Şehrin ismi: Türkçe “Kalkandelen” ve Makedonca ve Arnavutça “Tetova” olarak bilinir. Ülkenin kuzeybatısındaki bu şehir, Şar dağları eteklerinde kuruludur. Pena nehri şehri ortadan ikiye böler.
Şehir 15’nci yüzyıldan itibaren yaklaşık 500 yıl boyunca Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır. Bu yüzden, şehirde, tarihsel olarak büyük bir etnik Türk nüfus vardır. 1961 yılına kadar, şehirdeki Türk nüfus, genele oranla yaklaşık dörtte bir iken, günümüzde genel nüfusun sadece % 4’lük kısmı Türklerden oluşmaktadır. Şehrin nüfusunu büyük çoğunluğu Müslümanlardan oluşmaktadır.
Matka kanyonuna oldukça yakın olan bu şehir, bir zamanlar yani Yugoslavya döneminde bütün dünyaya kumaş ihracatı yapan bir yer olarak ün kazanmıştır.
Ancak, Yugoslavya’nın dağılmasından sonra, aynı performansı sürdürememiş, kapatılan tekstil fabrikasının yerine, plastik fabrikası kurulmuş ve böylece şehrin havası kirletilmiştir. Hatta, bugün Avrupa’nın havası en kirli 3-5 şehrinden biridir.
Evet, Kalkandelen yani Tetova şehri denince, tur programlarında, bu şehirle ilgili sadece bir yerin görülmesi söz konusudur. Yani şehirle ilgili ayrıntıya girmeyeceğim çünkü şehir size gösterilmeyecek. Burada sadece Alaca camii gösteriliyor.
Alaca camii, Boyalı camii olarak isimlendirilen bu cami, kesinlikle gerçekten görülmesi gereken güzellikte bir camidir. Ben şahsen bu caminin içindeki işlemeleri, daha önce herhangi bir yerde görmedim.
ALACA CAMİİ-BOYALI CAMİ-SARENA CAMİİ
Önce, her yerde olduğu üzere, camiyi gezmek için uygun kıyafet gerekiyor. Girişte bayanlar için başörtüsü var, ancak kıyafette (açık kollu giysiler, şortlar gibi) dikkat gerekiyor. Ayrıca, burası halen faal bir cami olduğu için namaz zamanlarında camiye girip gezmek mümkün olmuyor.
Camiye girmeden önce, caminin hemen girişi yakınında, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından yaptırılan bir tuvalet kompleksi var. Ancak, bu tuvalet kompleksinin başına bir kişi oturtulmuş ve ülkemiz siyaseti hakkında oldukça ateşli bu kişi, tuvalete giren çıkandan para alıyor, yani tuvalet kullanacaksanız, cebinizde bozuk para hazır etmeniz gerekiyor.
Caminin yapılış öyküsü:
Cami: şehrin eski kısmında bulunmaktadır. Buradaki ilk cami: 1438 yılında, mimar İshak bey tarafından yapılmıştır. Şehrin en önemli kültürel ve tarihi yapılarından biridir. Özellikle bölgede yaşanan komünist dönemdeki bütün dini mabetlerin yıkılması furyasını atlatması önem kazanmaktadır.
1833 yılında Tetova düşkünü bir sanatçı olan Arnavut toprak sahibi Abdurrahman Paşa tarafından yeniden inşa edilmiştir. Boyalı camii ve çevresindeki binaların tarihine ait veriler, giriş kapısı üzerindeki mermer plakaya kazınmıştır.
Tipik bir Osmanlı mimarisi örneğidir. Caminin genişliği 10 metre ve uzunluğu 10 metredir. Tek minarelidir.
O dönemin camilerinin sultanlar, beyler veya paşalar tarafından finanse edilmesine rağmen, bu cami, şehirdeki iki kız kardeş tarafından finanse edilmiştir.
Caminin mevcut avlusu: birçok çiçek, çeşme ve türbelerle doludur.
1991 yılında, şehirdeki İslam topluluğu, caminin çevresine duvar yaptırmıştır.
2010 yılında dış mekan resimleri yenilenmiştir. 2011 yılında ise, ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan hibe para yardımıyla, dış cephe yeniden inşa edilmiştir.
Dış kubbe:
Caminin diğer Osmanlı camilerinden farkı olarak kendine özgü bir dış kubbesi vardır.
Resim:
Caminin gerek dışı ve gerekse içi, muhteşem güzel resimlerle, kalem işleriyle süslüdür. Bu yüzden, önce resim ve din bağlantısı konusunda biraz bilgi vermek istiyorum.
Resim bir sanat dalı olmakla birlikte, özellikle Hıristiyanlar, kendi dinlerini izah etme açısından, resmi bir araç olarak kullanmışlardır. Şöyle ki Hıristiyanlık vaaz edildiğinde, toplumun yüzde 99’lık bölümü okuma yazma bilmiyordu.
Bu yüzden, Hıristiyan alimleri, düşünür taşınırlar ve halka dini anlatmak için bir yol bulurlar. Bu yol: kilise duvarlarına dini anlatan resimlerin çizilmesidir. Böylece: vaftiz sahnesi, İsa’nın çarmıha gerilmesi, Kudüs’ten kaçış ve benzeri birçok dini olay, resimlerle kilise duvarlarına çizilerek tasvir edilir. İznik’te toplanan birinci konseyde: bütün kiliseler bir araya gelir ve resim konusunda karar alırlar.
Buna göre “bu resim işi abartılıyor, bugünden sonra resim yapmak yasaktır” denir. Çünkü: “din değil, dinden ziyade resimler, inancın yerini aldı” denir. Bu eleştiri özellikle Suriye menşeli yani Doğulu kiliseler tarafından gündeme getirilir. Böylece, Bizans döneminde 86 yıl süresince, resim yasaklanır,
Yani,
İslam’ın vaaz edildiği dönemde, Hıristiyan dünyasında, resim yani ikonalar, hayvan, insan ve benzeri tasvirlerin çizilmesi yasaktır. Ancak: burada bulunan Boyalı camii: erken dönemde yapılan bir cami olması nedeniyle, ikonoklast yani resmin yasaklandığı sınıra çok yakın dönemde, neredeyse hiçbir şekilde onla uyuşmayan nadir örneklerden biridir.
Bu da şu anlama gelir: muhtemelen bu resimleri yapan sanatçılar, ya pagan döneminden ya da erken Hıristiyanlık dönemindeki süslemelerden etkilenmişlerdir. Etkilendiklerinin kanıtını görmek mümkündür.
Bunun kanıtı: sütunların Korint başlıklarındaki akantus yaprakları oldukça açık görülmektedir. Dolayısıyla burada göreceğiniz resimler, Roma sanatından çok etkilenmiş sanatçılar tarafından yapılmış olmalıdır.
Bu resim sanatına “fresko” denir. Bunun kelime anlamı: İngilizce “fresh” taze demektir. Yani: fresko, taze demektir. Daha açık anlamı: duvara sürülen harç ıslak iken, eser tamamlanır, harç kuruduktan sonra resim yapılamaz. Ustalığı düşünün, harç ıslakken; son derece süratli ve son derece kendinden emin olarak eseri tamamlıyor.
Onun dışında, kubbedeki ve yan alınlıktaki çerçevelerdeki şehir tasvirleri, limanlar, gemiler, minarelere dikkat edin, madalyonların içindeki kent tasvirleri özellikle muhteşem güzelliktedir. Balkon altı bezemeleri, özellikle üzüm yaprakları, son derece sıra d ışı ve son derece güzel ve estetiktir.
Evet, bu ön bilgiden sonra, camiye girin gezin ve bu muhteşem güzelliği mutlaka görün. (cami girişince bir bağış kutusu var)
İç mekan özellikleri:
Caminin en önemli özelliği: iç mekandaki boyalı dekorasyondur. Ancak bu dekorasyonda: geleneksel Osmanlı seramik karo dekorasyonu değil, parlak çiçek resimleri bulunur.
Abdurrahman Paşa: bu kalem işlerini yapmak üzere, Debarlı ustaları görevlendirir. Debarlı ustalar, Beylik Tekkesi ve birkaç özel evi daha süslemişlerdir.
Detay dekorasyonlarına giren boya ve sırları hazırlamak için, 30 binden fazla yumurta akı kullanılmıştır.
Geometrik ve çiçek süslemeleri yanı sıra, bazı manzara resimleri de görülür. Özellikle “Mekke” tasviri ilgi çeker. Bu tasvir: Güneydoğu Avrupa’da, Mekke’nin tasvirinin nadir ve tek örneğidir.
Türbe:
Sekizgen türbe, 1438 yılında caminin inşaatını finanse eden iki kız kardeş olan Hurshida ve Mensure’nin mezarıdır.
Hamam:
Birçok camide olduğu üzere, nehrin karşısında da bir hamam vardır. Pena nehrinin yanındaki hamam, cami ile aynı dönemde inşa edilmiş, esas olarak abdest almak için kullanılmıştır. Günümüzde hamam, bir sanat galerisi olarak kullanılmaktadır.