Özalp, Van arası uzaklık: 63 km. Özalp, Saray arası uzaklık: 17 km. Özalp ile İran sınırı arasındaki uzaklık 45 km dir. Bu yüzden, ülkemizi İran’a bağlayan demir yolu ve kara yolu, ilçe merkezinden geçer.
TARİHİ
Yerleşim ilk önce 1869 yılında günümüzdeki Saray ilçe merkezinde kurulmuştur. İsmi “Mahmudiye” dir. Daha sonra 1948 yılında günümüzdeki yerleşim yerine taşınmıştır.
Bölge 1555 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı hakimiyetine dahil edilir. İlk ismi yukarıda belirttiğim gibi “Mahmudiye” dir, sonra Saray olmuş ve son olarak 1948 yılında Özalp yapılmıştır.
1964 yılında Trabzon Uzungöl ilçesinde heyelan yaşanması nedeniyle, orada yaşayan halk buraya göç dalgası olmuştur. Uzungöl’den devlet tarafından buraya göç ettirilen halk, ilçenin Emek ve Dönerdere köylerine yerleştirilmiştir. Devlet buraya göç ederek gelenlere, 20 yıl geri dönmemek şartı ile arazi vermiştir.
Peki niye ismi Özalp? Kurtuluş savaşından sonra bu bölgeyi düşman işgalinden kurtaran Van Tümen Komutanı Kazım Paşa (Kazım Özalp) in ismi Mahmudiye ilçesine verilmiş, ilçenin isim Özalp olmuştur. 3 Nisan 1918 tarihinde, Kazım Özalp komutasındaki Türk birlikleri, Özalp ve çevresini, vahşi Ermeni işgalinden kurtarmıştır.
GENEL
İlçenin doğusunda İran sınırı bulunmaktadır. Bölge dağlık ve engebelidir. Bu yüzden tarıma elverişli değildir. Denizden yükseklik ortalama 2100 metredir. Yaz aylarında bile hırka ile dolaşmak gerekir. Zaten kışları soğuk, sert ve uzun geçer. Yazları ise kurak ve yağışsızdır.
ÖZALP MESLEK YÜKSEK OKULU
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesine bağlıdır. 1994 yılında açılmıştır. Bünyesinde bulunan programlarda, tekniker yetiştirilmektedir. Teknik bölümden 4 program ve idari bölümden 1 program açılmıştır.
GEZİLECEK YERLER
DÖNERDERE
İlçe merkezine 18 km uzaklıktadır. Buranın en büyük özelliği: tarihçe bölümünde de belirttiğim gibi, 1965 yılında, heyelan nedeniyle köyleri boşaltılan Trabzon Uzunderelilerin buraya göç ederek yerleştirilmeleridir.
AKGÖL
İlçe sınırları içinde bulunan bu göl, tektonik bir göldür. İlçe merkezine 30 km uzaklıktadır. Denizden yüksekliği 2343 metredir. Derinliği 3-5 metre arasında değişir. Gölün dışarıya akışı yoktur. Yağış ve kaynak suları ile beslenir. Yaz mevsiminde göl iyice küçülür ve hatta bazı yıllar tamamen kurur. Kuruduğunda ise, gölün yüzeyinde tuzlu bir tabaka kalır. Yağışlı dönemlerde göl yeniden oluşur. Suları tuzludur. Bu yüzden renkli katmanlara sahip bir görüntü sunar.
Göl: su kuşlarına besin ve konaklama imkanı yaratıyor. Çünkü burası su kuşlarının Aras havzası göç rotası üzerinde bulunmaktadır. Her yıl Şubat ayının ilk haftasında, Kuzey Afrika’dan Van gölü havzasına gelen filamingolar, burada dinlenme molası verirler ve daha sonra İran’daki Urmiye gölü ve Hazar gölü kıyılarına giderler. Göl, 2019 yılında Nitelikli Doğal Koruma Alanı olarak tescil edilmiş ve koruma altına alınmıştır.
AŞAĞI TULGALI KÖYÜ KÜMBETİ
Aşağı Tulgalı köyü Gele tepesindedir. İlçe merkezine 29 km uzaklıktadır.
Kümbet, Hüseyin Bey kümbeti olarak da bilinir. Piramidal külahlı kümbet, günümüze sağlam olarak gelmiştir. İnşa kitabesi yoktur. Kümbetin giriş kapısının sağında bulunan taş üzerine, 1308 kazınmıştır. (1890-1891 yıllarına denk gelir.) Köy halkı, Hüseyin Bey isimli birinin buraya gömüldüğünü belirtir.
Kümbette herhangi bir süsleme olmaması yapının Osmanlı döneminde, muhtemelen 18-19’ncu yüzyıllar arasında inşa edildiğini işaret etmektedir. Yapı: içten ve dıştan sekizgen planlıdır. Tek katlıdır. Her kenarının uzunluğu dıştan 2.5 metre civarındadır.
Üstü dıştan sekizgen pramidal külahla kapatılmıştır. Yapıya doğu kenarından girilmektedir çünkü burada zemin daha alçaktır. Yörede yaşayanlar, yapının içinde iki mezar bulunduğunu bildirmişlerdir. Ancak yapılan araştırmada yapı içinde sadece bir mezara rastlanmıştır. Bu mezarın da taşları kümbet içine dağılmıştır, herhangi bir yazıt veya mezar taşı yoktur.
GORT HARABELERİ
Burada henüz resmi arkeolojik araştırma yapılmamıştır. Ancak kaçak define arayıcılarının yaptıkları kazılarda bulunan mezarlar doğu yönüne dönüktür. Buna göre, burada daha önce yaşayanların “Güneşe Tapan” lar oldukları tahmin edilmektedir. Evet burada herhangi bir resmi arkeolojik araştırma yapılmadığından, bilgi bulunmamaktadır.
Van hakkındaki gezi yazım için Van