Elazığ Palu, Elazığ arası uzaklık 77 km. dir. Palu, Kovancılar arası uzaklık: 8 km. Palu, Bingöl arası uzaklık: 100 km. Palu, Tunceli arası uzaklık: 98 km.
TARİHİ
Palu, ilk çağlardan beri, bölgenin önemli bir yerleşim yeri olmuştur. MÖ 5000 yıllarına ait bölgede yerleşim bulguları vardır. Palu kalesinin çevresindeki kalıntılara göre, yerleşim yeri, üç kere değişmiştir. İlk yerleşim yeri, günümüzdeki ilçenin 1.5 km kadar doğusundaki kale içindedir. Daha sonra genişleyerek, kale eteklerine yayılan Palu, yangın ve heyelan nedeniyle iki kere daha yer değiştirmiştir. Palu, Cumhuriyetin ilanına kadar Diyarbakır iline bağlı bir yerdir. 1953-1954 yılları arasında ise bugünkü yerine yerleşmiştir.
GENEL
İlçenin ortasından Murat nehri geçmektedir. Çukur bir sahada yer alır. Murat nehrinin sağ sahilinde, vadi tabanı düzlüğü ile demiryolu çevresinde kurulmuştur. İlçe merkezi yüksek tepelerle çevrilidir. Deniz seviyesinden ortalama 844 metre yüksekliktedir.
GEZİLECEK YERLER
PALU (ŞEMŞAT) KALESİ
Eski Palu’da eski adı Haraba, yeni adı Örencik olan köyün 400 metre doğusunda Gülüşkür denen mıntıkadadır. Toprak bir tepe üzerindedir. Keban baraj gölünün içine uzanan iki tepelik bir uzantının üzerinde kuruludur. Dolayısıyla günümüzde kalenin üç tarafı, Keban baraj gölünün sularıyla çevrilidir. Kaleye halk dilinde “Karalar Kalesi” de denir.
Urartular döneminde yapılmıştır. Kalenin; Urartu kralı Manaus (MÖ 9-10’ncu yüzyıllar) yaptırdığı tahmin ediliyor. İç kale Urartular tarafından, dış kale ise Selçuklular tarafından yapılmıştır. Çünkü: Murat nehrinin iki yakasını birleştiren köprünün korunması amaçlanmıştır.
Kaleye: Bizanslılar Asmosata, Ermeniler Aşmuşat, Araplar Şimşat ismini vermiştir.
Kalenin güney bölümündeki düzlükte, eski bir yerleşim yeri kalıntıları görülmektedir.
Kale dikdörtgeni andırır. Doğu ucu, su seviyesinden yaklaşık 50 metre kadar yükselir. İç alanın kuzeybatı ucu, takriben 100 metre yükseklikte, askeri bölge olarak düzenlenmiştir. Çünkü burası hem sur yönünden hem de yükseklik bakımından önemlidir.
Kalenin kapısı yıkıldığı için yeri ve şekli bilinmez. Ancak girişin güney yönünde olduğu tahmin edilmektedir.
Kalenin dış surlarının büyük kısmı, temel kalıntısı olarak göl sularının altında kalmıştır. Dış kalenin hem içinde, hem de dışında bulunan ev temelleri, kireçli duvar taşlarından anlaşılır. Dış surların batı duvarı, yaklaşık 1 metre yükseklikte varlığını sürdürür. Dış surlar düz alandaki şehri çevreler, iç kale ise tepenin üzerindedir.
İç surların bulunduğu yerde, kalenin batı ucundaki askeri yerleşim yeri üzerinde daha yüksek bir yerde kale sarayı kalıntıları vardır. Sarayın duvarlarındaki şekilsiz taşlar, kireçle kaynatılmıştır.
Yazıt
Yine kale içerisinde hamam yıkıntısı ve Urartu kralı Manias’a ait çivi yazılı taş kitabe görülmeye değerdir. Çivi yazısıyla yazılmıştır. Kalenin kuzeybatı köşesindedir. Bir oyuk içinde, iki bölümden oluşur. Boyutları 3.40 x 1.50 metredir. Kalınlığı 30 cm. dir.
Yazıtta: Urartuların batı seferleri hakkında bilgiler yazılıdır. Kitabede Palu’nun ismi “Şebeteria” diye geçer. Kral yazıtta: Asurluların elinde bulunan Alziyurdunu ele geçirdiğini, Şebeteria’da bir tapınak yaptırdığını anlatmıştır. Evet, bu yazıtı önemli hale getiren durum, Van kalesinde bulunan Urartu yazıtlarının tahribat nedeniyle okunamaması, bu yazıtın okunmasından kaynaklanmaktadır.
Gelelim günümüze
Kalede tünel, sur duvarları, Urartu kaya yazıtı, tahıl çukuru, kaya mezarları, savunma hendekleri, çeşitli yapılar ve bazı bina temelleri görülebilir. Kaleye su ve erzak taşımak için açılmış, iki gizli geçit vardır. Bunlardan biri 16 metre uzunluğunda bir düzlükte uzanır. İkinci galeri, kalenin güneyinde doğrudan Murat nehrine inmektedir. Murat nehrine bakan kale yamacındaki kilise yakıntısı da görülmelidir.
KİNDİK KİLİSESİ
Eski Palu’dadır. Kare planlıdır. Yapının boyutları 11.5 x 13.91 metredir. Yüksekliği 5.15 metredir. Giriş kapısının büyük bölümü yere, yani toprağa gömülü iki kemerle ayrılan çatısı ve kimi duvarları yok olmuştur. İki odası vardır. Odaların tavanının tonozlu olduğu görülür. Taşlar profil veren yerlerde düzgün kesmedir. Diğer yerlerde poligonal olup, taşlar tutturulmuş ve harçlıdır. Kilisenin sadece naos kısmı ayaktadır. Kare planlı naos kısmının üstü kubbe ile örtülüdür. Kubbe tamamen yıkılmıştır, sadece kubbe konağı kalmıştır. İçinde Meryem ve İsa’ya ait olduğu sanılan frizler bulunur. Bugün hayli yıkık durumdadır.
ALACALI MESCİT
Kitabesi yoktur. Selçuklu mimari özellikleri taşımaktadır. Siyah-beyaz kesme taşlardan yapıldığı için “Alacalı” ismini almıştır. Mescidin üstü sivri külahlıdır. Kuzey ve doğusu, toprak altında kalmıştır. 2017 tarihinde restore edilmiştir.
KÜÇÜK CAMİ
Eski Palu’ya girişte bulunan bu caminin kitabesi yoktur. Ancak Ulu Camiden önce yapıldığı düşünülmektedir. Günümüze sadece yan duvarları ve minarenin bir kısmı ayaktadır. Şerefesi yıkık durumda olan minarenin alt kısmında iki sıra halinde yeşil sır kalıntıları dikkat çeker.
ULU CAMİ
Eski Palu’da Çarşıbaşı mahallesindedir. Halk arasında “Kırklar Camisi” diye de isimlendirilir. Kitabesine göre, 1852 yılında yaptırılmıştır. Küçük Camiyi yapan ustanın kalfası tarafından yapılmıştır. Cami dikdörtgen planlı ve üzeri düz dam örtülüdür. Kubbesi yoktur. Üst kısmı yer yer yıkık durumdadır. Damı tamamen çökmüş durumdadır. Siyah Beyaz taştan örülmüş kemerleri vardır. Taştan yapılmış mihrabın bir kısmı yıkık olup yan kısımlarında rozet motifleri bulunur. Minare kaidesi kare olup üst kısmı yuvarlaktır. Minaresin şerefeden yukarı kısmı yıkıktır. Batı girişinde şadırvan vardır.
PALU TARİHİ KÖPRÜSÜ
İlçe merkezinin doğusunda Murat nehri üzerindedir.
Kitabesi yoktur. Söylenenlere göre Roma döneminde yapılmıştır. Ancak kemer şekilleri bakımından Selçuklu dönemini yansıtmaktadır. Artuklular döneminde de yapılmış olabilir. Ancak Roma döneminde yapıldığı, Selçuklu ve Artuklu döneminde ise onarıldığı tahmin edilmektedir. Zamanın güney-kuzey bağlantısını sağlayan tek geçiş yeridir. Tarihi kaynaklarda: İstanbul’u Bağdat’a bağlayan köprü olarak geçmiştir. Köprü 156.50 metre uzunluğunda ve 3.5 metre genişliğindedir. Orijinal yapıdan arta kalan iki kemer ve orta ayak burunları, yapı üslubu açısından diğer Selçuklu köprülerine benzemektedir. Köprü, 2010 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.
KARACİMŞİT BEY TÜRBESİ VE KÜLLİYESİ
Palu kalesinin yaklaşık 700 metre kadar yakınındadır. Bir söylentiye göre, kaleden atılan bir okun düştüğü yere yapılmıştır. Cemşit Bey; Palu yöresinin Osmanlı topraklarına katılmasında büyük emeği vardır. Yavuz Sultan Selim’in sipahi beylerinden Palu beyidir. Külliyeyi: 1500’lü yıllarda, kendi adına yaptırmıştır. Mescit ve türbeden meydana gelir. Külliyenin çevresi taş duvarlarla çevrilidir. Bir bahçe içindedir.
Mescit
Giriş kapısı: mermer ve kemerlidir. Bu kapının yanında, yazıları ters biçimde konmuş bir kitabe bulunur. Kare planlıdır. Tek katlıdır. Üzeri kubbe ile örtülüdür. Minaresiz durumdaki mescit, büyüklü küçüklü 17 pencere ile aydınlatılıyor. Mihrabı taştan dilimli kemeri üzerinde üçgen alınlık vardır.
Türbe
Türbe: Palu’nun en dikkat çeker türbesidir. Yapısı bozulmadan günümüze gelebilmiştir. Mescide bitişiktir. Kubbeli iki kapıdan içine girilir. İçinde oldukça güzel süslenmiş 8 mezar vardır. Mezar sandukaları taştandır. Mezar taşlarındaki yazı işçiliği çok güzeldir. Mezarların üzerlerinde, Çemşit Bey’in akrabalarına ait olduğu yazılıdır. Dıştan kesme, içten moloz taşla yapılmış olan türbe, onarım görmüştür.
HAMAM
Eski Palu, Çarşıbaşı Mahallesindedir. Küçük cami ile Ulu cami arasındadır. Kapı üzerindeki kitabesine göre: 1619 yılında yaptırılmıştır. Yapı şekli olarak Klasik Osmanlı hamamlarına benzer. Üstü tonozla örtülüdür. Bir dehlizle soyunmalık bölümüne girilir. Ilıklık kısmı kare planlıdır. Üstü kubbeyle örtülüdür. Kubbe üzerinde aydınlatma feneri bulunur. Hamam yapısı restore edilmektedir.
Elazığ ili tanıtımı ve gezilecek yerlerle ilgili yazım için.