Mozaik Müzesi Gezi yazısı planı rehberi örneği turları butik oteller

Antakya Arkeoloji Müzesi

Asıl adı: Hatay Arkeoloji Müzesidir.

MÜZE BİNASI:

Müze: Reyhanlı yolu üzerinde 2’nci kilometrede Maşuklu Mahallesi Atatürk Caddesindedir. St Pierre kaya kilisesine yakındır.

Şehir merkezinin dışındadır ve bu yüzden araçla ulaşmak gerekir.

Şehir merkezinden müzeye taksiyle ulaşım 20 TL. civarında tutuyor.

Yeni müze binası yapımına 2011 yılında başlanmış ve 2014 yılında tamamlanmıştır. Lahitler salonu ise 2018 yılında tamamlanarak ziyarete açılmıştır.

Mimarı Kemal Nalbant’tır. Müzenin dış mimarisi de oldukça ilgi çekicidir.

Yapının önündeki/girişindeki yuvarlak nesne: tasarımı ile Londra London Eye benzetiliyorsa da, değirmene daha yakın olduğu da düşünülmektedir.

Müzenin mozaik koleksiyonu, Dünyada 2’nci: Para-sikke koleksiyonu ise, Dünyada 3’ncü sıradadır.

Müzeye giriş ücretlidir. Müze: Cumartesi ve Pazar günleri kapalıdır.

MÜZE PLANI

Müzenin Bölümleri

Samandağ ilçesi Meydan köyünde bulunan Üçağızlı Mağarası canlandırmasıdır. Tarih: MÖ 43 bin ile MÖ 17 bin yılları arasıdır.

Sonrasında: Neolitik dönemden Demirçağı sonuna kadar olan höyük kültürleri bölümü vardır.

Müze içinde: o dönemin yapıları inşa edilmiş, bu yapılardan çıkan buluntular temsili yapıların içinde sergileniyor.

HEYKEL KOLEKSİYONU:

Müzede 86 tane heykel sergilenmektedir.

En önemli heykeller şunlardır:

Kral Şuppiluliuma heykeli:

Bazalt taşından yapılmış devasa heykel, Hatay ili Antakya-Reyhanlı karayolunun 20’nci km. sinde yolun sol tarafında bulunan Tell Tayinat Höyüğün iç kale kapısı alanında bulunmuştur.

Heykelin yüksekliği 1.5 metredir. Ağırlığı ise 1.5 tondur.

Geç Hitit Krallığı dönemine aittir.

Heykelin sırtında bulunan Luvice hiyeroglif yazı, bu heykelin Geç Hitit Patina/Unki krallığında büyük olasılıkla MÖ 9’ncü yüzyılın başında Tayinat’ta (antik Kunulua) hüküm süren kral Suppiluliuma olduğunu göstermiştir.

Anadolu-Suriye bölgelerinde bulunan Geç Hitit kraliyet şehirlerinin iç kale girişlerine, insan heykellerinin dikilmesi, bu girişlerin sembolik sınır konumunda oldukları ve kralın tanrı konumunda olduğunu vurgulamaktadır.

Kral Suppilulima’ya ait bu devasa heykelin sadece vücudunun üst kısmı, kol ve kafası bulunmaktadır. Steatik kakma gözler ve bir elde hançer, bir elde de buğday demeti bulunmaktadır.

Heykelin: oldukça büyük boyutlu oluşu, sakallı ve üç boyutlu olarak yapılışı, göz betimlemesinin etkileyiciliği ve diğer özellikleri: ünik bir eser niteliği taşımasını sağlamaktadır.

Çift Aslanlı Sütun Kaidesi:

Bazalttan, blok şeklinde oyulmuştur. Aslan figürleri oturur pozisyondadır. Ağızları açıktır. Üst bölüm sütun kaidesidir. Aslan sütun kaidesi, tapınağın girişinde bulunmuştur.

Gaius Vibius Trebonianus Gallus büstü:

Roma İmparatoru olan Trebonianus Gallus büstü: elbiseli, kısa saçlı ve hafif sakallıdır. İmparatorun giydiği zırhın üstünde: Savaş tanrısı Ares ve Zafer tanrısı Nike kabartmaları bulunur.

Gallus, 2 yıl imparatorluk yapmıştır çünkü kendisi ve oğlu, kendi askerleri tarafından, MS 235 yılında öldürülmüştür.

Tyche Heykeli:

Figür: kaya üzerine oturur halde temsil edilmiştir. Başının üstünde polos (silindir bir başlık türüdür) bulunur, elinde ise başak tutar.

MOZAİK KOLEKSİYONU:

Dünya üzerinde, mozaiklerin ilk örnekleri: Mezopotamya’da Urug Tapınağında görülmüştür. Bunlar: genellikle siyah, beyaz ve kırmızı renklerde, geometrik desenlerden oluşuyordu. Ama, zamanla yeni renkler, geometrik şekiller, insan ve hayvan figürleri kullanılmaya başlanmıştır.

Antakya ve çevresindeki mozaikler, Roma ve Bizans dönemlerine aittir. Genellikle MS 2 ve 5’nci yüzyıllar arasında yapılmıştır. Roma sanatının klasik dönemlerine ait eserlerdir. Özellikle Roma İmparatorları Antoninus ve Severius zamanında yapılan mozaikler, evlerin, sarayların ve hamamların taban ve duvar süslemeleri olarak kullanılmıştır.

Müzede sergilenen mozaikler özellikle tanınmış kişilerin, prenslerin, prenseslerin, imparatorların ve varlıklı kişilerin yaşadığı ve ağırlandığı villa ve sarayların bulunduğu Daphne (Harbiye) bölgesinde bulunmuştur. Burada bulunan yapılar, zamanla tam bir sanat merkezi haline gelmiştir.

Mozaiklerde konu;

Hıristiyanlık kabul edilmeden önce yapılan mozaiklerde; mitolojik kahramanlar, efsaneler, tanrılar, tanrıçalar ve çeşitli kahramanların başlarından geçen olaylar işlenmiştir. Bunların çoğunda: Zeus, Apollon, Eros, Aphrodite, Baccus gibi mitolojik varlıkların başlarından geçen olaylar konu edilmiştir.

Hıristiyanlığın kabulünden sonra yapılan mozaiklerde ise, mitolojik öyküler azalır ve daha çok mevsimler ve dini konuları içeren mozaikler yapılmaya başlanır.

Hatay Arkeoloji Müzesi, mozaik koleksiyonu açısından dünya birincisidir.

Müzede, MS 2 ile 5’nci yüzyıllar arasına ait mozaikler sergileniyor. Mozaiklerin toplamı 3250 metre karedir.

Müzedeki mozaiklerin sergilenişi çok başarılıdır. Her mozaik, kendi çıktığı villanın temel planına göre sergilenmiştir. Yani ziyaretçi cam bir köprü üzerinde yürüyor ve ayaklarının altında mozaik vardır.

Fakat yürüdüğü yer sadece mozaiklerin sergilendiği bir yer değil, sen bir evde yürüyorsun, evin oturma odasında yürüyorsun, evin temel planı dahi yapılmış, görülüyor.

Bu durumu, başka bir odaya geçtiğinde hissediyorsunuz. Yani, sadece mozaikle değil ev ile ilgili bilgiler veriliyor. Ayrıca: her mozaiğe üst açıdan bakmayı sağlayan üst kat balkon planları da vardır. Çünkü devasa mozaikler dibinden net görülemeyeceği varsayılır.

En önemli mozaikler:

Terkedilmiş Ariadne Mozaiği:

Samandağ yöresinde bulunmuştur. MS 2 ile 3’ncü yüzyıl arasına tarihlenir.

Mozaik panoda: aralıklı olarak açık ve koyu renkte, testere dişli motiflerden oluşan bir çerçeve içinde: koyu renk bir sıranın her tarafında, renkli karelerle meydana gelen, kare şeklinde geometrik bir zemin döşemesidir.

Bu zemin içe doğru, ikinci bir çerçeve ile ve bu çerçevenin içinde de mitolojik sahne ve geometrik şekillerden meydana gelmektedir.

Mitolojik sahnede, üstte ve iki uçta kartallar ve merkezde karşı karşıya duran diğer kartallarla beraber, siyah zeminli bir bordür vardır. Muhtelif hayvanlar birbirinden vazolarla ayrılmıştır.

Altta mimari tarzda, üç sütunla üç kısma ayrılmış bir sahne görülür. Merkezi panelde: Ariadne uyur vaziyette temsil edilmiştir. Solunda, kayalar üzerinde, elinde thyrus (sarmaşık asa) tutan, uzun giysili Dionysos görülür.

Bunların arkasında ise, uçar durumda kanatlı bir Eros bulunur. Soldaki panel: Bakat’ı temsil etmektedir. Sağdaki panelde ise, ayakta duran bir Silen, sağ eliyle bir kase, sol eliyle bir thyrsus tutmaktadır.

Mevsimler Mozaiği:

Defne (Harbiye) de bulunmuştur. MS 2 ile 3’ncü yüzyıla tarihlenir.

Mozaik panoda: Spiral şeritlerle birbirinden ayrılmış, dokuz sahne görülür. Mozaiğin dört köşesinde mevsimleri temsil eden şahıslar, diğer kısımlarında ise Grek Mitolojisinden alınmış sahneler tasvir edilmektedir.

Mozaiğin köşelerinde: mevsimler, orta panolarda ise mitolojik sahneler vardır. Mitolojik sahnelerde: Bllerophon, Stheneboia, Pasi, Helena, Hippolytos-Phedra, Meleagros-Atalanta ve İason-Medeia-Assyrtos figürlerinin tasvirleri bulunmaktadır.

Yaz dönemi Mozaiği:

Defne (Harbiye) de bulunmuştur. MS 4 ile 5’nci yüzyıl arasına tarihlenir. Mozaikte: sağ elinde çiçekli bir vazo bulunan ve yaz ayını temsil eden kısa elbiseli bir erkek temsil edilmiştir. Sağ tarafı: koyu kırmızı benekli, beyaz gölgeli, gri bir manto giymiştir.

İç kenar siyah hatlar, kırmızı ve pembe taş ve mavi camla yapılmıştır. Tunik: mor ve beyaz gölgeli açık kırmızıdır. Boyundan başlayıp, aşağıya kadar uzanan elbise, aşı boyalı ve gri gölgeli beyazdır.

Başında, her iki yanında koyu yeşil yapraklar bulunan ve dış hattı koyu kırmızı ile yapılmış, pembe bir kep vardır.

Yakto ve Satyr ve Hermaphroditos Mozaiği:

Mozaik, MS 5’nci yüzyıla tarihlenmektedir. Dafne’de bulunmuştur. Eser: iç içe üç kısımdan oluşur. Ortada: Madalyon içinde bir kadın portresi vardır. Başının hizasındaki yazıdan “MEGALOPSYKHİA” yani “BÜYÜK RUH” un simgesi olduğu anlaşılır.

Madalyonun kenarındaki bordür arasında: avlanan mitolojik kahramanların başları hizasında Grekçe yazılı isimleri vardır.

Mozaiğin 4 kenarında kent yaşantısını gösteren tasvirler vardır. Bunlar, Antakya’nın o dönemindeki şehir kültürünü ve yaşamını anlatan tasvirlerdir.

Son bir not: Yakto adı verilen mozaik, nemden en çok etkilenen eserdir. Bin yıl boyunca direndiği zamana yenik düşmemek için ısrarla beklemektedir.

İskelet Mozaiği:

Mozaik panonun sol bölümündeki sahnede: hafifçe sol tarafına uzanmış, dirseğini bir yastığa yaslamış ve elinde kadeh tutan bir iskelet figürü tasvir edilmiştir. Rahat ve keyifli bir şekilde betimlenmiş olan erkek iskelet figürünün sağında iki somun ekmek ve çift kulplu bir amphora bulunur.

Sahnenin üst kısmındaki “eupocynoc” yazıtı “Neşe, neşelen, mutlu ol, hayatta kal” anlamına gelmektedir. Bu doğrultuda hayatın ne denli kısa ve geçici olduğunu simgeleyen iskelet figürü, ziyafete katılan davetlilere adeta uymaları gereken bir çağrıyı, bir gerçekliği anlatmaktadır.

Bu mozaiği oluşturan figüratif paneller, konu seçiminin yanı sıra, ikonografik ve üslup özellikleri bakımından MS 3 ve 4’ncü yüzyıllara tarihlenen Antakya Mozaikleriyle aynı döneme sahiptir.

Bu panellerde Romalıların gündelik hayatlarında büyük önem taşıyan hamam ve ziyafet temaları işlenmiştir. Convivium, dostlarla birlikte keyif içerisinde yemek ve içmek anlamına gelir.

Bu ziyafetlerde ölüm temasının işlenmesi ise hayatın coşkusunu ve güzelliğini, yaşamın sevincini anlatmak için kullanılan bir alegori olarak yorumlanmaktadır. MÖ 1’nci yüzyıl Latin edebiyatında Horatius, Martialis, Petronius ve Psuedo Vergilius gibi şairler: yaşamın kıymetini daha etkileyici bir şekilde vurgulamak amacıyla, şiirlerinde ölüm temasını işlemişlerdir.

Bu felsefenin görsel sanatlardaki yansıması olan iskelet figürleri ise, MÖ 1’nci yüzyıldan itibaren giderek yaygınlaşmış, bu doğrultuda insanlara ölümün varlığını hatırlatarak “ye, iç, neşelen ve mutlu ol” çağrısında bulunmak için kullanılmıştır.

Gece Alemi Mozaiği:

Açık renk zemine işlenmiş ve çevresi bantlarla sınırlandırılmıştır. Konu: gece perileri Tiritenler ve su perileri Nereidler işlenmiştir. Figürlerin üstlerinde, Grekçe isimleri yazılıdır.

Psykheler Kayığı Mozaiği:

Panonun çevresi, ince bant, dalga motifi ve bitkisel bordürle sınırlandırılmıştır.

Mozaik mavi zemin üstüne işlenmiştir.

Mozaiğin üst kısmında: Erol tasviri, alt kısmında ise Psykhe tasviri bulunur.

Efsaneye göre: “Eros: Afrodit ve Hermes’in oğludur. Miletos kralının üç kızı vardır. Bu kardeşlerin en güzeli ise Psykheler’dir. Afrodit: oğlu Eros’a: Psykhe’yi dağa bırakmasını, eş olarak da ejdere vermesini ister.

Fakat: Eros, Psykhe’ye aşık olur. Bir saraya yerleştirir ve geceleri, gizlice yanına gider.

Sevgilisine görünmez, ayrıca sevgilisine, kendisini görmesi için herhangi bir girişimde bulunmamasını tembih eder.

Ama Psykhe dayanamaz. Bir gece, Eros kanatlarını yaymış uyurken, Psykhe: yağ kandilini yakar ve yanına giderek Eros’a bakar.

Sevgilisinin tanrı olduğunu görünce, elleri titrek ve bir damla kızgın yağ, Eros’un omuzuna damlar. Tanrı Eros uyanır uyanmaz, sevgilisini bırakır ve gider.

Uzun bir süre, birbirlerinden ayrı eriyip dururlar.

Sonunda: Afrodit, ikisine de acır, Psykhe’nin bir sürü olamayacak işler yapmasını buyurur. Bu işler sırasında, Periler Psykhe’ye yardım ederler ve sonunda Psykhe ile Eros birbirlerine karışırlar.

Ocaenus Portre Mozaiği:

Yengeç kıskacı şeklindeki boynuzlarıyla dikkati çeken mozaik, MS 2 ile 4’ncü yüzyıllar arasında, zengin bir ailenin duvarını süslemekteydi.

Oceanus ve Tethys Mozaiği:

Mozaikte: teseralar yani taşların çok küçük olması, renklerin canlığı, anatomik özelliklerin çok iyi vurgulanması ve bir yağlıboya tablo gibi olması nedeniyle, mozaik sanatının en iyi eserleri arasında gösterilir.

Mozaikte, Oceanus, Yunan mitolojisinde Uranus ile Gaia’nın çocuğu olan titandır. Tüm okyanusların kişileşmiş hali olan Oceanus, genelde kaslı bir adamın uzun sakallı ve istakoz kıskaçlı yüzüyle simgeleniyor. Alt kısımda ise, bir yılanı andırıyordu.

Oceanus’un kardeşi olan bir başka titanla, Tethys’le evlenmesi üç bin deniz nymphelerinin (peri) oluşmasına neden oldu.

Oceanids olarak da bilinen bu nymphelerin her biri ayrı bir ırmak, çay, göl ya da havuzun hakimi oldular.

Khresis Mozaiği:

Defne (Harbiye) de bulunmuştur. MS 4 veya 5’nci yüzyıla tarihlenmektedir. Mozaik panoda: Apollon rahibinin kızı olan Khresis: Truva’yı kuşatan Kral Agamennon’un kölesidir.

Khresis, özgürlüğüne kavuşmak için fidye olarak iki şehri Kral Agamennon’a sunmaktadır.

Antakya Arkeoloji Müzesi Sikke Koleksiyonu

SİKKE KOLEKSİYONU:

Burada: Antakya darphanesinde, aralıksız olarak tüm dönemler boyunca darp edilen, geniş ve dünya çapında bir sikke koleksiyonu bulunmaktadır.

Müzenin sikke koleksiyonunun ağırlığını, Roma ve Bizans sikkeleri oluşturmaktadır. Bu sikkeler: Harbiye, Antakya, Açana, Çevlik ve İskenderun’da yapılan kazılarda toplanmıştır.

Antakya Arkeoloji Müzesi Nikator Sikkesi

Niketor Sikkesi:

Sikkenin ön yüzünde: İmparator Nikator’un başı sağa dönüktür ve defne çelenklidir. Arka yüzde ise, fil üstünde akrobat görülür. Nikator, aynı zamanda Antakya şehrinin kurucusu olarak bilinir.

Antakya Arkeoloji Müzesi Lahitler Salonu

LAHİTLER SALONU:

Salon, 2018 yılında tamamlanarak ziyarete açılmıştır. Salonun son bölümünde, ünlü “Antakya Lahdi” görülebilir. Lahitler bölümünde Seneca’nın bir etkileyici sözü vardır “Ölüm her şeyi eşit kılar”

Lahit hakkında ayrıntılı bilgi:

Lahit, 1993 yılında Antakya Harbiye Caddesi Kışlasaray Mahallesinde, Sit alanı içinde bir temel kazısı sırasında tesadüfen bulunmuştur. Lahdin bulunuşuna ait bir başka kaynaktan aldığım bilgi şöyledir.

“2000 yılında Antakya’da bir ev sahibi, bahçesindeki asma ağacının yerini değiştirmek isterken, lahde rastlar ve Müze Müdürlüğüne haber verir.

Müze müdürlüğü yetkilileri lahdi inceler ve o andaki şartların yetersizliği nedeniyle başka bir işlem yapmazlar. Yaklaşık 4 ay sonra, lahit yapılan çalışmalar sonucu müzeye taşınır.

Müzede, tüm basın mensupları ve lahdin bulunduğu evin sahipleri huzurunda lahit açılır, içinin su dolu olduğu görülür ve kovalarla su temizlenir.

Sonuçta: Lahitten sadece baba, anne ve kız çocuğuna ait olduğu sanılan iskeletler çıkar. Öte yandan, arkeoloji ilmine göre, bu tür lahitlerde ölü veya ölülere çeşitli hediyeler bırakıldığı bilinen bir gerçektir, ancak bu lahit bulunduğu yerde 4 ay bekletilmiş ve müzede sözüm ona ilk kez açılmış ve içinden su ve iskelet dışında bir şeyler çıkmamıştır ister inanın ister inanmayın.

Evet, Lahdi anlatmaya devam edelim:

Lahit, kapağı ile birlikte ağırlığı 10 ton civarındadır.

Müzenin eşsiz güzellikteki eserlerinden birisidir. İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunan İskender Lahdinden sonra, gelmiş geçmiş en önemli eserler arasında sayılmaktadır.

Lahit: içinden çıkan değerli eserler ve bireylere ait iskeletlerle birlikte, özel bir odada sergilenmektedir.

Lahdin içinden çıkan sikkeler değerlendirildiğinde, lahdin MS 265-270 yılları arasında yapıldığı tahmin edilir.

Lahdin uzunluğu: 2.47 metredir. Genişliği 1.22 metre ve yüksekliği 1.20 metredir.

Anadolu’nun birçok yöresinde de kullanılmış olan “Sidamara” olarak bilinen lahit gurubuna girer, ters tekne (semendam) şeklindedir.

Lahdin üzerinde tahribat görülmektedir, bu tahribatların lahdin bulunduğu arsada yapılan hafriyat sırasında oluştuğu düşünülüyor. Zaten, yukarıda anlattığım gibi, lahdin bulunduğu yerde, 4 ay kendi başına bekletilmesi, anlamak mümkün değil.

Günümüzde müzede sergilenen lahdin üzerinde, özellikle kabartmaların bir kısmının baş bölümü yoktur. Sanki, koparılıp alınmış gibi?

Lahdin tümünü kaldırıp götürmek mümkün olmadığından, en kolay parçalar yani baş bölümleri yok olmuş.

LAHİD KapaĞI:

Yatak (kline) biçimli olan lahit kapağının üzerinde yan yana ve uzanmış şekilde mezar sahibi karı koca betimlenmiştir. Erkeğin başı eksiktir, kadının başı yerinde olsa da yüzü işlenmeden bırakılmıştır.

Bunun nedeni asıl mezar sahiplerinin yüz özellikleri lahdin yapıldığı atölyede bilinmediğinden sonradan işlenmek üzere böyle yapılmıştır, fakat yüz hatları işlenmemiştir.

Yatak şeklindeki kapağın arka ve yan yüzlerinde yan yana dizilmiş dikdörtgenlerin içinde çeşitli deniz canlıları (yunuslar ve tritonlar) kabartmaları vardır. Ön cephesinde ise köşelerde küçük çocuk figürleri oturmaktadır.

Sanduka:

Semerdam mimarisi şeklinde, burmalı sütunlarla işlenmiştir.

ÖN UZUN YÜZ;

Yaşlılık sahnesi:

Burada yapıların önünde ve arasına yerleştirilmiş beş figür bulunur. Köşelerde her biri bir tabure üzerine oturmakta olan yaşlı bir kadın ile yaşlı bir erkek figürü vardır. Bunların arasındaki alanda bu kez ayakta betimlenen üç figür görülür.

Bunlardan ortadaki oldukça genç olduğu anlaşılan bir erkek figürüdür. Bunun sağında ayakta ve yönü oturan kadına dönük sakallı bir erkek, solunda ise bir oturan yaşlı erkeğe bakan bir kadın yer almaktadır.

Muhtemelen hayatın gençlik, olgunluk, yaşlılık gibi değişik safhalarını temsil eden figürlerdir. Bu sahnelerde veda sahnesi olarak da tanımlanmaktadır.

1.DAR YÜZ:

Kurban sahnesi,

Buradaki yapı cephesinde ayrıca bir kapı bulunmaktadır. Burası mezarın kapısını temsil eder. Kapının önüne aslan bacağı şeklinde ayakları olan bir sehpa, bunun üzerinde üst kısmında ucundan dumanların yüksekliği bir tütsü vazosu yer alır.

Kapının bir tarafında başı örtülü ve elinde bir koku kabı tutan ayakta bir kadın, diğer tarafında yine ayakta sakallı bir erkek vardır.

Bu figürün sağ elinde bir sunu kasesi, sol elinde de bir kitap rulosu tutmaktadır. Kadın ile kapı arasında ileriye doğru uzanmış bir kurbanlık boğa yer alır.

ARKA GENİŞ YÜZ

Aslan avı sahnesi görülür.

Bu yüzde aslan avı sahnesi betimlenmiştir. Burada da hem yapıların nişlerinin içinde hem de aralarında beş genç avcı görülmektedir. Ortadaki nişin içindeki avcı bir at üzerindedir ve uzun mızrağını aslanın başına saplamıştır.

Atın altında avcının köpeği, aslana doğru hamle yapmıştır. Bu sahnenin iki yanında avcının arkadaşları/yardımcıları sakin bir şekilde olayı izlerken, atın önünde olanın sağ eli atın yularını tutmakta, sol elinde de kamçı taşımaktadır.

Atın arkasındaki yardımcı ise sol elinde avcıların öttürdüğü boynuz şeklinde bir boru, sağ elinde ise mızrak tutmaktadır. Bu yüzün köşelerinde atları zapt etmeye çalışan, aynı zamanda ortadaki olayın izleyen gençler yer almaktadır.

2.DAR YÜZ.

Buradaki sahnede ortadaki yapının önünde ayakta genç bir kadın ve iki yanında birer genç erkek figürleri yer almaktadır. Kadın ile sağdaki genç birbirlerine bakarken, omuzunu açıkta bırakan elbiseli üçüncü genç, sahnedeki diğer iki figüre doğru dönmüştür.

Durgun ve sakin ifadeli bu gençler belki de aile bireyleri olup, kadın yasta olduğundan şalı ile başını örtmüştür.

Kime aittir

Lahit, üzerindeki betimlemelere göre, aristokrat bir aileye aittir.

Antakya Arkeoloji Müzesi Antakya Lahdi içinden çıkanlar

Lahdin içinden çıkanlar:

Lahdin içinden 3 kişiye ait kemikler çıkmıştır. Bunlar: yetişkin bir erkek, yetişkin bir kadın ve genç bir kıza aittir. Ayrıca, yine lahdin içinden çıkanlar: bir bilezik, altın kolye, düğmeler ve üç adet sikkedir. Bu sikkelerin üzerinde: iki ayrı Roma İmparatoru ve bir Augusta bulunmaktadır.

1’nci Sikke: Roma İmparatoru Gordianus’un resmi (Ölüm tarihi: MS 244)

2’nci Sikke: Roma İmparatoru Gallineus III’ün karısı Augusta Cornellia Salonina’nın resmi. (ölüm tarihi: MS 268)

Bu sikkeler değerlendirildiğinde: Lahdin, Roma İmparatoru Gordianus döneminde yani MS 244 yılından önce yapıldığı ve ilk gömünün bu tarihte yapıldığı, daha sonra sırasıyla diğer gömülerin gerçekleştiği tahmin edilir.

Antik dünyada gelenek olduğu üzere, ölünün dili altına sikke konuluyordu.

Lahdin içinden çıkan, iskelet ve sikkeler, camekanlı bir vitrinde sergileniyor.

ORTAÇAĞ VE İSLAMİ ESERLER BÖLÜMÜ:

Müzenin son bölümüdür.

MÜZEDE SERGİLENEN DİĞER ÖNEMLİ BULUNTULAR:

Sivri Kafatasları:

Sivri kafatası geleneği: Orta Kalkolitik yani günümüzden 4000 yıl öncesi döneme aittir. Günümüzde Afrika’da hala bu gelenek sürdürülmektedir.

Ankara Gordion kentini gezen ve bilenler için: Kral Midas döneminde Frig asillerinde de bu sivri kafatası geleneği varmış.

Şeyh höyükte yapılan kazılarda bulunan kafataslarının kemiklerinin hala yumuşak olduğu ve bebeklik çağlarında sarılarak şekillendirilmesi sonucunda deformasyona uğramış olduğu tespit edilmiştir. Tell Kurdu da bulunan bazı insan heykelciklerinin kafalarının uzatılmış olması, böyle bir uygulamayı gösterebilir.

Tanrıça İştar Heykeli:

Geç Tunç çağına tarihlenir. Heykel: özel bir taş olan Lapis Lazuli taşından yapılmıştır. Rengi özeldir.

Antakya Tykhe’si;

Antakya bölgesine özeldir. Antakya (Antiocheia) şehrinin: şansı ve bahtı ile ilişkilendirilir.

Antakya Tykhe’si: Antakya’nın şehir surlarını, Orantes (günümüzdeki ismiyle Asi) nehrini, Habib-i Neccar Dağını sembolize eder.

Hem sikke ve hem de heykel olarak karşımıza çıkar.

Esarhaddoh Veraset Antlaşması:

Bu tablet, Asur Kralı Esarhaddan tarafından, Veliaht Prens Asurbanipal’ın veraset statüsü için MÖ 672 yılında uygulanmış bağımlılık yeminini içermektedir.

Müzeye çok yakın olan Saint Pierre Kilisesi/Müzesi tanıtımı ve gezi planı için.

Hatay şehir merkezi gezi ve tanıtım yazısı için.

Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi

Müzeyi ve müzede sergilenen eserleri anlayabilmek için: mutlaka gerek Zeugma şehrinin yeri ve önemi, gerekse şehirdeki yapılaşma, mozaik sanatı, sanatın önemi hakkında mutlaka öncelikli bilgi sahibi olmanızda yarar var, bu durumda müzede gördüğünüz eserleri daha bilinçli ve anlamlı izleyebileceksiniz ki, bu aşağıda sizlere anlatacaklarımın guruplarda, sizlere anlatıldığını veya anlatılacağını düşünmüyorum.

ZEUGMA ŞEHRİ-KISA KRONOLOJİK TARİHİ

Evet; müzedeki eserlere geçmeden önce, bu bölümde, kısaca Zeugma şehrinin öneminin anlaşılması açısından: kronolojik tarihi bilgiler vermek istiyorum.

Çünkü: mozaiklerin anlaşılabilmesi için, bunların yaratıldığı Zeugma şehrini tanımak gerekir. Şehri tanırken, özellikle şehrin bulunduğu mevkii iyi bellemek gerekir.

Zeugma: Fırat nehri üzerinde, nehrin iki yakası arasındaki bağlantıyı yani geçişi sağlayan bir konumdadır ve bu yüzden, her iki yaka arasında yapılacak ulaşımda: bu durum çok önemlidir, çünkü Fırat nehri 1-2 yerden karşıdan karşıya geçiş imkanı sağlamaktadır.

Zeugma, bunların başındadır ve Zeugma şehri karşısında nehrin ortasında adacıklar bulunur ve bunlar arasına büyük olasılıkla ahşap tekneler yerleştirilerek gerek tüccarların ve gerekse orduların karşıdan karşıya geçiş sağlanmaktadır ki, bu Zeugma’nın öneminin artmasının başlıca sebebidir.

Şehir tarihinde en büyük etkiler: Roma, İran, Bizans ve İslam dönemlerinde ve özellikle Roma döneminde IV. Lejyonun yani paralı askeri birliklerin buraya ve civara yerleşmesiyle yaratılmıştır.

Edinilen bilgiler ve değerlendirmeler: buluntular ve kilise kayıtlarından derlenmiştir. Roma döneminden önce ise: buralarda yani Fırat vadisinde, buzul çağından itibaren insan yaşamı tahmin edilmektedir.

İki kıyıda oturan insanlar, yüzyıllar boyunca: birbirleriyle avlanma ve ticaret alanında ilişkide bulunmuşlardır.

Yine de, yazılı kayıtlarda burada ilk yerleşim olarak: MÖ.229 yılında: Büyük İskender’in ölümünün ardından, generallerinden Suriye’de hüküm süren ve Seleukoslar Devletinin kurucusu I. Seleukos Nikator’un: Fırat nehri üzerinde buradaki geçidi korumak amacıyla, burada bir şehir imar ettirdiğidir.

Bu şehre “Seleukeia ad Euphretes” ismi verilmiştir. Bunun kelime anlamı Fırat Seleukeiasıdır ve sonradan Zeugma olarak değiştirilmiştir.

Zeugma, eski Yunanca bir isimdir ve “geçit yeri-köprü geçidi-kavşak yeri” gibi anlamlar taşımaktadır. (Zeugma ismi MÖ.31 yılından sonra görülmeye başlanmıştır)

Aynı general: yeni şehrin hemen karşısına, nehrin karşı kıyısına, Pers asıllı karısı Apama’nın adını verdiği ayrıca bir şehir daha kurdurmuştur. Bu şehrin adı da “Apemeia” dır.

Helenistik dönemde önem kazanmaya başlayan Zeugma şehri: devletin düzenlediği yol güzergahları, resmi, ticari ve idari tercihler nedeniyle özellikle ticaret alanında hızla gelişmeye başlamıştır.

Helenistik kader tanrıçası Tykhe’nin tapınağı: özellikle tüccarların uzaktan da olsa görebileceği ve dua edebileceği kadar yükseğe, yani Akropol tepe noktasına yapılarak bir cazibe yaratılmıştır.

Akropol tepesi ve Kader tanrıçasının tapınağının oluşturduğu silüet: o kadar etkiliydi ki, Zeugma şehrini ziyaret edenlerin hafızasında, bu görüntü kalıyor ve şehir bununla hatırlanıyordu.

Hatta: Roma dönemi sikkelerinde de bu görüntü kullanılmıştır.

MÖ.61 yılında; Amisos (Samsun) şehrinde yapılan hükümdarlar toplantısında: Doğudan sorumlu Roma konsülü Pompeius tarafından: Kommagene kralı I. Antiochos’a aynı zamanda Zeugma şehri de verildi.

Bunun üzerine: Kral I. Antiochos: Zeugma şehri akropolüne, propaganda amacıyla, kendisini kuvvet tanrısı Herakles (Herkül) ile tokalaşırken gösteren bir kabartma taş diktirdi. (Bu kabartma taşı, hemen müzenin girişinde göreceksiniz)

Bu taşı diktirmenin amacı: halkına, Herakles ile aynı güçte ve mevkide olduğu mesajını vermekti. Zaten, bu kral ülkesinin birçok yerine, kendisini diğer tanrılarla tokalaşırken gösteren bu tür kabartmalı taşlar diktirmiştir.

MÖ.54 yılında: Roma konsülü Crassus: imparatorluğun doğusunda İran’daki Park krallığına sefer açtı ve büyük bir ordu ile gelerek, Zeugma’da Fırat geçidinden geçerek, İran seferine çıktı.

MÖ.51 yılında Part kralı Pakoros ve Osakes emrindeki İran ordusu: Zeugma geçitlerini aşarak, Fırat nehrini geçtiler ve batıya doğru istilaya başladılar, Suriye ve Kilikya (Çukurova) bölgelerini ele geçirdiler.

MÖ.38 yılında: Kommagene Kralı I. Antiochos; Gindaros’da yapılan savaşta ölen Park Kralı Pakoros’un geriye çekilen askerlerini Zeugma şehrine kabul etti.

Bunun üzerine, Roma imparatorluğunun doğusundan sorumlu olan Marcus Antonius; Kommagene krallığına savaş açtılar.

Roma ordusu Kommagene krallığının başkenti olan Samosata (Samsat) şehrini kuşattı, ancak başarılı bir şekilde savunma yapan kral I. Antiochos: uygun barış koşulları kabul ederek kuşatmanın kaldırılmasını sağladı.

MÖ.31 yılında: Zeugma, MÖ.65-64 yıllarında hakimiyetine girdiği Kommagene krallığından 33 yıl sonra kesin olarak ayrıldı ve Roma imparatorluğunun Suriye Eyaletine dahil edildi.

MS.18 yılında: Roma imparatorluğunun X. Lejyonunun ordugahı: Kilis yakınlarındaki Kyrrhos bölgesinden kaldırılıp, Part krallığına doğrudan sınır olan Fırat nehri kıyısındaki Zeugma yakınlarına yerleştirildi.

MS.64: Bu tarihin özel bir önemi vardır. Çünkü: Zeugma’da bulunmuş birçok mezar taşında tarih yazılı olmamasına karşın, bu mezar taşları içinde belirlenen en erken tarih: MS.64 yılıdır.

MS.69: Zeugma’da bulunan X. Lejyon karargahı ile IV. Scythica (İskit) Lejyonu yer değiştirdi. Bölgeye yeni gelen IV. Scythica Lejyonu: Zeugma şehrinin 15 km kuzeyindeki Arulis’te bulunan taş ocağını işletmeye başladı ki, Zeugma şehrinde bulunan: askeri, resmi ve bazı sivil yapıların bütün malzemeleri buradan elde edilmiştir.

Sonraları Roma ordu düzenine göre, bu lejyon: IV. Lejyon (Legion III) adıyla yeniden düzenlenmiştir.

Askerlerin şehre getirdikleri canlılık inkar edilemez boyutlardaydı. Bunların hepsi paralı askerdi ve maaşları önemli bir yekun teşkil ediyordu.

Şehirdeki zenginlik açısından şöyle bir örnek verilebilir. Lejyona aylık ortalama 100 bin denarius dağıtıldığı varsayılırsa: bunu günümüzdeki satın alım gücü ile orantılayabiliriz.

MS.1.yüzyıl ortalarında 16 litre şarap: 1 denaruis idi. Günümüzde 1 litre en ucuz şarap 10-20 TL. diye düşünülürse: 16 litre en ucuz şarabın 160-320 TL. olduğu varsayılır.

Yani: 1 denarius’un satın alma gücü günümüz değerleriyle 70 TL. dir. Yani: buna göre, Zeugma şehrine, ayda ortalama yanlıca asker maaşı olarak 6-7 milyon TL. gibi bir sıcak para meblağı giriyordu.

MS.98-211 yılları arasında: İmparator Traianus ve Septimus arasındaki zamanda, parlak bir dönem geçirmiştir. Şehir, bu dönemde, eski Helenistik döneme göre bir hayli büyümüştür.

Yine aynı dönemde: Roma imparatorluğu tarafından doğuya gerek Parklara ve gerekse Ermenistan üzerine yapılan seferler, hep Zeugma’dan başlamıştır.

Yine bu dönemde önemli bir gelişme; Zeugma’da, IV. Scythica Lejyonunda bir subay olarak görevli Septimus Severus’un sonradan Roma İmparatoru olmasıdır.

MS.197-199 yılları arasında ise: İranlılar, kendi ülkelerine yapılan tüm seferlerin Zeugma üzerinden başladığını düşünerek, batıya yaptıkları ilk büyük sefere, Zeugma üzerinden başlamışlar, şehri yakıp yıkarak adeta intikam almışlardır.

Sonraki dönemde şehir yeniden imar edilmiş ve MS.216-218 yılları arasında Roma imparatoru yardımcısı Marcrinus: emrindeki ordu ile çıkacağı Part seferi öncesi yine Zeugma başlangıç noktası olarak kullanılmıştır.

Bu dönemde: şehirde: İmparator Caracalla portresi ve unvanları bulunan gümüş sikkelerden bolca bulunmuştur. Çünkü: doğu seferinde askerlerin maaşları bu sikkelerle karşılanıyordu.

MS.256 yılı: İran’da yeni bir hanedan başlamadan “Sasaniler”: kral I. Şapor emrindeki orduları ile Suriye ve Kilikya seferi öncesinde, Fırat nehrini Zeugma geçitlerinden geçerler ve bu sırada Zeugma şehrini yakıp yıkarak İran seferlerinin intikamını alırlar.

Bu saldırıda çok büyük yıkıma uğrayan Zeugma şehri: bir daha eski zenginlik ve ihtişamına kavuşamayacak şekilde tahrip edilmiştir.

1048 yılında, Zeugma şehri hakkındaki tarihi bilgiler sona ermektedir. 11. yüzyılda şehrin sahip olduğu Fırat geçitleri ve ticaret merkezi olma gibi önemli özellikleri: doğusundaki Birecik’e taşınmıştır.

Haçlı seferleri sırasında önemli rol oynayan Birecik kalesi: 1098 yılında haçlıların eline geçmiş ve 50 yıl süreyle, Urfa Haçlı Kontluğu hakimiyetine girmiştir.

Takip eden dönemlerde: Zeugma şehrinin sahip olduğu Fırat nehri üzerindeki geçitlerin tamamen unutulmadığı, acil durumlarda tali güzergah olarak ara sıra kullanıldığı görülmüştür.

Tarihi süreçle ilgili son bir not: 16-17. yüzyıllarda bu bölgeye yerleştirilen Türk boyları: ilk kez karşılaştıkları antik mimari eserleri gördüklerinde, burayı: dini hikayelerde anlatılan “Saba Melike”si Belkıs’ın ülkesine benzettikleri için, buraya “Belkıs Harabeleri” ismini vermişlerdir.

Daha sonra buranın yakınına kurulan köye de, Belkıs köyü ismi verilmiştir. Ancak, daha önce söz ettiğim gibi, 2000 yılında Birecik barajında su tutulmaya başlanınca, bu Belkıs Köyü de 300 yıllık geçmişiyle birlikte suların altında kalmıştır.

ZEUGMA MOZAİKLERİ

Evet, tarihi süreç incelendiğinde, MÖ.300 yıllarında Seleukeia ad Euphrates adıyla yeniden kurulmuş olan şehir, Roma imparatorluğu döneminde Zeugma adıyla anılırken, stratejik konumu dolayısıyla özel bir önem verilmiş, bundan dolayı da giderek Romalı karakter kazanmıştır.

Roma kültüründe: zenginlik ve önemli kişilerin şehrin yükseklerinde, gösterişli villalarda oturmaları bir gelenekti. Zeugma’da: Akropolü oluşturan Belkıs Tepesinin Fırat nehrine bakan yamaçları da bu iş için adeta biçilmiş kaftandı.

Geç Helenistik dönemden beri, biraz da topoğrafyanın mecbur etmesiyle başlayan, rüzgara açık yamaç yerleşmeleri, zenginliğin bir hayli arttığı MS.1-3.yüzyıllarda, kendini göstermek isteyen hemen her Zeugmalı zenginin sahip olmak için çırpındığı villa yaptırma yarışına sahne olmuştur.

Bu villalar hakkında özellikle Posseidon evinin yemek odasında bulunan “Pisaphae-Daidalos” mozaiğinde görsel bilgiler verilmektedir.

Bu mozaikte, 3 katlı bir evin kapı ve pencereleri, dış duvarları, yatay ahşap hatıllar ve kırmızı kiremit kaplı üst örtü açık-seçik görülmektedir.

Peristilli evler (peristil sütunlu ev demektir): tüccar, doktor veya komutanlardan oluşan Zeugmalı zenginlere aitti.

Bunun yanında: Zeugma’da birkaç odadan oluşan fakir evleri veya orta sınıf kişilerin yaptırdığı, avlulu ve aşırı süslü olmayan evler de vardı.

Evin gösterişi ve sütü: evin sahibinin zenginliğini vurguluyordu. Özellikle: zenginliğin göstergesi olarak tabanların mozaiklerle döşeli olması, şehirdeki en büyük statü göstergesiydi.

Antakya ve Efes bölgesindeki yamaç evleriyle benzerlik gösteren bu peristilli evler: yamaçlarda yapılan teraslara inşa edilmiş ve Fırat Nehri manzaralılardı. Tepelerin eteğine inşa edilmeleri nedeniyle, önce düzgün yapılaşma için, bu alanlara birbirlerini kesen, kalın istinat duvarları olan teraslar inşa edilmiştir.

Daha sonra ise, alt yapı sistemi ve teraslar arasında geliş-gidişi sağlayan taş basamaklı merdivenler yapılmıştır.

Her terasta: terasın büyüklüğüyle orantılı olarak, bitişik nizamda çok sayıda ev inşa edilmiştir. Bazen: buralara yapılan iki evi, dar bir sokak ayırıyordu.

Prestilli Zeugma evleri: 15-25 odalı olup, yaklaşık 700 metre karelik bir alanı kaplıyordu. Evlerde inşaat malzemesi olarak: taş temel üzerine kerpiç ve çamur harcı, tonozlarda ise kireç harcı ve kırma taş kullanılıyordu.

Peristilin çevresindeki odaların duvar örgülerinde ise, yaklaşık 2 metre yüksekliğe kadar kesme blok taş, daha sonra ise kerpiç kullanılıyordu.

Evlerin zemin katında: sütunlu avlu çevresinde: yemek, dinlenme, oturma gibi odalar bulunuyordu. Odalar: yumuşak kalker kayanın düzleştirilmesi veya oyulmasıyla yapılmıştır.

Odalarda: kline (yastıklı divan) ve çeşitli mobilyalar (tabure, sehpa gibi) kullanılıyordu. Oda içlerini: tanrı Hermes, Serapis, Apollon, Eros, Herakles ve tanrıçalar Athena, Artemis ve Aphroride heykelcikleri süslüyordu.

Yapılar iki katlı olarak hazırlanıyor ve genellikle üst katta: yatak odaları bulunuyordu. Bu durum: zemindeki odalar üzerine düşen, üst katların taban mozaiklerinden ve merdiven podyumlarından anlaşılmaktadır. Yine üst katta: köle ve hizmetçilerin odaları bulunuyordu.

Peristilin köşesinde ise: sarnıç, mutfak ve tuvaletler vardı. Avlu çevresinde dizilen odaların: ışık ve temiz hava alması için tek veya çift kanatlı kapılar ve geniş pencereler ile peristilli bölüme bağlanıyordu.

Demir korkuluklu pencereler, düz camla kaplanmıştı. Eve gelen konuk: koridora açılan küçük bir ön mekanda bekletiliyordu ve daha sonra doğrudan yemek odasına veya koridordan evin merkezi avlusuna alınıyordu.

Ev içinde: odaların, sığ havuzların ve çeşme teknelerinin tabanlarına mozaik döşeniyordu. Bu mozaikler: gerçek anlamda bir ustalık eseri ve ev sahibinin ince zevkini yansıtıyordu.

Zeugma evlerinin su ihtiyacı ise: Fırat Nehrinin yanı başında olmasına rağmen, tepelerin yamacında kurulduğundan, Fırat Nehrinden sağlanamıyor ve ancak 5-7 km kuzey batı bölgesindeki dağlardaki pınarlardan toplanan sulardan şehre getiriliyor ve ana kayaya oyulan kanallardan yapılan su şebekesiyle evlere dağıtılıyordu.

Künk borular ve kalker ana kayaya oyulan kanallarla evlerde sürekli akar su sağlanıyor ve bunun için avlu ve iç avlulara, sığ havuzlar ve çeşmeler yaptırılıyordu.

Bu sığ havuzlara ayrıca fıskiyeler yapılıyor, gerek çeşmelerden akan ve gerekse fıskiyelerden fışkıran su: yemek odası, dinlenme odası veya balkonda oturan zengin Zeugmalılar için büyük keyf kaynağı oluyordu.

Akşamları, odaları aydınlatmak için pişmiş topraktan ve bronzdan yapılan kandiller kullanılıyordu. Bu kandillerin “zeytin yağı” konulur ve fitili tutuşturularak karanlık aydınlatılırdı.

Odaların duvarları ise: freskler ve stucco kaplanmıştı. Bu duvar resimleri: aynı zamanda Fırat vadisinin hava ile temasında çatlayıp parçalanan kalker yapı taşlarını da korumaktaydı. Zamanla: çizilme ve kirlenme nedeniyle eskiyen duvar resimleri yenileniyordu.

Yenilenen duvar resimleri: harcının duvara yapışması için eski duvar resimlerinin üstü çentikleniyordu. Zeugma evlerinde: 2-4 kat arasında duvar resimlerine rastlanmıştır.

MS. 2’nci yüzyılda: duvar resimlerinde kalitenin sürekli olarak düşmeye başladığı ve yine aynı dönemde taban mozaiklerine ilginin arttığı görülür.

İşte, bu yüzden, villalar çağı olarak da değerlendirilen bu dönem: mozaik sanatına olan rağbetin had safhaya çıktığı dönemdir. Çünkü: mozaiksiz bir villa düşünmek mümkün değildir. Bunda: iklimin de payı vardır.

Çünkü: Fırat vadisinin sıcak yazlarında, villalarda oda tabanlarını ıslatarak serinletmek en geçerli yoldu.

Fakat: bölgede, döşeme için kullanacakları ne sert kalker, ne de mermer gibi döşeme taşları bulunmuyordu. Tek çare olarak: çakıl taşlarını zemine döşeyip sert ve çamurlaşmayacak bir yüzey elde etmekti. Bunun sistematiği ise, mozaik yapımından geçiyordu.

Önceleri: çay-derelerde; en çok bulunan beyaz ve gri renkteki taşlar: düz veya rastgele desenli tabanlar olarak döşendi. Fakat: MS.1.yüzyılda ve ardından: Romalı düşünce tarzını yansıtan modalar nedeniyle, antik teknoloji ürünü mozaikler döşenmeye başladı.

Şehre akın etmeye başlayan mozaik sanatçılarıyla birlikte: daha karmaşık geometrik düzenlemeler ve nihayet figürlü sahneler ortaya çıkmaya başladı.

Mozaiklere olan bu rağbetin bir sebebi de: heykel, resim, halı, kilim, keramik, madeni eserler gibi sanatsal ifade araçlarının ayrı ayrı yansıtıldığı estetik ve dini duyguların hepsini birden kapsayabilmesiydi.

Buna: imal edildiği ana madde olan taşın: çok ucuz ve bolca bulunabilmesi, kullanımındaki kolaylık ve onarabilme pratikliği de eklemek gerekir.

Sipariş veren ev sahibi tarafından tercih edilen mitolojik sahnelerdeki: tanrı, tanrıça veya kahraman figürleri içinde, yaptıran ve ailesiyle de özdeşleştirme düşüncesinin belirdiği görülmektedir.

Kim bilir kaç villa sahibi: belki de evinin kaç odasının mozaikli süslü olduğunu, hangi mitolojik sahneleri resmettirdiğini, hatta hangi ustaya yaptırdığını söyleyerek övünüyordu.

Sınır ve ülkeler ötesi ticaretiyle zenginleşen Zeugma şehrindeki bu villa ve mozaik furyası: yukarıda da söz ettiğim gibi MS.256 yılında, Sasani saldırısıyla son bulmuş, zenginliğine set vurulmuş Zeugma’da bu tarihten sonra villa yaptırılmadığı gibi sanatı da gerileyerek bir süre sonra ortadan kalkmış, mozaik sanatçıları başka şehirlere göç etmişlerdir.

GAZİANTEP MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ

Gaziantep Müze Müdürlüğü, 1944 yılında kurulduğundan itibaren, Belkıs Harabeleri yani Zeugma ören yeri ile ilgilenmiştir. Başlangıç döneminde tesadüfen görülen kaçak kazı çukurları, daha sonra bulduklarını bölüşemeyen kaçakçıların birbirlerini ihbar etmeleriyle ortaya çıkan buluntular ile artmıştır.

Fakat, yine de uzun süre: Belkıs Harabelerinde bulunan buluntuların nitelik ve nicelikleri hakkında ayrıntılı bilgiler edinilememiştir. Çünkü: Kaçakçılar, Belkıs’tan çıkardıkları eserlerin nasıl eserler olduğunun bilinmesini istemiyorlardı. Hatta: Belkıs Harabelerinin kökeninin nereye dayandığı bile bilinmiyordu.

Sonuçta, 1976 yılında tamamlanan bir doktora tezinin ardından, Belkıs Harabelerinin, ünlü “Zeugma” antik şehri olduğu kesinleştir. Ardından: taşlar yerine oturmaya başladı ve yurt dışında çeşitli müzelerde bulunan “Zeugma” kökenli eserlerin, Belkıs ören yerinden çıkarılarak kaçırıldığı anlaşıldı.

Bunun üzerine, Gaziantep Müze Müdürlüğü tarafından “Zeugma” yani Belkıs Harabelerinde ayrıntılı kazı çalışmaları başladı, 1987 yılında mezar odaları, 1992 yılında Roma villaları ve mozaikleri bulundu.

Bu tarihten başlayarak yürütülen çalışmalarda 13 villa bulundu. Bunların bir kısmı tamamen kazılarak planları elde edildi, bir kısmı kaçak kazı yapanların başlattığı yerlerde kurtarma kazısı şeklinde yürütüldü.

Buluntuların yerinde ziyarete açılması düşünülürken, birden ören yerinin üzerine kara bulut gibi çöken “Birecik Barajı” projesi gündeme geldi. Çünkü: Birecik Barajında su tutulmaya başlaması ile, Zeugma antik şehri, baraj gölünün sularının altında kalacaktı.

Bunun üzerine: yapılan uluslar arası çağrılar sonucu gelen ekiplerle birlikte, hızla, Zeugma antik kentinde kurtarma kazısı çalışmalarına başlandı. 1996-2000 yılları arasındaki bu çalışmalardaki buluntuların büyük bölümü, villalar içindeki mozaik döşemelerdi.

Ancak: villaların hepsi; yamaçlara yapıldığı için eğimden dolayı bazen zemin kayasının oyulmasıyla elde edilmiş oda ve mahzenlere, hatta ara katlara sahiptiler.

Zeugma’nın yakın çevresinde: sert taşlar olmadığı için, uzaktan getirilenler ancak sütunlarda ve binaların köşelerinde kullanılmış, duvarlar kerpiçten yapılmıştı. Sıcak iklim için, kerpiç iyi bir yalıtım malzemesiydi ve bölgede bin yıldır kullanılıyordu.

Her kerpiçin üzerini örtmek hem de killi-kireçtaşı yapıdaki ana kaya yüzeylerini çatlamadan korumak için kalın sıvaların yapıldığı görülmektedir.

Öyle ki, bunların birkaç kat yapılmaları halinde 6-8 cm kalınlığa ulaştıkları görülmüştür. Tabii ki, sıvalı duvarların da malum Roma gelenekleri gereğince boyanmaları ve resimlendirilmeleri gerekiyordu.

Zeugma villalarında böylece fresko tekniğinde yapılmış zenginlik alameti, birçoğu figürlü duvar resimleri de mozaikler ile birlikte yerini almış oldu.

Önceleri: bulunan villalar, burayı kazan arkeologların isimleriyle anıldı. 1992 yılında bulunan villaya “Ergeç villası” ismi verildi. 1993 yılında bulunan villa da, kazı ortağı Avustralyalı arkeoloji ekibi başkanının adıyla yani “Kennedy villası” olarak anıldı.

Fakat giderek artan villa sayısı nedeniyle, isim bulmaya dahi zaman kalmadığı için, villalar artık, daha pratik bir uygulama ile, en gösterişli mozaik panodaki mitolojik kişinin adı ile anılmaya başlandı.

Müzeye taşınan mozaikler: günümüzden 1800 yıl önce: Zeugma’da mozaik sanatı, şehir halkının buna verdiği önem ve büyük olasılıkla burada bir mozaik okulu ve birden çok mozaik atölyesi olabileceğini gündeme getirdi.

EVLERDE MOZAİK KULLANILAN BÖLÜMLER

Sığ Havuz-Impluvium

Sığ havuzlar genellikle: 20-30 santim derinliktedir ve tabanı mozaik döşelidir. Çünkü: bu sığ havuzlardan: hem görsel, hem de serinleme, dinlenme ve yağmur sularının toplanmasında yararlanılırdı.

Bu havuzların taban mozaik süslemelerinde ise: genellikle: balık, ahtapot ve benzeri gibi su canlıları ile birlikte Denizler Tanrısı Poseidon, Okyanusa adını veren tanrı Okeanos ve eşit Tethis, Eros, Nereid vb. gibi mitolojik figürler resmedilmişti.

Mozaik döşeli havuzun merkezinde bazen fıskiye bulunurdu.

Çeşme

Sığ havuzun kenarında, tekneli çeşmeler bulunuyordu. Çeşmenin teknesi: mermer veya mermer görünümlü duvar resimleriyle süslenirdi. Eve getirilen su: çeşmelerde bronz aslan başı lülelerden akarak, tekneyi doldururdu. Bu çeşmelerden en iyi örnek: Poseidon evinde bulunmuştur.

Triclinium-Yemek Odası

Evlerde avludan sonra en büyük alan, yemek odasıdır. Oda: geniş kapıları ve pencereleri açılınca, sütunlu avludan ışık ve temiz hava alırdı. Yemek odalarının tabanında bulunan mozaik panolar ise “T+U” şeklinde düzenlenmiştir.

Odaların: konuk üzerinde etki bırakması için: tabana yapılan dikdörtgen biçimdeki pano: odaya giren kişiye dönük olarak yapılmıştır.

Zeugma şehrinde, bu tür örnekler: Euphrates ve Poseidon evlerinin yemek odalarındaki mozaiklerde görülmektedir.

Zeugma mozaiklerinde: kişilerin yemek odalarındaki oturma düzenleri de görülmektedir. Çingene kızı (Mainad) evindeki Akratos-Ephrosyne mozaiğinde: figürler, yataklı divana yan uzanarak şaraplarını içerken, Dionysos villasındaki “Dionysos ve Ariadne’nin düğünü” mozaiğinde: figürler divana oturur ve şarap içerken betimlenmişlerdir.

Bunlar düşünülerek, Zeugma evlerinin yemek odalarında: hem yan yatılan yataklı divan ve hem de oturulan divanlar kullanıldığı öğrenilmiştir.

Dinlenme Odası-Cubiculum Diurnum

Burası: ev sahibinin dinlendiği ve günün yorgunluğunu attığı yerdir ve Zeugma evlerinin en gözde yeridir. Ancak, yemek odası kadar büyük değildir.

Bu odaların tabanlarına: Dionysos, Eros ,Aphrodite gibi daha çok aşk, sevgi ve eğlence ile ilgili mozaikler yapılmıştır. Bu odaların duvarları da resimlerle süslenmiştir.

Odanın camlı ve demir parmaklıklı geniş pencereleri ise: impluvium ve peristil bölümlerine açılır ve buradan yansıyan su sesi ve temiz hava, odayı doldurur.

MÜZE GEZİSİ

Evet, Zeugma şehri, Zeugma şehri tarihsel süreci, Zeugma mozaikleri, Gaziantep Müzesi hakkında açıklayıcı bilgiler verdikten sonra, Gaziantep Mozaik Müzesi ve müzede bulunan eserlerle ilgili bilgiler vermeye sıra geldi.

Genel bilgiler

Müze gerçekten Türkiye’de gördüğüm en güzel müzelerden birisidir. Müze: 9 Eylül 2011 tarihinde açılmış, toplam kapalı alanı 32.764 metre kare ile, dünyanın en büyük mozaik müzesidir. Bunun ardından Tunus-Bardo müzesi ve daha sonra ise Hatay Müzesi gelmektedir. Müzede aynı anda 800 ziyaretçi bulunabiliyor.

Müzede: 1450 metre kare mozaik, 140 metre kare duvar resmi, 4 Roma dönemi çeşmesi, 20 sütun, 4 kireç taşı heykel, bronz Mars heykeli, mezar stelleri ve lahitler sergilenmektedir.

Müze: şehir merkezinde, Şehitkamil ilçesinde, Sani Konukoğlu bulvarında, Gaziantep Üniversitesi yolu üzerindedir. Yolun hemen ortasındaki refüjde: deve heykelleriyle bir ticaret kervanı görüntüsü, yaratılması gerçekten ilginçtir.

Müzeye giriş ücreti: ….. dir, ayrıca müze kartı geçerlidir. Müzeye girişte: bir broşür istedim, ancak görevliler olmadığını söylediler, bunu kabullenmek mümkün değildir. Lütfen müze ve mozaikler ile ilgili her ne kadar kulaklıklı olarak bilgi veren sistem kurulu ise de, yazılı bilgiler sunan broşürler bulundurun.

Hemen girişte, bence yazılı ve görsel uyarı bulundurulması gereken bir olay daha var. İçeride lütfen her kim olursa olsun flaşlı resim çekilmemeli, çünkü bu panoların üzerindeki boyaların flash ışığına karşı hassas olduğu kesin. Bu konuda gerekli uyarılar güvenlik görevlilerince yapılıyor ama bence müze girişinde, bu konu yazılı ve görsel olarak panolar ile yapılmalıdır.

Müzenin içinde gezi güzergahı: oklarla belirlenmiş ki, bu gayet olumlu, çünkü ziyaretçi tüm eserleri bir sıra dahilinde görebiliyor.

Güvenlik: içeriye girişte, kapıda: metal dedektör kapısından giriliyor ki, bu gayet olumlu bir durum. Bütün yurt dışı önemli müzelerinde, bu tür güvenlik önlemleri, üst düzeyde alınıyor.

Ayrıca: içeride güvenlik personeli sayısı bayağı çoktu ve bunu da olumlu karşılıyorum, çünkü: bu eserlere insanların ulaşımı herhangi bir şekilde kısıtlanmamış yani üstlerine cam bir pano konulmamış. Bu nedenle: çok sayıda güvenlik elemanının bulunmasını olumlu karşıladım.

Özellikle: Çingene kızı sergilenen yerde: sırf bu eser için sürekli bir güvenlik elemanı bulunması, eserin hemen önünde, esere uzanmayı, dokunmayı engelleyici alarm sisteminin de bulunması olumlu ancak: bence buraya Avrupa’daki benzerler gibi ön bölüme bir cam pano ilavesi gerekir.

Çünkü: esere yapılabilecek boyalı bir saldırıyı engellemek mümkün değil, saldırı olduktan sonra da saldıranı en ağır şekilde cezalandırsanız ne çare, lütfen bunun önüne bir cam pano yerleştirerek eseri tam koruma altına alalım.

Hemen girişte: sol bölümde: bir sinevizyon bölümü var, burada Zeugma hakkında 15 dakikalık bir film gösterisi düzenleniyor. Gösteride 3 boyutlu film gösteriliyor ve gözlük almanız (5 TL karşılığında) gerekiyor. Bence, bu gösteriyi mutlaka izleyin.

Müzede: tuvaletler, her katta bulunuyor ve gayet temiz.

Müze: 2 katlıdır ama bir de bodrum katı var. (ben ziyaret ettiğimde bodrum katı kapalı idi, yine de yukarıdan bodrum kattaki eserler görülebiliyor, ama yine de neden kapalı olduğunu anlamak mümkün değil) Katlar arasında bir asansör düzeni de yapılmış, engelli ziyaretçiler için muhteşem bir incelik.

Müzenin çıkışında: iki adet hediyelik eşya satış yeri var ve buralarda içecek servisi de yapılıyor. Servis ötesinde, buralarda oturacak masa ve sandalyelerin bulunması da yorulan ziyaretçilerin biraz nefeslenmesi, dinlenmesi için çok iyi düşünülmüş uygulama.

Ama: bu satış yerlerinde, Zeugma veya Müze ile ilgili buzdolabı yapışkanı yani stikır bulamadım, tek bir çeşit vardı kapak açacağı olarak da kullanılabilir bu çeşit ise 12 TL. yani bayağı pahalı idi, ilgililere duyurulur, bu satış mağazalarına çeşitli stikırlar getirilmelidir.

Öte yandan: müzede, hemen girişte bir memnuniyet veya anket defteri bulundurulması rica olunur. İnanın, ziyaretçilerin en az yüzde 90’lık bölümü bu deftere memnuniyetlerini yazacaklardır, diğer tenkit yazanlar ise, sizin gözünüzden kaçan hususları değerlendirmeniz için nazik uyarılar şeklinde olacaktır.

Müzeye girişte, hemen karşımıza bu anıt çıkıyor

Kral I. Antiokhos yazıtı

Zeugma antik şehrinde: Helenistik Agora’nın kuzeyinde 2000 yılında yapılan kurtarma kazılarında: ön yüzünde ” Kral I. Antiokhos Theos ile tanrı Apollon-Mithras-Hellos” el sıkışır sahnesinin görüldüğü, bazalttan bir stel ortaya çıkarılmıştır.

2002 yılında, baraj gölünün sularının çekilmesiyle, aynı kutsal alana ait bir diğer stel bulunmuştur. Bu stel üzerinde ise: Kommagene Kralı I. Antiokhos; Herakles ile el sıkışır pozisyonda gösterilmiştir.

Her iki stelin arkasında bulunan nomos (kanun) yazıtları: Antiokhos’un yönettiği topraklar üzerindeki Yunanlı ve Persli tanrıları birleştirme politikaları için yazılmıştır. Yazıtlar: kutsal alanlarda uyulması gereken kuralları antalatn bir kanun metni niteliği taşımaktadır.

Kral I. Antiokhos ile tanrı Herakles’in tokalaşmasının betimlendiği stelin arkasında kazınan yazıtta: Antiokhos şöyle söylemektedir; “ …. Ve inanıyorum ki, onlar tanrılara ait olduğu onuru bahşederek güzeli örnek alacaklar ve aynı şekilde, benim için olması gerektiği gibi tanımlamalar ve süslü sözcükleri onların çiçekler açan yıllarının bilgeliğinde dile getireceklerdir.

Böyle davrananlar için: hem Pers ve Makedonya ülkelerinin tanrılarına hem de anavatan Kommagene’nin tanrılarına, onlara saygılı davranışlarından ötürü bağışlayıcı olmaları için dua ediyorum.

Ve her kim ki: bu egemenliği gelecekte uzun zamanlar için elinde bulunduracaksa, o bu yasayı ve bizim saygılı davranışımızı sürdürerek, tüm tanrı ve tanrıçaların bağışlayıcılığına, benim yakarışlarım sayesinde mazhar olacaktır.

Tanrısal buyruklarla, bu yazıtı benim dindarlığımın bir dışa vurumu olarak kutsal harflerle, kısık sesle tanrıların yüce anlam taşıyan buyruklarını vatandaşlarıma ve bu yazıtı okuyan yabancılara ilan ediyorum”

Dionysos Mozaiği

MS.2-3.yüzyıl.
Bu eser: Okeanos villasına ait bir odanın taban mozaiğidir. Dionysos büstü ve “Dionysos’un Ariadne ile buluşması” olarak adlandırılan mozaik, kazılar sırasında Zeugma antik şehrinden çıkarılan ilk eserlerden birisidir.

Mozaik 3 ayrı panodan oluşmaktadır. Kısmen tahrip olmasına rağmen, bu eserin sol tarafında: Tanrı Dionysos’un büstü görülür. Dionysos’un çevresinde bulunan siyah ve beyaz üçgenler ile sanal bir perspektif yaratılarak bakışlar figüre odaklanmıştır.

Mozaik panonun ortasında bulunan ve “Dionysos’un Ariadne ile buluşması” olarak adlandırılan sahnede: kahraman Teseus tarafından Raksos adasında terk edilen Minos kralının kızı Ariadne’nin Dionysos tarafından bulunarak onunla evlenmesi tasvir edilmiştir.

Panoda bir ağaç altında Dionysos, Ariadne, Dionysos öğretisinde yer alan Silen ve Çoban Tanrısı Pan görülür.

En sağda bulunan panoda ise: çeşitli hayvan ve bitkilerden oluşan betimlemeler görülür. Bu 3 farklı konuyu: dalga ve örgü motifleriyle yer aldığı bir bordür birleştirir.
Panoların büyük kısmı tahrip olmuştur.

Okeanos ve Tthys Mozaiği

MS.2-3 yüzyıl.
Bu mozaik: Okeanos villasının sığ havuzunun taban mozaiğidir.
Erken Roma imparatorluk dönemine ait olan bu mozaikte: hayatın kaynağı olan ırmak tanrısı Okeanos ve eşi Tethys konu edilir.

Geometrik üçlü örgü bordür ile çerçevelenmiş mozaikte ortada Okeanos ve eşi Tethys görülür. Çevrelerinde ise denizin verimliliğine işaret eden, çeşitli balık türleri ve yunuslara binmiş Eroslar görülür. Okeanos’un en sık tasvir ed ilen atribüleri, yani simgeleri yılan ve balıklardır.

Mozaikte: Okeanos, başında yengeç kıskaçlarıyla görülür. Bu kıskaçlar: onun en belirgin özelliğidir. Karısı Tethys: Okeanos’un hemen yanında ve alnında kanatlarla tasvir edilmiştir.

Ortalarında: mitolojik bir deniz yaratığı olan yılan gövdeli, Ketos adı verilen ejder görülür. Bu iki ana figür dışında, mozaiğin sağ üst kısmında, bir kayanın üzerine oturmuş balık avlayan ve çobanların koruyucu tanrısı Pan olabileceği düşünülen, genç bir erkek figürü görülür.

Kenar figürleri olan Eroslar ve Pan’ın dışa dönük olarak resmedilmesi, havuzun çevresinde dolaşılacak şekilde olduğunu gösterir.

Mitolojide: Okeanos’un okyanus olmayıp dünyayı saran ırmak olarak ifade edilmesi, güneşin sıcaklığıyla buharlaşarak yağmur olup doğaya hayat veren suyun doğa tarafından kullanıldıktan sonra ırmaklar kanalı ile tekrar denize kavuşturulması anlatılmaktadır.

Bu döngü ile su, ne olduğunun ve ne işe yaradığının farkına varmaktadır. Bu olay mozaik panoda Okeonos’un Tethys ile birleşerek çeşitlenmesi ve doğurgunlaşması olarak gösterilmiştir.

Akratos ve Euprosyne Mozaiği

MS.2-3 yüzyıl.
Akratos ve Euprosyne Mozaiği: “Menad” Villasının bir odasına ait taban mozaiğidir. Gaziantep Müzesinin 1998 yılında yaptığı kurtarma kazısında Çingene Kızı olarak tanımlanan mozaiğin yan odasından çıkarılmıştır.

Mozaikte: adı “yönetici-aktarıcı” anlamına gelen Akratos ile “neşe ve sevinç veren” anlamına gelen su perisi Euprosyne görülmektedir.

Kompozisyonda: Akratos’un ilahi kaynaktan alınan altın krater içindeki kutsal şarabı, bereket boynuzu ile Euprosyne’ye sunması tasvir edilmektedir.

Sağ tarafta Euprosyne, bir ağacın altında uzanır vaziyette resmedilmiştir.

İçkinin verdiği rahatlık, her iki figürün duruşunda ve yüz ifadelerinde sezilir.

Kompozisyonun sol tarafında yer alan çan karakterinin, figürlere oranla büyük ve onların üzerine resmedilmesi, önem noktasını bu kutlamaya ve şaraba çekmekle birlikte kutsallığına da çağrışım yapmaktadır.

Gezimize devam ettiğimizde

Euphrates villasında bulunan duvar resimli oda görülür. Burası: MS.2-3 yüzyıla tarihlenir.

Ardından: Oturan kadın heykeli ve oyun taşı bulunuyor. Bunlarda, Zeugma antik kentinde bulunmuş, Roma dönemine ait, kalker yontulardır.

Yine, Zeugma antik kentinde bulunan MS.2-3 yüzyıla tarihlenen duvar resimli bir oda ve daha sonra Poseidon ve Euphrates villasında bulunan, MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Geometrik Oda” görülür.

çocuklu kadın heykeli.1 — Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi çocuklu kadın heykeli

Daha sonra: Euphrates villasında bulunan, MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Dionysos ve Ariadne Mozaiği” ve daha sonra şehirde bulunan, Roma dönemine ait, kalker, “Çocuklu kadın heykeli” görülür.

Euphrates villasında bulunan, MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Geometrik Havuz Mozaiği” ve ardından yine aynı villada bulunan “Euphrates (nehir tanrıları) mozaiği görülür.

Poseidon villasında bulunan “Akhilleus mozaiği”;
Bu mozaik: Poseidon villasında, kare planlı 10-15 cm derinliğinde, fıskiyeli sığ havuz (impluvium) taban mozaiğidir.

Havuzun tabanı figürlü ve geometrik desenli mozaikle süslüdür. Siyah çizgilerle çevrili ve 1.70 x 1.70 metre ebatlarındaki panoda: Roma dönenimde mozaiklerde yaygın olarak kullanılan Akhilleus’un Skyros Adasının kralı Lykomedes’in sarayında Odyseus tarafından bulunması konutu betimlenmiştir.

Panoda 9 figür bulunur. Merkezdeki Akhilleus bulunur ve sağ elinde mızrak, sol elinde kalkan görülür. Kendisinin sağında: sevgilisi kralın kızı Deadameia ve kral Lykomedes, solunda ise Odyseus ve borazan çalan miğferli, ayakta bir asker görülmektedir.

Arka planda ise, Lykomedes’in ayrıntılı olarak betimlenmiş sarayı bulunur. Mozaikte: dışa doğru düz ve ters bitiştirilmiş çanlarla: dalgalı hat oluşturan kuşak deseni görülür.

Mozaik sanatçısı: Akhilleus’un sağ ayağından; ayakkabısı çıkmış olarak tasvir etmiştir. Çünkü: ölümlü yanının sadece topuğu olduğunu belirtmek istemiştir.

Çünkü: mitolojiye göre: annesi Thetis: ölümsüz yapmak için bebek Akhilleus’u topuğundan tutarak Styks ırmağına: tan yeri ağarırken daldırmıştır. Bu yüzden: Akhilleus’un suya dalan gövdesi: ölümsüz olurken, annesinin tuttuğu topuğu ise ölümlü kalmıştır.

Posseidon villasında bulunan “Poseidon mozaiği”;
Dikdörtgen planlı ve 10-20 cm derinliğindeki sığ havuz (impluvium) çevresinde, yüksekliği 4.37 metreye kadar uzanan sütunlar bulunmaktadır.

Havuzun tabanı mozaik döşelidir. Bu mozaikte: dikdörtgen panoda: gövdesinin üstü at, arkası balık olan Hippokampos’un çektiği altın renkli arabada, denizler tanrısı Posseidon görülmektedir.

Gövdesi sağa, başı sola dönük tanrının sağ elinde üç dişli zıpkın bulunur. Araba ile aynı hizada: yüzleri birbirine zıt yönde betimlenmiş, ön planda ırmaklar tanrısı Okeanos ve eşi Tethis büstü görülür. Omuzlarında ise, yılan biçimli iki ırmak canavarı tasvir edilmiştir.

Tanrı ve tanrıçaların tasvirlerinin çevresinde deniz canlıları görülür. Panonun köşelerinde: dört yunus balığı ile birlikte, karides, ıstakoz, ahtapot, deniz minaresi, deniz yılanı ve çeşitli balıklardan oluşan 29 deniz canlısı tasvir edilmiştir.

Poseidon tasviri, yaygın olarak diğer birçok antik şehirde de kullanılmıştır. Bu da, Zeugma’daki mozaik atölyelerinde, benzer figürlerin şablon halinde çeşitli yerlerde kullanıldıklarını kanıtlamaktadır.

Posseidon villasında bulunan “Pasiphae ve Daidalos mozaiği”;
Daidalos’un yaptığı işlerin betimlendiği bu mozaik: Posseidon villasının yemek odasının taban mozaiğidir. Mozaikte altı figür görülür.

Soldan sağa: oturan Pasiphane, ayakta duran kızı Ariadne, Daidalos’la sohbet eden Tropos, ahşap yontan İkaros görülür. Sağ alt köşede ise, Minos boğasının kesik başına ok tutan Eros, sağ üst köşede ise Labyrinthos sarayı görülür ki, 3 katlı yapının kapı ve pencereleri, dış duvarları, yatay ahşap hatıllar ve kırmızı kiremit kaplı üst örtü açık-seçik görülmektedir. Bu görüntü dönemin evleri-konutları hakkında bilgi vermesi açısından önemlidir.

Poseidon villasında bulunan “Perseus ve Andromeda mozaiği”;
Dedesi Akrisios’un zulmünden kaçan Perseus ve annesi Danae: Seriphos kralı Polydektes’in yanına sığınırlar. Perseus: genç ve kudretlidir ve kısa zamanda kralın öz oğlu gibi olurken, annesi Danae de kralın aklını başından almıştır ve kral, onunla evlenmek istemektedir.

Ancak, bu evlenme durumunda, kral Perseus’un gençliğinin verdiği heyecanla bir aksilik yapacağını düşünür ve onun ortadan kaldırılmasına karar verir.
Bu arada: kral ülkenin en güzel kızlarından Hippodameia ile evleneceği haberini yayar. Ve şenlikler sırasında herkes krala hediye vermek için sıra beklerken, Perseus: krala hediye olarak ne istediğini sorar. Kral: atlardan hoşlandığını söyler ve Perseus: krala şerefli bir hediye sunmak istediğini ve Medusa’nın başına getirebileceğini söyler.

Kral buna bir yanıt vermez, bunun üzerine Perseus, krala bir at hediye eder, ancak kral bu hediyeyi kabul etmez ve söz verdiği üzere Medusa’nın başını getirmesini ister.

Kralın amacı: Perseus’u bu imkansız göreve göndererek, annesini metresi yapmak isteğidir. Çünkü: Medusa yenilmez ve korkunç bir yaratıktır.
Perseus: Hermes ve zeka tanrıçası Athenanın yardımlarıyla Medusa’yı yener ve kapasını koparır ve heybesine koyar. Perseus: memleketine dönerken: uğradığı ülkede Kephesus adlı bir kral hüküm sürmektedir. Kephesus: karısı Kassieperia’nın gurura kapılarak kendisinin Nereidlerden daha güzel olduğunu söylemesi üzerine, kızlarının küçüksenmesine kızan Tanrı Posseidon tarafından ülkeye musallat edilen deniz canavarı ile uğraşmaktadır.

Tanrılara danışan kral Kephesus: bu canavardan kurtulmak için güzel kızı Andromede’yi kurban etmesi gerektiğini öğrenir.
Perseus: ülkeye geldiği zaman, güzel Andromedei’yı koca bir kayaya bağlı olarak bulur ve kıza aşık olur. Tam o sırada korkunç deniz canavarı ortaya çıkar ve uzun uğraşlardan sonra Andromede’yi kurtarır ve kral baba Kephesus’un onayı ile evlenirler.

Daha sonra her ikisi de ülkelerine doğru yola çıkarlar. Annesi, Seriphos kralı Polydektes’in sahip olmak istemesi üzerine mabede sığınmıştır. Kralın huzuruna çıkan Perseus: Mesuda başı heykelini heybesinden çıkararak krala uzatır ve kral Medusa’nın kesik başını görünce, tahtında taş kesilir.
Medusa başı: mitolojide sık olarak kullanılan ve görenin taş kesileceği belirtilen bir simgedir. Hatta: Roma kılıçlarının kabzalarında Medusa başı kullanılırmış. Mitolojide, Medusa göründüğünde, çıplak gözle ona bakmamak gerektiği belirtilir.

Posseidon villasında bulunan “Satyros ve Antiope mozaiği”;
Antıope: ırmak tanrısı Asopos’un kızlarından biridir. Zeus: olağanüstü güzellikteki bu kıza aşık olur ve Satyros kılığına girerek onunla birleşir. Bunun sonucunda: Antiope: Zeus’tan Zethos ve Amphion isimli ikizleri doğurur. Ancak, çocukların doğumundan öcne, Antiope, babasının öfkesinden korkarak evden kaçar ve Siklon kralı Epopeus’un yanına sığınır.

Posseidon villasında bulunan “Venüs’un doğuşu mozaiği”: görülür.
Poseidon villasında: 5.50×4.50 metre boyutlarındaki dinlenme odasına koridordan girilir. Kuzeydoğu köşesinde: koridora açılan büyük bir giriş kapısı vardır. Duvar resimleriyle kaplı diğer odaların aksine, bu odanın duvarları stucco ile kaplanmıştır. Güney duvarında, yerden 2.20 metre yükseklikte Ion kymation kuşağı görülür. Bunun altında 55 cm. lik panoda:

kıvrık dallı bitkisel görüntü hakimdir. Bunun altında ise, yatay, üç silmeli kuşak vardır. Doğu duvarında 4 pano mevcuttur. Panoların merkezinde, ip şeklinde kabartmalar görülür.
Odanın tabanı mozaik döşelidir. 1.75 x 1.30 metre ebatlarındaki merkez panoda: Aphrodite’in taçlandırılması betimlenmiştir. Bu mozaik MS.3.yüzyıla tarihlenmektedir.

Aphrodite: doğadaki coşkunun sevgi yönünü temsil etmektedir. Bu sevgi: soyut varlıklar (arzu, göze hoş gelen şeyler, doğadaki tanrısal uyum vs. gibi) ve kuşlardan: kuğu, güvercin ve serçe, çiçeklerden ise gül ve mersin; tanrıçaya adanmıştır.

Bu mozaikte: çıplak Aphrodite: doğal yaşamı simgeleye çerçeve içinde, sola dönük olarak istiridye üzerinde oturmaktadır. Yanlarında iki eğitici usta görülmektedir. Başı: yangında tahrip olmuştur. Üstte: sırt üstü uçan iki Eros, çelenkle Aphrotide’i taçlandırmaktadırlar. Ancak çelenkler tahrip olmuştur. Bu konu da, antik dönem mozaiklerinde sıkça görülmektedir.

Betimlenmek istenen konu: “bu yaşam şartları içinde ömrünüzü boşa geçirmeyin, sevgiyi yakalayın”
Aphrodite’nin yüzü: 256 yılındaki savaş sırasında ait olduğu mimarinin yıkılması ile tahrip olmuştur. Mozaik Samsatlı ünlü sanatçı Zosimos tarafından yapılmıştır. Çünkü: panonun en büyük özelliği: panonun üzerinde bulunan Yunanca harfler kullanılmış yazıttır. Bu yazıtta: mozaiğin Samosata (yani Samsat) lı usta Zosimos tarafından yapıldığı belirtilmektedir. Zosimos evinde, yine bu ustanın “Kahvaltıdaki Kadınlar” mozaiği bulunmuş ve müzeye getirilmiştir.

“Metiokhos ve Parthenope mozaiği”:
Metiokhos: aslan Phrygia’lıdır ve kendisi gibi Phrygia’lı olan Parthenope ile olan ölümsüz aşkları mitoloji de çok ünlüdür. Parthenope: bakire kalmaya yemin etmiş ancak kendisine aşık olan Metiokhos gibi, o da ona aşıktır. Ancak: yeminini bozmak istemiyordu. Saçlarını kestirdi ve kendisini tapınaktan sürgün ettirdi.

Campania (günümüzdeki İtalya-Napoli şehridir) denilen yere gitti ve orada şarap tanrısı Dionysos için kendini adadı. Ancak: Aphrodite kendisini affetmedi ve onu: kuş vücutlu kadın başlı deniz canlısı olan Siren’e çevirdi.
Mezarının Napoli şehrinde olduğu söyleniyor. Çünkü: kendisini denize attığında dalgaların cesedini Napoli sahillerine sürüklediği söylenir. Günümüzde Napoli sahillerinde onun için bir anıt dikilmiştir.

Kointos villasında bulunan, MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Theonoe mozaiği”;
Bu mozaik: Zeugma antik şehrindeki “Kointos Villası” olarak adlandırılan yapının taban mozaiklerindendir.
71.57 m kare boyutu ile Zeugma koleksiyonunun en büyük mozaiğidir.
Mozaiğin ana panosunda: Theonoe ve rahip kılığındaki kız kardeşi olan Theonoe, bir gün kumsalda oynarken görülür.
Hikayeye göre: kahin Kalkhas’ın kız kardeşi olan Theonoe: bir gün kumsalda oynarken korsanlar tarafından kaçırılır ve Karia kralına satılır. Babası Thestor: onu aramaya çıkar ama gemisi batar ve Karia kıyılarına çıkar ve kralın sarayına köle olur.
Ne kız kardeşinden ne de babasından haber alamayan Leukippe: onları aramak için saçlarını kesip genç bir rahip kılığına girer ve yola çıkar. Karia’ya geldiğinde, onu tanımayan Theonoe: rahip kılığındaki kız kardeşine aşık olur ve ona teklifte bulunur.
Leukippe: bu teklife yanaşmayınca Thestor’U onu öldürmekle görevlendirir.
Hikayenin sonunda, iki kız kardeş ve baba: birbirlerini tanırlar. Karia kralı da onlara armağanlar sunarak yurtlarına geri gönderir.

Kompozisyonda yer alan sunağın üzerine mozaik sanatçısının “Kointos Kalpurnios, bunu en iyi şekilde yaptı” yazısı dikkati çekmektedir. Diğer sahnede: Akhilleus’un Troya Savaşına götürülmesi tasvir edilmiştir.

Mozaik, Zeugma’da kazısı yapılmamış bir alanda, dalgaların yüzeydeki toprağı eritmesi sonucunda, suların altında ortaya çıkmıştır. Mozaiğin bir bölümü: uzun süre yaklaşık 2 metre derinlikteki suyun altında görülebilmiştir. 2002 yılında barajda meydana gelen teknik bir sorun nedeniyle su seviyesinin zorunlu olarak düşürülmesi sonucu kurtarılmıştır.

Okeanos villasında bulunan ve MS.3.yüzyıla tarihlenen “Hamam mozaiği”
MS.3.yüzyıla ait olan bu mozaik 1996 yılında bölgeye yapılan Birecik Barajının su havzasındaki tarım toprağının kaldırılması çalışmalarında mimariye rastlanması üzerine, Gaziantep Müzesi tarafından yapılan kurtarma çalışmalarıyla müzeye kazandırılmıştır.

Mozaik, baraj altında kalacak alandan ilk kurtarılan eserlerden biridir.
Okeanos Villasının hamam ve spor kompleksinde yer alan bir odanın tabanına ait olduğundan “Hamam Mozaiği” olarak adlandırılmıştır.

Mozaiğin ortasındaki kare pano, üç ayrı tonda simetrik olarak yerleştirilmiş dikdörtgen prizmalarla bezelidir. Farklı renklerdeki bu formlar, sanal bir perspektif algısı yaratmakta, bakış yönüne göre bir illüzyonla izleyeni takip ediyor hisse vermektedir.

Dionysos villasında bulunan ve MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Geometrik mozaik”;

Okeanos villasında bulunan ve MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Geometrik mozaik”;
Zeugma antik şehrinde “Okeanos Villası” olarak adlandırılan yapının taban mozaiğidir.

MS.2-3. yüzyıllara tarihlenen kırmızı ve siyah renkteki kareler ile sarı ve beyaz renkli eşkenar dörtgenlerin sanal perspektif yöntemine göre dizilmesiyle oluşturulan pano, ilüzyon etkisi yaratmaktadır.

Dionsyos villasında bulunan ve MS.2.yüzyıla tarihlenen “Dionysos ve Ariadne’nün düğünü mozaiği”;
Bu dünyanın en özel mozaiklerinden birisidir. Ancak, müzenin değerli eserlerinden biri olan bu mozaik te hırsızlığa maruz kalmıştır. Mozaiğin bir bölümü 1997 yılında çalınmıştır. Çalınan bölümlerin yeri bilinmemektedir. Bu yüzden, mozaiğin eksik bölümünün fotoğrafı, eserin üzerine yansıtılmaktadır. Böylece, belki biri tanır ve ihbar eder diye düşünülüyor. Evet, dediğim gibi mozaiğin çalınan bölümlerinin fotoğrafı, lazer sistemiyle mozaik üzerine yansıtalarak bütünlük sağlanıyor.

Sahnede: Dionysos ve Ariadne: divanda oturmaktadırlar. Çevrelerinde: 3 adet Menad, müzisyen, düğün tanrısı ve iki siren vardır.
Mozaik: kullanılan renk zenginliği, ışık-gölge oyunları ile bir tablo etkisi vermektedir.
Kompozisyonda çok fazla figür bulunması, figürlerin resim kalitesinin çok yüksek olması mozaiğe ayrı bir özellik katmaktadır.
Dionysos Villası: 1992 yılında kaçakçıların kazı çalışmaları yaptıkları ihbarı üzerine Müze Müdürlüğü tarafından koruma altına alınarak kurtarma kazıları yapılan villadır.

Kazılar sonrasında: villanın içerisinde birkaç geometrik mozaik ile birlikte bu görülen mozaik ortaya çıkarılmıştır.
Figürlerin anatomilerindeki doğruluk, kullanılan perspektif ve renk zenginliği açısından dünyadaki önemli ve değerli mozaiklerden biridir.

Müze Müdürlüğü: eseri olduğu yerde, doğal bir biçimde tespit etmek için çalışmalar yapmıştır. Ancak 1998 yılında, eski eser kaçakçıları tarafından mozaiğin 3/2’lik gibi büyük bir kısmı tespit edildiği yerden çalınmıştır ve bu parçalar günümüze kadar bulunamamıştır. Eserin çalınmasından sonra kalan bölümleri yerinden kaldırılarak Gaziantep Müzesine taşınmış ve restore edilerek teşhire konulmuştur.
Mozaiğin çalınan bölümlerine ait yer ise boş bırakılmıştır. Parçaların bulunabilmesi için Interpol aracılığı ile araştırmalar sürdürülmektedir.

Dionysos villasında bulunan ve MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Mask mozaiği”;
Geometrik motiflerle süslenmiş bu mozaiğin merkezini: küçük panolar halinde masklar çevrelediği için “Mask Mozaiği” olarak adlandırılmıştır.
Mask: tiyatro sanatında yüze takılarak verilmek istenen kimliği güçlendirici bir araçtır.
Mozaiğin bir kısmı düzleştirilmiş ana kaya üzerine, bir kısmı ise dolgu zemin üzerine döşenen mozaik zaman içinde oluşan doğal tahribata bağlı olarak dolgu zeminle birlikte eğimi yönünde akmış ve orijinal konumunda akış yönüne doğru serpilerek dağılmıştır.
Mozaik, araziden kaldırılıp müzeye getirilmiş ve dağılan parçaları, Gaziantep Müzesi mozaik laboratuvarında çok uzun uğraşlar sonucu bütünleştirilmiş ve restorasyon yapılarak teşhire sunulmuştur.
Mozaiğe yapılan uygulama restorasyonu, bu hususun ulaştığı seviyeyi göstermesi açısından önemlidir.

MS.3.yüzyıla tarihlenen, Gymnasion kompleksi, “Roma hamamı” tasviri:
Birecik Barajının gövde duvarının temel kazısı sırasında mozaik parçalarına rastlanması üzerine: Gaziantep Müzesi tarafından 1996 yılında kurtarma kazısı başlatılmıştır.

Yapılan kazıda: Hipokaust sistemle yapılmış hamam yapısı ortaya çıkarılmıştır.
Yapıda: 3 adet calidarium (sıcaklık odası), 3 adet tepidarium, 3 adet havuz, 2 adet apoditerium (soyunma odası), 2 adet frigidaium ile latrina (tuvalet) ve külhan açığa çıkarılmıştır.
Hamamın odaları geometrik motifli mozaiklerle süslenmiştir. Bu mozaikler ve hamama ait taşınabilir yapılar kaldırılarak Gaziantep Müzesi’ne getirilmiş ve restorasyonu yapılarak teşhire sunulmuştur.

Yapı M.3 yüzyıla aittir.

HAMAM-A: Roma hamamının sıcaklık odasının taban mozaiğidir.
HAMAM-B : Roma hamamının ılıklık bölümünün taban mozaiğidir.
HAMAM-C : Roma hamamında apsisli odanın taban mozaiğidir.

MS.3.yüzyıla tarihlenen “Telete” yani “Mevsimler mozaiği”;
Mozaik, 1994 yılında tarihi eser tacirleri kaçırmak üzereyken Gaziantep Müzesinin yaptığı kurtarma kazıları sonucu çıkarılmıştır.
Zeupma tepelerinin batıya bakan yamacındaki bir villa terasında taban mozaiği olarak bulunmuştur.

Pano: 9 bölüme ayrılmıştır.

Orta panoda: mitolojik betimlerden oluşan başı çelenkli Eros ve Dionysos’un kızı Tebete, yan yana bir divanda oturmaktadır. Bu tasvir: aşkı henüz tatmaya, olgunlaşmaya aday olan genç bir kızın buna hazırlanmasını konu edinmektedir.
Köşelerdeki kare bölümlerde, mevsim tanrılarının büstleri görülür.
Sol alt köşedeki Bahar Tanrıçası Earl’ın çelenkli başı, hafifçe sağa dönüktür. Boynuna çiçekli bir gerdanlık takılmıştır. Sağ omuzu çıplak olup, sol omzunda pelerinin kıvrımları görülmektedir.
Panonun sağ üst köşesinde ise: nehir tanrısının büstü bulunmaktadır.
Alt kısımdaki dikdörtgen panoda, çimenlerin üzerine yatmış bir oğlak ve kova resmedilmiştir.
Bunun kenarındaki dikdörtgen panoda ise, bir av sepetine girip çıkan 4 adet balık figürü işlenmiştir.
Sağ dikdörtgen panoda: bir tavşan figürü görülür.
Bu mozaikte: mitolojik yaşam ile doğa iç içe işlenmiştir.

MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Europe’nin kaçırılışı mozaiği”:
Günümüzdeki Avrupa kıtasının isminin temelinde bu öykü yatmaktadır ve bu öyküyü betimleyen :”bir boğa üstünde dünya küresi bulunan heykel” günümüzde, Belçika-Brüksel şehrinde Avrupa Birliği Merkezinde bulunmaktadır.
Gelelim: bu mozaiğin öyküsüne:

Bu mozaik: Zeugma antik şehrinde, “B Bölgesi” olarak adlandırılan alanda yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
Kompozisyonda: Tanrı Zeus’un boğa kılığına girerek Suriyeli kız Europe’yi kaçırışı tasvir edilmiştir.
Mitolojide: Olympos’un hakimi, tanrıların tanrısı Zeus: aşklarıyla ünlüdür.
Mitolojiye göre: Fenike kralı’nın kızı Europhe’nin güzelliğine aşık olan Zeus, bir boğa kılığına girerek deniz kenarında eğlenen kızın yanına gelir. Europe: bu uysal görünümlü hayvanı okşar ve üzerine binerek boynuzlarını çiçeklerle süsler. O sırada boğa, büyük bir hızla koşmaya başlar.

Europe ise düşmemek için bir eliyle boğanın boynuna sarılır, bir eliyle de elbisesinin eteğini, ıslanmaması için tutar.
Mozaik, B Bölgesinde yapılan kazılar sırasında, Birecik Barajı Gölü sularının mozaiği yutmasından bir gün önce kaldırılarak Gaziantep Müzesi’ne getirilmiştir. Mozaiğin kaldırılması sırasında suların zeminden yükselmesi nedeniyle Europe figürünün yüzü sulardan zarar görerek tahribata uğramıştır. Restorasyon sırasında eldeki verilere dayanılarak orjinale uygun yeniden dizilmiştir.

Üst kata çıkmadan önce: bodrum katta bulunan bir sütun üzerine yerleştirilmiş “Mars heykeli” ni mutlaka inceleyin. Bu heykel ilk anda dikkati çekmiyor, ama gerçekten muhteşem bir heykel olarak önem arz ediyor.

Mars heykeli

Müzenin kıymetlilerinden biri olan bu heykel: 2000 yılı kazılarında Posseidon villasının kalıntılarında bulunmuştur. MS.256 yılında Sasani saldırısı sırasında villanın içine gizlendiği tahmin ediliyor. Çünkü: normalde bir meydan heykeli olduğu hemen göze çarpıyor.

Çarpma ve yoğun yangın nedeniyle: hasar görmüş olarak toprak altında bulunmuştur. Heykelin gövdesinde, sağ göğsünde ve kasığında hafif çökükler ve ezikler görülmüştür. Sol ayağı ise, diz altından kırılarak yamulmuştur. Bunun üzerine, heykel: Gaziantep Müze Müdürlüğü tarafından, İtalyan CCA denilen bir restorasyon ekibine verilmiş ve heykel yine bu ekip tarafından restore edilerek müzede sergilenmeye başlamıştır.
Heykel miğferlidir, yukarı kalkık sağ elinde büyük olasılıkla bir mızrak veya kama tuttuğu varsayılıyor ve çatık kaşları da değerlendirilince, heykelin: savaş tanrısı Mark (yani Ares) e ait olduğuna karar verilmiştir.

Çıplak Mark heykeli: 1.50 metre yüksekliğinde, bronzdan yapılmış ve ayakta durmaktadır. Cidarı 2.4 mm kalınlıktadır. Sağ ayağı, vicut ağırlığını taşır. Dizden bükük ve hafif geri çekilen sol ayağı ise, ayak parmakları ile yere basmaktadır. Sağ eli yukarı kalkıktır. Sol elinde kıvrık dal tutar. Sol kolu: omuzdan kırık olup restorasyon sırasında omuza monte edilmiştir. Yüzünde öfke ve kızgınlık ifadesi vardır. Baş: sert şekilde hafifçe sağa dönüktür.

Titizlikle yapılan temizleme çalışmaları sonunda, göz akının gümüş olduğu ve göz bebeğinin üstünde, daire şeklinde altın bir kakma yapıldığı görülmüştür. Gözleri iri badem şeklindedir ve sabit bir noktaya bakmaktadır. İnce ve uzun burunludur.
Heykelin ayak ucunda: 30 cm yükseklikte, bronz ve dikdörtgen heykel kaidesi kırılmış ve yamulmuş olarak bulunmuştur.

Heykelin 6.60 metrelik bir sütun üzerinde ve 30 cm. lik bazalt bir kaide üzerine yerleştirildiği düşünülüyor.
Evet, bu heykelde: doğanın yeniden doğuşu ve insandaki karşı koyma güçleri birlikte simgelenmiştir.

Daha sonra 1.kata çıkıyoruz

Çingene kızı

Evet bu bölümde: yani: 1.katta: müzenin ve hatta dünyanın en ünlü mozaik panosu ile karşılaşacaksınız. Bu ünlü eserin ihtişamına örnek olarak: karanlık bir koridora giriyorsunuz ve 4-5 metre sonra sola döndüğünüzde, yine karanlık bir odaya ulaşıyorsunuz ki, hemen karşınızda, üzerine yansıtılmış bir ışık ile muhteşem bir pano, mozaik eser karşınızda duruyor. Fonda ise, mistik bir müzik çalıyor ve ortam gerçekten mükemmel yaratılmış.

Oda yeteri kadar büyük, çünkü insanlar burada fazla kalmıyorlar, ama ben şahsen bu odayı müzede kaldığım süre içinde 2 kez gezdim, bu muhteşem eseri hani derler ya doya-doya seyrettim. Eserin hemen önünde: esere ellenmesini engellemek için bir alarm sistemi bulunuyor ve aynı zamanda bir güvenlik görevlisi müze açık bulunduğunda sürekli olarak burada bulunuyor.

Ama: bence Avrupa’daki benzerleri gibi, bu eserin önüne de bir cam pano yapılmalı, çünkü delinin biri, bu eserin üzerine boya atmaya kalkarsa, eser zarar görür ve boya atanı 40 yıl hapse tıksanız ne çare, eser zarar gördükten sonra. Lütfen bu eserin önüne bir cam pano koyulsun.

Evet, şimdi gelelim: eserle ilgili bilgiler vermeye. MS.2-3 yüzyıla tarihlenen bu eser: Zeugma antik şehrinde, Gaziantep Müzesi Müdürlüğünce yapılan kazılarda “Menad Evi” olarak adlandırılan mekanda: 300 m.karelik yemek odasının taban kısmında ortala çıkarılmıştır. Yapılan kazılarda mekanda bulunan mozaiklerin hemen hemen tamamının eski eser kaçakçıları tarafından kaçırıldığı anlaşılmıştır.

“Çingene Kızı” olarak adlandırılan figür yapılan kaçak kazı yapanların, kaçak kazı sırasında attıkları toprağın altında kaldığından, şans eseri kaçakçıların gözünden kaçmış ve müzeye kazandırılmıştır. İlk bulunduğunda: deprem nedeniyle üstüne düşmüş sütunlar olduğu görülmüş ve bu sütunlar temizlendiğinde eser ortaya çıkarılmıştır. Eser: halen Gaziantep Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Başkanı tarafından bulunmuştur.

Ancak: bunu, Hatay yöresinde bulunan ve Hatay Mozaik Müzesinde sergilenen ve hatta: Hatay yöresindeki bir kısım objede simge olarak kullanılan benzer portre mozaik ile karıştırmamak gerekir. Hatay yöresine gidenler bilirler, orada da buna benzer bir kadın başı portresi, birçok yerde simge olarak kullanılmaktadır.

Evet: biz yine Çingene kızına gelelim. Çene kısmı ve aşağısı tahrip olmuş, kaybolmuştur.
Şeffaf başlığı altındaki dağınık saçları, çıkık elmacık kemiği ve dolgun yüzü, kulağındaki küpeleriyle ortaya çıkarıldığında kazı ortamı şakası olarak; bir arkeolog tarafından, ilk anda; Çingene Kızına benzetilmiş olup, sonraki süreçte bu isim ile anılagelmiştir. Öte yandan: burun yapısından dolayı ilk anda erkek olduğu ve hatta saçlarının ortadan ikiye ayrılması nedeniyle Büyük İskender olduğu da düşünülmüştür. Öte yandan: bunun yer tanrısı ve tanrıların anası “Gaia” olduğu da düşünülmektedir.

Ancak, takip eden dönemde yapılan araştırmalar sonucunda, kesin olmamakla birlikte, başının yanındaki asma filizlerinden dolayı: Şarap tanrısı Dionysos’un: şenliklerinde yer alan, tanrının kadın müritlerinden biri yani Menadlardan biri olduğuna karar verilmiştir.

Menadlar: içtiği şarabın verdiği tatlı sarhoşlukla, Dionyzos şenliklerine neşe katan, çılgınca dans eden, şarabın-müziğin ve dansın etkisiyle kendinden geçen, kontrolden çıkan birileridir.

Mozaiği bu kadar gizemli kılan özelliği gözleridir. Mozaikte Çingene Kızının bakışlarını etkin kılmak için özel bir teknik kullanılmıştır. Gözleri: kendisine bakanı her yönden takip etmektedir. Çünkü: gözler 180 derece dönmektedir. Hatta: tabanda olmuş olsaydı 360 derece döneceği biliniyor.

Dikkatle bakarsanız, gözlerde, göz bebeğinde siyah nokta yanında beyaz bir nokta görülmektedir. O beyaz nokta: kurşun kalemle siyaha boyanınca, bütün büyü bozuluyor, üç boyutluluk bozuluyor. Yani, o beyaz küçücük taş, oraya milimetrik hesaplarla koyulmuştur. Bu özellik: Helenistik dönemde resim sanatında kullanılan “üç-çeyrek bakış” olarak ifade edilen teknikle yapılmıştır.

Bu teknik: daha sonraki yüzlerce yıl süresince de resim sanatının büyük ustaları tarafından kullanılmıştır. Bunların başında ise, Leonardo da Vinci gelmektedir ki, dünyaca ünlü eseri “Mona Lisa” bu teknikle yapılmıştır ve her gün Paris-Louvre müzesinde binlerce kişi tarafından: her yönden kendilerini izleyen bu tablo ziyaret edilmektedir.

Ancak, arada küçük bir fark var, Leonardo o tabloyu, Çingene kızından yüzlerce yıl sonra yapmıştır. (arada 1300 yıl vardır ve biri boyalarla, diğeri ise minik taş parçaları ile aynı havayı yaratmayı başarmıştır)

Yüzündeki sevinç ve hüznü aynı anda yansıtması da portre sanatında ulaşılan noktayı göstermektedir. Özellikle: portrede hüzün hakimdir ve bunun nedeninin: ya mozaiği yapan sanatçının o anda hüzünlü olduğu ya da mozaiği yaptıran şahsın o anda hüzünlü olduğu düşüncesidir.
Evet, Çingene kızı: gözlerindeki bu özellik ve hüzünlü bakış ifadesiyle, Zeugma ve Gaziantep ilinin simgesi haline gelmiştir.

Zosimos villasında bulunan ve MS.2-3 yüzyıla tarihlenen “Kahvaltıdaki kadınlar mozaiği”;

Kahvaltıdaki Kadınlar Mozaiği: Zeugma antik kentinin teras villarından Zosimos villası’nın bir odasının taban mozaiğidir. Zosimos villası olarak adlandırılan alanda yapılan kazıda ortaya çıkan mozaiklerden en zengin içerikli olan “Kahvaltıdaki Kadınlar” konulu mozaik, kazı ekiplerinde yerinden kaldırılarak müzeye nakledilmiştir.
Alanda bulunmuş olan diğer mozaikler o dönemde koruma çalışmaları yapan ekibin koruma anlayışı doğrultusunda üzerleri kapatılarak sular altında bırakılmıştır. Ancak dalgaların sahildeki etkileri ile ilgili gözlemler sonucunda bu mozaiklerin dalgalar nedeniyle yok olduğu gözlemlenmiştir. Mozaiğin bulunduğu villanın mimari kalıntıları, günümüzde baraj gölü kıyısında suyun altında rahatlıkla görülebilmektedir.
Antik dünyanın inanç sisteminin bir kısmını tiyatro oyunları oluşturmaktaydı. Her antik şehrin en az 2000 kişilik olmak üzere tiyatrosu bulunmakta ve bu tiyatrolarda mitolojik konular, tanrıların davranışları, siyasi olaylar ve halk inanışları vb konular sahnelenmekteydi. Bu panoda: Antik dönemin (MÖ.4 yüzyıl) ünlü yazarlarından Menandros’un kahvaltı sofrası adlı komedi oyunundan bir sahne resmedilmiştir. Pano, bizlere o günün yaşam tarzını anlatmaktadır.
Bu yapıt, müzede Samsatlı Zosimos’un imzasını taşıyan ikinci mozaiktir. Usta sanatçı Zosimos’un şehri olan Samsat, Zeugma’ya bir günlük mesafede olan Kommagene Krallığının merkezi olan bir şehirdir. Günümüzde bu antik şehir, Atatürk Baraj Gölünün suları altında kalmıştır.

Daha önce söylediğim gibi, müzede bulunan tüm mozaikler, yalnızca Zeugma ören yerinden değil, bölgenin farklı yerlerinden bulunup buraya getirilmiş ve daha yeni dönemlere aittir. Bunlar: 1.katta: yan binada bulunuyorlar ve ziyaretçilerin bir kısmı burayı unutup geçebiliyorlar, gezinizde, burayı da mutlak görmenizi öneririm. Hıristiyanlığın kabulü ile , mozaiklerde mitolojik tanrılar, tanrıçalar ve figürler terk edilmiş: özellikle kilise ve dini yapıların tabanlarında kullanılan mozaiklerde geometrik desenler, hayvan figürleri kullanılmaya başlanmıştır.

“Çörten mozaiği”

MS.3-4 yüzyıla tarihlenmektedir.
Bölgede bulunan ve MS.4.yüzyıla tarihlenen mozaikte: inanç değişikliğinin bir sonucu olarak resimli tasvirin yerini geometrik figürler alıyor. Roma Döneminde sivil mimaride kullanılan mozaik sanatı, bu dönemle birlikte dini yapılarda da kullanılmaya başlanır. 6’ncı yüzyıl ile birlikte geometrik simgeler anlatım anlayışına tekrar dönülür.

Çörten mozaiği: Kilis ilinin Çörten köyü sınırları içinde yer alan Sinnep Höyüğünün batısına konumlandırılmış üç nefli bir kilisenin taban mozaiğidir. Alanda gözlemlenen illegal faaliyetler nedeniyle 2010 yılında Gaziantep Müze Müdürlüğünce yapılan kazı sonrasında eser müzeye getirilmiş: restorasyonu yapılarak teşhire sunulmuştur.

Mozaiklere kaçakçılar tarafından iki farklı yolla tahribat yapılmaktadır. Birincisi eski eser kaçakçılarının mozaikleri çalması, ikincisi ise define avcılarının eserleri tahrip etmesidir. Define avcıları: özellikle kuş ve bazı hayvan motiflerinin altında define olduğu inancıyla mozaikleri parçalamaktadırlar. Bu mozaikteki bazı bölümlerde define avcılarının acımasız tahribatı görülmektedir.

Salkım mozaiği

MS.5.yüzyıla tarihlenmektedir.
Gaziantep ili Nizip ilçesi, Salkım köyünde Gaziantep Müzesi Müdürlüğünce 1986 yılında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Mozaiğin çıktığı mimari üç nefli, yüksek apsisli bir kilise kalıntısı olduğu anlaşılmıştır. Mozaikler MS.5.yüzyıl sonuna tarihlenmektedir.
Mozaiği: dışta iki silmeli basit bir kenar bordürü sınırlamaktadır. Figürler krem renk zemin üzerine tüm alanı kapsayan çiçek motifleri arasına beyaz, sarı, krem, bej, gri, kahve, kırmızı ve siyah renk doğal taşlardan oluşturulan tesseralar şekillendirilmiştir.

Figürler doğal ölçüleriyle değil alandaki boşlukları dolduracak büyüklükte figürler oluşturulmuştur.
Figürler, hareket halinde olup aslan, geyik, turna kuşu gibi dinsel literatürde anılan semboller yanında sırtlan, köpek, tavşan, leylek gibi hayvanlar da yer almaktadır. Mozaikteki tahribat ağaç dikimi, sürüme dayalı tarım faaliyetleri yanında alanın yakın çağda mezarlık olarak kullanılmasından kaynaklanmaktadır.

“Sulu mağara mozaiği”

MS.5.yüzyıla tarihlenmektedir.
Gaziantep ili İslahiye ilçesi, Altınüzüm Beldesinde yer alan Sulumağara Mozaiği, üç nefli, yüksek apsisli ve orta nefte ilahi korosunun yer aldığı antik dönem kilisesinin sol hücresinin taban mozaiğidir. 5.01 x 5.63 metre ebatlarındadır. Eser MS.5.yüzyılın 2 yarısına tarihlenir.

Mozaikte: kahverengi dalga kuşağının çevrelediği kare panoda 32 hayvan tasviri bulunur. Panoda: önde ve ortada kutsal emanetlerin konulduğu sandık, bu sandığın iki yanında devasa boyutlu aslan ve boğa figürleri yer almaktadır. Bu figürler: apotropeik (koruyucu) amaçlı kullanılmıştır. Bu hayvanlar aynı zamanda eski dini inancın sembollerindendir. Boğa ve aslanın üstündeki ikinci kademede, iki dağ keçisi kovalayan bir leopar tasvir edilmiştir. Üçüncü kademede; solda dağ keçisi, sağda ayı figürü karşı karşıya tasvir edilmiştir. Panonun tepe noktasında, dördüncü kademede ise baklava dilimi biçiminde eşkenar dörtgen deseninin her iki yanında bakışımlı tavus kuşları betimlenmiştir.

Panoda, iri ebatlı hayvanların arasında, küçük hayvanlar da tasvir edilmiştir. Bunlar: ördek, karga, leylek, keklik kovalayan av köpeği, tilki, kuş, kaplumbağa, horoz ve kertenkeledir.
Panonun kuzey bitişiğindeki küçük ebatlı dikdörtgen panoda, boynunda tasma olan bir av köpeğinin ceylanı kovalama sahnesi tasvir edilmiştir.

çanakçı.1 — Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi Çanakçı Mozaiği

“Çanakçı mozaiği”

MS.4.yüzyıla tarihlenmektedir.
Gaziantep ili Nizip ilçesi Çanakçı köyü sınırları içinde yer alan, doğu batı akslı tek mekanlı bir dağ kilisesine aittir. MS.4.yüzyıl sonlarına tarihlenir.
Mozaik 2002 yılında tespit edildiğinde üzerinde yer alan kuş figürü ve bazı geometrik figürler, takip eden süreçte eski eser kaçakçıları ve define avcıları tarafından tahrip edilmiştir. Yerinde korumanın mümkün olmadığının görülmesi üzerine Gaziantep Müze Müdürlüğünün girişimi ile kazısı yapılarak müzeye getirilmiş, 2010 yılında yapılan restorasyon çalışması sonrasında teşhire sunulmuştur.

Mozaik ortada ana pano ve ana panoyu çevreleyen kalın geometrik bordürden oluşmaktadır.
Ana panoda: içinde dönem kültüründe sevilerek kullanılan kalın örgü kuşağı ile çevrili farklı tipte geometrik şekiller ile bu şekiller içinde rozetler, güneş sembolü ve yonca yaprağı figürleri yer alır.
Mozaiğin kuzey doğu köşesinde giriş kapısı önünde, sekiz satırlık Grekçe yazıt bulunmaktadır. Yazıtta: kilisenin yapımına katkıda bulunan kişi anılmaktadır.

Nizip tanıtımı.

Gaziantep tanıtımı.

Zeugma antik şehri tanıtımı.

Tunus Bardo Müzesi

Burası: ulusal bir müzedir. Tunus şehrinin, batı bölümünde: 19’ncu yüzyılda yapılan Beyikal Sarayında bulunmaktadır. Saray binası: 19’ncu yüzyılda yapılmıştır.

Bina: güzel sütunları, çinileri, seramiklerle süslenmiş revaklı avluları ile geleneksel Mağribi mimarisini yansıtırken, aynı zamanda yaldızlı kemerleri ve mermer merdivenleriyle, Avrupa klasik mimarisini yansıtmaktadır.

Müzede

Kartaca zamanından, günümüze kadar olan dönemlere ait, zengin kültürün izlerini görebilirsiniz.

Sergilenenler arasında öne çıkanlar: Fenikelilerin, çocukları kurban ettikleri dinsel törenlere ilişkin parçalar, Roma heykelleri ve erken Hıristiyanlık dönemine ait vaftiz kurnaları ilgi çekiyor.

Müzenin en önemli bölümü ise, mozaiklerin bulunduğu bölümdür.

Burası bir zamanlar Dünyanın en büyük mozaik müzesi olarak geçmekte iken, ülkemizde Gaziantep şehrinde açılan Zeugma mozaik müzesi, Dünya birinciliğini buradan almıştır, evet günümüzde Dünyanın en büyük mozaik müzesi, Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesidir.

Neyse, biz bu müzeden söz etmeye devam edelim. Burada: MÖ.2’nci yüzyıldan, MS.7’nci yüzyıla kadar uzanan döneme ait mozaik koleksiyonunda bulunan Roma mozaikleri, iki kata yayılmıştır. Mozaikler: Suse, Dugga ve El-Cem gibi ülkenin birçok yerinden getirilmiştir.Bu mozaiklerin bulunduğu panolarda, Roma yaşamını anlatan etkileyici sahneler bulunmaktadır. Romalıların: çiftçilik, avcılık, balıkçılık gibi gündelik etkinlikleri yanı sıra, tanrılara adanmış ve belli başlı mitolojik olayların anlatıldığı mozaikler de muhteşem güzellikleriyle dikkat çekiyor.

Biraz daha ayrıntıya girerek, mutlaka görmenizi önereceğim mozaiklerden kısaca söz etmek istiyorum.

15 Nolu Oda

Buradaki

1’nci mozaik

Odysseus konu edilmektedir. Odysseus: Kalypso adasına doğru giderken, Seirenler’in şarkılarından etkilenmemek için, gemisinin direğine bağlanmış olarak tasvir edilmiştir. Odysseus’un adamları ise, kulakları tıkalı olarak kürek çekmektedirler.

2’nci mozaikte

Şair Vergilius görülüyor. Onun iki yanında, iki Musa yani su perisi var. Ayrıca: sol yanda Clio ve sağ yanda: elinde bir mask tutan Melpomene var.

3’nci bir mozaik

Perseus’un: Andromeda’yı, bir deniz canavarından kurtardığı sahnenin betimlendiği mozaiktir.

4’ncü mozaik

MS.4’ncü yüzyılda yapıldığı düşünülen zemin mozaiğinde: balıklarla dolu bir denizde yüzen, 23 gemi, isimleri yazılarak betimlenmiştir.