Sarayönü, Konya arası uzaklık: 52 km. Sarayönü, Selçuklu arası uzaklık 53 km. Sarayönü, Cihanbeyli arası uzaklık 109 km. Sarayönü, Kadınhanı arası uzaklık: 42 km. Sarayönü, Altınekin arası uzaklık 42 km.
TARİHİ
Laodicea (Combusta) olarak bilinin günümüzdeki ismiyle Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes’ten başlayarak Melitea’ya (günümüzdeki Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturuyordu.
Bölge coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya’ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır.
İlçenin batısında Saiteli (bugünkü Kadınhanı) ve güneyindeki Ladik dağları eteğinde Bosokili (Öziçi) isimli iki kasaba bulunur. Bu iki kasabanın halkı: Haçlı Ordularının geçiş yolu üzerindedir ve bu orduların yağmalarından kurtulmak için bugün Yukarı Mahalle (Tolobası) denen yerdeki “inlere” göçerler.
Çünkü: bu inler, emniyet ve saklanabilmek açısından oldukça uygundur. Bu yüzden, kendi kasabalarından göç ederek buraya gelenler ilçenin kuruluşunda öncülük etmişlerdir.
“Tolobası” denen bu inlerin, o dönemde hem sığınak, hem de mesken olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir.
İlçenin ismi de bu inlere bağlanır. Büyüklüğü, konforu ve kullanışlı olması nedeniyle bu inler “Saraya” benzetilirmiş ve bunlara “Sarayini” ismi verilmiştir. Zamanla bu isim değişerek “Sarayönü” olmuştur.
Öte yandan: bu inlerin yanında bir saray bulunduğuna da inanılır. İlçenin toprakları ve yerleşme merkezi, bu sarayı önünde kurulduğu için bölgeye “Sarayın önü” denilmiştir. Bu isim zamanla değişime uğramış ve günümüze “Sarayönü” olarak gelmiştir. Evet, bu ismi geçen inler, günümüzde kapalıdır.
Sarayönü, ilk olarak Pir Hüseyin Cami çevresinde gelişmiştir. Sultan II Abdülhamit döneminde, Anadolu-Bağdat-Hicaz demiryolunun buradan geçmesiyle şehir merkezi hızla gelişmiştir.
1896 yılında yapılan demiryolu ve buradaki istasyon binası bir Alman firması tarafından yapılmıştır. Milli Mücadele yıllarında yerleşim yeri “İskele” ismiyle bilinmektedir. Kadınhanı ilçesine bağlı bir bucak iken 1 Nisan 1959 tarihinde ilçe olmuştur.
GENEL
Cihanbeyli platosunun güney uzantısındaki düzlükler üzerinde bulunmaktadır. Yani yüzey şekilleri bakımından oldukça sadedir. İlçenin güneyinde Batı Torosların bir uzantısı olan Ladik dağları bulunur.
Doğu-batı doğrultusunda uzanan bu dağlar 1800-1900 metre yüksekliktedir. İlçenin rakımı ortalama 1068 metredir. İlçede akarsu yoktur, sadece Beşgöz denen yerde yeraltı su kaynaklarından beslenen bir gölet bulunur. Yöre halkı, tarım ve hayvancılık yaparak geçinir. Genellikle hububat ve bakliyat ekilir. Zaten Sarayönü ilçesinde iki tane “Devlet Üretme Çiftliği” bulunuyor.
SARAYÖNÜ MESLEK YÜKSEK OKULU
Konya Selçuk Üniversitesine bağlıdır. Okul 1992-1993 öğretim yılında İsmet ve Ümmühan Önel İlköğretim Okulu binasında öğretime başlamıştır. 2000 yılında okulun Ankara yolu üzerinde kendi hizmet binası inşaatı tamamlanmış ve 2000-2001 öğretim yılında kendi binasında öğretime başlamıştır. Okulda: Bilgisayar Teknolojileri, Bitkisel ve Hayvansal Üretim, Çevre koruma teknolojileri ve gıda işletme ön lisans eğitimleri verilmektedir.
HALICILIK-LADİK HALISI
Sarayönün’de dokunan halılar, Kayseri-Bünyan halıları ile benzerlik gösterir yani oldukça güzeldir. Özellikle ilçe merkezine bağlı Ladik kasabasında halıcılık çok gelişmiştir. Bu halıların özelliği: ilmiklerinin sık, dokunuşlarının ince, desenlerinin ağır ve fiyatlarının yüksek olmasıdır. Yerli tip Sarayönü halısı ise, genellikle iki parçalı ve 12 metre karedir. İlmikleri kaba, desenleri sadedir, fiyatları da nispeten daha ucuzdur.
GEZİLECEK YERLER
LADİK
Günümüzde Halıcı olarak adlandırılan Ladik, ilçe merkezine 7 km uzaklıktadır.
Helenistik dönemde Seleukoslar sülalesi tarafından Laodikeia adıyla kurulmuş olan kent, Roma döneminde İmparatorluğun doğu yolları üzerinde bulunan konumuyla daha da önem kazanmıştır.
Askeri başarılarından dolayı Stratonikos adındaki bir askeri onurlandırmak üzere Laodikeia halk meclisinin aldığı kararı içeren ve Erken Helenistik döneme tarihlenen bir yazıttan Laodikeia’da bir askeri birliğin konuşlandırıldığı anlaşılır.
Büyük olasılıkla bu bölge, Roma dönemi boyunca da askeri önemi devam etmiş olmalıdır. Hatta bu askeri birliğin, Lanciarii olarak adlandırılan seçkin süvari birliği olduğu iddia edilmektedir.
Leodikeia ve yakın çevresinde ele geçen imparatorluk dönemi yazıtları da Latin kökenli vatandaşların bölgede önemli oranda bir nüfusa sahip olduklarını ve kent yönetiminde etkin olduklarını gösterir.
Yani, Ylkaonia ovasının büyük bölümünü kaplayan bu çevrede imparatorluk mülkleri yer almakta idi. Ovalık sahalar olması nedeniyle buralarda çok sayıda malikanenin bulunması doğal kabul edilmektedir.
Ancak bölgenin en önemli kenti durumunda olan Ladik ise, nispeten dağlık bir arazi yapısına sahiptir. Büyük olasılıkla bu dağlık arazi, Roma döneminde ormanlarla kaplı idi. Bu açıdan bakıldığında Ladik çevresi, geniş malikaneler için uygun şartlar taşımaktaydı.
Zaten bulunan yazıtlardan bu bölgede çok sayıda malikane olduğu bilinmektedir ki bunlar ormandan arazi açılarak oluşturulmuş olmalıdır. Büyük olasılıkla bu durum, Kurşunlu köyündeki kurşun ve civa madenlerini çıkarmak için bu çevredeki tüm ormanların kesilerek ocaklardaki madenlerin işletilmesi için kullanılmış olmalıdır.
Böylece Laodikeia arazi çıplak hale gelmiştir. Zaten şehre “Laodikeia Katakekaumene” ismi yani “yanık, yanmış toprak” denmesinin de altında bu durum yatmaktadır.
Evet, bunları niye yazdım, İlçe merkezine bağlı Ladik kasabası, bir zamanlar önemli bir şehir olmasına, burada birçok imparatorluk mülkü olmasına rağmen, bugün burada turizme yönelik, tarihe yönelik kalıntı bulunmamaktadır.
Yani maalesef bu kadar önemli bir Roma kentinden geriye kalan, gezmenizi önerebileceğim bir yer yoktur. Çünkü bölgedeki tarihi kalıntılar ve taşlar, ev yapımlarında, çeşmelerde, çeşme yalaklarının yapımında kullanılmıştır. Buralara yolunuz düşerse, Ladik Mezarlığına gidin, mezarlıkta çok sayıda antik döneme ait mezar taşı bulunmuştur.
Ladikli Ahmet Ağa
Sarayönü yöresinde kendisini tanımayan, bilmeyen oldukça azdır. Bu yüzden bu önemli şahsiyet hakkında kısaca bilgi vermeden geçemedim. Ahmet Ağa, 1888 yılında Sarayönü ilçesine bağlı Ladik (Halıcı) kasabasında doğmuş ve 26 yıl askerlik yapmış bir İstiklal Savaşı gazisidir. Kurtuluş savaşının ardından memleketine dönmüş ve vefatına kadar Ladik kasabasında yaşamıştır.
HATİP CAMİİ
Cami, Yukarı Mahallede, Karaçayır deresinin aktığı Çayır mevkide sağda Fatih Caddesi üzerinde Çatal Çeşmenin karşısındadır.
Caminin yapım tarihi ve banisi yani yaptıran hakkında net bilgi yoktur. Ancak yöredeki yaşlılardan alınan bilgilere göre: caminin 1922-1923 yıllarına kadar duvarları kerpiçtir. Bu tarihlerde duvarları moloz taştan yeniden örülmüş ve tabanı da rutubeti önlemek için taşla doldurulmuştur.
Cami çeşitli zamanlarda büyük tamiratlar görmüş, duvarlar moloz taştan örülmüş ve üzeri sıvanarak subasman seviyesinden çatıya kadar beyaz kireç ile badanalanmıştır.
Gelelim mimari özelliklerine
Yapı kareye yakındır. Toprak zeminden yaklaşık 90 cm yükseltilmiş bir platform üzerine inşa edilmiştir. Bir tanesi pencereler arasında, diğeri kapı ile pencere arasında olmak üzere iki eski yazılı taş kitabesi vardır.
Harim kısmına kuzeybatı cephedeki çift kanatlı kapıdan girilir. Harimin üstü, mihrap duvarına dik olarak yerleştirilen ve harimi üç sahına ayıran, iki sıra halinde, ikişer ahşap sütunun taşıdığı, ahşap hatıllar üzerine ahşap kirişlemedir.
Üstü kara örtü ile kapatılmıştır. Ahşap sütunlar 25 cm çapında ve 4.5 metre yüksekliğindedir. Ahşap sütunlar, zemindeki rutubetin ağacı çürütmemesi için devşirme mermer kaidelere oturtulmuştur.
Mihrap, harim içinde en göze çarpan kısımdır. Tamamen ahşaptan, çakmalı ve oymalı olarak yapılmıştır. 19’ncu yüzyılda yapılmış olmasına rağmen Anadolu Selçuklu geleneğini yaşatmaktadır.
Selçuklu devrinin stilize bitkisel motiflerinin, yeni bir anlayışla ahşaba tatbiki suretiyle meydana getirilen ve 18’nci yüzyıldan sonra, Konya ve çevresinde yaygınlaşan, yeni bir üslubun temsilcileridir.
1950’li yıllarda cami oluklu saç levhalarla kaplı kırma çatı ile muhafaza altına alınmıştır. Yine bu tamiratlar sırasında, Bizans dönemine ait Latince yazılı bir mermer kitabe, cami cephesine yerleştirilmiştir.
Burada bulunan diğer kitabede okunan yazılara göre, buranın daha önce yani 1656 yılında bir medrese olarak yapıldığı ve sonradan camiye dönüştürüldüğü anlaşılmaktadır.
Ancak yine yöredeki yaşlılardan alınan bilgilere göre, buranın hep cami olduğu ve bu kitabelerin camiye tamirat sırasında sonradan yerleştirildiği söylenmektedir.
PİR HÜSEYİN BEY CAMİSİ-YUKARI CAMİ
Cami, İlçe merkezinde Yukarı Mahallede, İnlere giden Pir Hüseyin Bey caddesi üzerindedir.
Halk arasındaki ismi “Büyük Cami” dir. İlçe, önceleri bu cami çevresinde gelişmiştir. Caminin inşa tarihi hakkındaki bilgileri, bugün önünde duran, eskiden yaz aylarında mihrap olarak kullanılmış olan antik lahit kapağının alt yüzündeki yazılardan anlaşılır.
Mihrap panosunun alt kenarına, “Onun tarihi 811 yılıdır” yazılıdır. Buna istinaden caminin 1408 yılında Karamanoğlu İbrahim Bey zamanında Turgut oğlu Pir Hüseyin Bey tarafından yaptırıldığını öğreniyoruz.
Camiyle ilgili başka bir kaynakta ise caminin 1200 yılında yapıldığı belirtilmektedir. Ancak bu tarihe itibar edilmemektedir. Caminin orijinal kitabesi bugün mevcut değildir. Ancak camiyi yapan usta/mimar bilinmiyor. Dıştan dışa 13.70 x 20 metre ölçülerinde, dikdörtgen bir saha üzerine yapılmıştır. Duvarlar 75 cm kalınlığındadır.
Minare: caminin kuzeybatı cephesinde 2.33 x 2.40 metre ölçüsünde, yaklaşık kare bir kaideye oturmaktadır. Silindir gövdeli ve kesme taştan yapılmıştır. Tek şerefesi vardır. Sivri külahlıdır. Minareye basık kemerli bir kapıdan girilir.
Kapının üzerinde inşa kitabesi vardır. Burada sadece “1944” rakamı kazınmıştır. Yani, caminin 1944 yılında bazı tamirat ve ilaveler gördüğü ve minarenin bu tarihte camiye ilave edildiği düşünülür.
Caminin giriş kapısı batı cephesindedir. Camiye, çift kanatlı, tablalı ahşap giriş kapısından girilir. Harimin üstü, mihrab duvarına dik yerleştirilen ve harimi üç sahına ayıran, iki sıra halinde, beşer ahşap sütunun taşıdığı ahşap hatıllar üzerine ahşap kirişlemedir.
Üzeri kara örtü ile kapatılmıştır. Ahşap sütunların yüksekliği 5.15 metredir. Mahfile, harime girişin hemen solunda yükselen ahşap merdivenlerle çıkılır. 1892 yılında Sarayönü zenginlerinden Hacı Abdullah Ağa tarafından: caminin mihrabın üst kısmı, mahfil kısmı, vaaz kürsüsü, eski minber ve oluklu saç levhalarla kaplı kırma çatısı onarılmış ve yenilenmiştir.
ÇATAL ÇEŞMESİ
Yukarı Mahallede, Selçuklular döneminden kalma Pir Hüseyin Camisi avlu duvarı dışındadır. Çeşme Roma dönemine ait bir mermer kaide kullanılarak Osmanlı döneminde yapılmıştır. Bu çeşme ile ilgili bir rivayet var “bu mermer kaideyi, kirman eğiren bir kadın omuzunda taşıyarak buraya getirip yerleştirmiştir.” Elbette kaide oldukça büyük ve böyle bir ihtimal yok gibi görünür, ama böyle bir söylenti var.
HATİP ÇEŞMESİ
Çatal çeşmeden 100 metre aşağıda, Hatip Mahallesi içerisindedir. Çatal çeşme ile aynı dönemde yapılmıştır. Çatal çeşme ve Hatip çeşmesi: yöredeki kişilerin söylediklerine göre, Mehmet ve Hacı Halil Ağaların büyük dedeleridir.
BEŞGÖZ PINARI
İlçe merkezinin 6 km kuzeyindedir. Beşgöz gölü yeraltı kaynaklarından beslenmektedir. Bu yeraltı kaynaklarından bir kısmı ise Beyşehir gölünden gelmektedir. Gölün suları ise, Beşgöl çayı ile boşalmaktadır. Beşgöl çayında alabalık üretimi yapılmaktadır. Ayrıca: Konuklar ve Gözlü Devlet Üretme Çiftlikleri ve Kökez ile Kolukısa köylerinin toprakları bu kaynaktan sulanmaktadır.
HATİP ANITI
Kaya kabartması, kayalık bir duvardadır. Duvarın altından su kaynar. Düzleştirilmiş kaya yüzeyindeki duvarın uzunluğu 5 metre, eni ise 2 metredir.
Kaya kabartmada: sağa doğru adım atar vaziyette bir Hitit Kralı/Tanrısı görülür. Öne doğru uzattığı sol elinde, bir mızrak tutar.
Başında: uzun, konik başlık var. Omuzundaki yay, kemerine takılı kısa kılıcı, ayaklarında kıvrık uçlu ayakkabılar görülür. Konik başlığın ön tarafında tanrısallığın simgesi olan boynuzlar görülür.
Çünkü Kurintiya, ölümünden sonra tanrısallaştırılmıştır. Kabartma büyük olasılıkla: IV Tuthaliya ile kuzeni Tarhuntassa kralı Kuruntiya arasındaki Bronz Tablet’teki anlaşmada bahsedilene benzer bir sınır işaretidir.
KURUNTİYA YAZITI
Anıtın 1 metre gerisinde bir yazıt var. Bu yazıtta: “Kuruntiya, Büyük Kral, Kahraman, Muwatalli’nin oğlu, büyük Kral, Kahraman” yazıları okunmuştur. Sadece Hitit Krallarının kullanabildiği “Büyük Kral” ünvanının yazılı olması, Kuruntiya’nın Hitit tahtı üzerinde hak iddiasını göstermektedir. Çünkü: Kuruntiya, Kral II Muwatalli’nin bilinen iki oğlundan biridir. Muwatalli’nin ölümünden sonra, Urhi-Tessub isimli oğlu kral olur ve III Mursili ismini alır. Ancak birkaç yıl sonra, Muwatalli’nin kardeşi Hattuşili: III Mursili’yi devirerek tahta geçer. Kuruntiya ise, babasının kurduğu başkent Tarhuntassa’nın merkez olduğu bir bölgenin vasal kralı olarak atanır.
Konya Derbent hakkındaki gezi yazım için Derbent