Amazon, çift yüzlü balta taşır şekilde, iki erkek geyik arasında ya da tapınak içinde Efes Artemisi, önünde yılan ile tahtında oturan Asklepios betimlenmiş.
Bizans döneminde: antik kent, surlarla çevrilir. 12.yüzyıldan sonra ise, kent, Türkler tarafından ele geçirilir.
Bu kentin, bölge açısından şöyle bir önemi var. Herakleia Salbace, tıp biliminde çok ileri gitmiştir. Özellikle: aynı aileden olan doktorlar, Roma İmparatorları Trajanus, Marcus Aurelius ve Lucus Verus’un baş hekimliklerini yapmıştır.
Yazıtlardan anlaşıldığına göre: İmparator Trajanus’un doktoru ve danışmanı: Titus Statius Kriton’dur. Kent: her ne kadar Herakles adına kurulmuş olsa da, kentin baş tanrısı “Asklepios ve karısı Hygeia” dır.
Bu da, kentin, tıp alanında ne kadar ileriye gittiğinin kanıtıdır. Ayrıca, kentte, antik dönemde bir tıp okulu bulunduğu ve buradan birçok meşhur hekimin yetiştiği tahmin ediliyor.
Günümüzde, Vakıf köyü yerleşimi nedeniyle, antik kentten günümüze kalan pek fazla kalıntı görmek mümkün değil. Buna rağmen: sur duvarları, stadyum ve bir kısım bina kalıntısı var. Köy içinde: sağa-sola dağılmış vaziyette, mimari parçalar, bloklar, taş ve sütun parçalarına rastlanıyor.
Kentte ele geçirilen “Sağlık tanrıçası Hygeia heykeli” ve “Zeus Ktesios Patrios heykeli” Pamukkale arkeoloji müzesinde sergileniyor.
Stadyum: Antik kenti çevreleyen sur ile Vakıf köyü arasında görülüyor. Yamaçlarda bazı basamakları, günümüze kadar ulaşmış. Batı kısmındaki basamaklar ise, tamamen tahrip olmuş.
Herakleia Hieronu: Antik kentin, yaklaşık 4 km. doğusunda, Tavas-Kızılcabölük kasabasının 1 km. kuzeydoğusunda, Kocapınar mevkiindedir. Yörenin ileri gelen bir yöneticisine ait bir anıt mezardır. Burada, mezar sahibi, kendini tanrılarla birlikte göstererek, tanrılara yakınlığını anlatmaya çalışmıştır.
Dikdörtgen şeklindedir. Dört tarafını, plakalardan oluşan kabartmalar çevirir. Kabartmalarda: Artemis, Apollon, Pan, Dionysos ve Herakles ile ilgili mitolojik sahneler betimlenmiştir. Üçgen alınlıkta: 12 burcu temsil eden simgeler var.
Bunların: Aphrodisias şehrinde yaşayan ustalar tarafından yapıldığı düşünülüyor. Hieron’un bulunduğu höyüğün eteklerinde bulunan, Neolotik döneme ait el aletleri, Pamukkale Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir.
SEBASTAPOLİS ANTİK KENTİ
İlçenin 19 km. güneyinde bulunan, Kızılca kasabasının 2 km. doğusundadır. Antik kentte, yüzeye yakın, yapı kalıntıları görülememektedir. Ancak, yapılan bazı kazı bölümlerinde, kalıntılar ortaya çıkmıştır. Antik şehrin büyük bölümü, erozyon nedeniyle toprak altındadır. Ancak, tarım arazisi olarak kullanılan yerlerde, günümüzde bir kısım eserler ortaya çıkabilmektedir.
Kalıntıların Roma ve Bizans dönemlerine ait olduğu sanılıyor. Antik şehir hakkında, günümüzdeki yerleşim: Höyük Tepesi, stadyum ve Nekropol bölgeleridir.
Höyük Tepesi: Höyük: 150 metre çapında ve 7 metre yüksekliğindedir. Kentin akropol bölümü buradadır. Höyük üzerinde, bir anıtsal yapının izleri var. Temel izlerinden ve çevredeki frizler ve mimari parçalardan: burada, antik şehrin tapınağının bulunduğu düşünülüyor.
Stadion: Bunun ölçüleri: yaklaşık 60×150 metredir. Tamamen tahrip olmuştur. Yalnızca, bazı basamakları günümüze ulaşmıştır. Erozyon nedeniyle, taban kısmı toprakla dolmuş, güney kısmı kapalı, kuzey kısmı ise açıktır.
Nekropolis: Kentin doğu bölümündedir. Akropolis’in 1.5 km. doğusundadır. Lahit mezarlar, günümüzde toprağın üzerindedir. Lahitler, Roma dönemine tarihlenmektedir.
APOLLONİA SALBACE (MEDET HÖYÜĞÜ) ANTİK KENTİ
İlçenin 7 km. batısında, düz bir ova üzerinde bulunan Medet Köyü yerleşim alanındadır. Kuruluşuna ve kurucusuna ait herhangi bir bilgi yok. Ancak, bu bölgedeki yani höyük içindeki ilk yerleşimin, Tunç çağına kadar gittiği düşünülüyor. Kent, Apollonia adını ise, Helenistik dönemde almış ve Roma döneminde ise, en görkemli dönemini yaşamıştır.
Roma imparatoru Hadrianus döneminde yaptırıldığı düşünülen Apollon tapınağının temelleri ve yazıtları günümüze kadar ulaşmıştır. Kent: MÖ.1.yüzyılda, kendi adına sikke bastırmış ve basılan sikkeler üzerinde, tanrısal motifler betimlenmiştir.
DİDİMEN
Kızılcabölük kasabası sınırları içindedir. Antik şehirden, günümüze, tapınak yeri ve bazı kısımlar kalmıştır. Şehrin büyük bölümü yıkık haldedir.
BARZA
İlçeye bağlı, Yorga köyü sınırları içindedir. Roma devrine aittir. Yıkık durumdadır. 1945-1950 yılları arasında, bu bölgede incelemelerde bulunan bir kısım Alman arkeolog: köyde bulunan kabristan ve cami avlusundaki antik şehir kalıntılarını incelemiş ve buranın büyük bir yerleşimin merkezi olduğunu belirtmişlerdir.
