Melikgazi ilçesi, Kayseri ili merkezindedir.
MELİK GAZİ KİMDİR
Melik Gazi (Emir Gazi): Danişmentlilerin 2’nci Hükümdarı ve kurucusu olan Danişmend Gazi’nin oğullarından biridir.
Anadolu’nun Türkleşmesinde büyük payı vardır. Zamantı kalesi yakınlarında hükümdarlığını sürdürürken: Kayseri, Konya, Çankırı, Kastamonu, Antalya ve Urfa illerinin fetih edilmesini sağlamıştır. Kendisi Haçlı ordularına karşı da büyük başarılar göstermiştir. Bu yüzden Abbasi Halifesi ve Büyük Selçuklu Sultanı Sencer “Melik” unvanı vermişlerdir.
Kendisi 1086 yılında Kayseri’yi fetih eder ve Kayseri Fatihi unvanını alır.
Melik Gazi, Kayseri’de Pınarbaşı ilçesinde Melikgazi köyünde: eşi tarafından yaptırılan “Melikgazi” türbesinde yatmaktadır.
TARİHİ
İlçe şehir merkezinde olduğu için ilçenin tarihi geçmişi, Kayseri il tarihiyle birlikte değerlendirilir. Melikgazi, 1988 tarihinde İlçe olmuştur.
GENEL
Melikgazi ilçesi, merkez şehrin yarısını kapsamaktadır. İlçenin kuzeyinde Kocasinan ilçesi bulunmakta olup Sivas-Malatya kara yolu sınır teşkil eder. İlçenin güneyinde Erciyes dağı yükselir, en yüksek yeri 3916 metredir. Çeşitli dönemlerde lav ve tüf püskürtmüştür.
Bölgede karasal iklim hakimdir, buna bağlı olarak yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Bölgede bozkır bitki örtüsü hakimdir. İlçenin en önemli ekonomik özelliği ve geçim kaynağı ticarettir.
Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Mimarsinan Organize Sanayi Bölgesi, Serbest Bölge ve Teknopark: ilçede bulunmaktadır.
MELİKGAZİ ASKERİ BİRLİKLERİ
Melikgazi ilçesinde: Köşk Mahallesinde: 1’nci Komando Tugay Komutan Yardımcılığı ve Hava İndirme ve Komando Eğitim Tabur Komutanlığı bulunmaktadır.
NE YENİR
Kayseri’de yerel lezzetleri sanırım ülkemizde birçok kişi bilir. Kayseri’de özellikle: sucuk, pastırma ve elbette mantı yemelisiniz. Develi cıvıklısı da denenebilir. Son bir öneri “yağlama” olur.
GEZİLECEK YERLER
CAMİ KEBİR (ULU CAMİ)
Şehir merkezinde Kapalıçarşı’nın yanındadır.
Değişik kaynaklarda: Ulu cami, Cami-i Kebir veya Sultan Cami olarak da tanınır. Caminin yapım kitabesi yoktur. Ancak kaynaklara göre, cami: 1135 yılında Danişmendli Hükümdarı Melik Mehmet Gazi tarafından yaptırılmıştır. Melik Mehmet Gazi, şehri ikinci defa fethettikten sonra: burada medrese, cami ve kendisi için bir türbe yaptırmıştır. Medrese sonraki yıllarda yıkılır, türbe günümüze ulaşmıştır.
Evet, cami Kayseri’de Selçukluların ilk eseridir.
Caminin kuzeye açılan kapısının yanında ise onarım kitabesi vardır. Cami, 1206 yılında Melik Mehmet Gazi’nin yeğenlerinden Yağıbasanoğlu Muzaffereddin Mahmud tarafından onartılmıştır. Cami: 1716 yılındaki depremde zarar görür, bir süre harap halde kullanılmadan kaldıktan sonra 1732 yılında Matbah-ı Amire Emini (yani Saray mutfak görevlisi) Kayserili Hacı Halil Efendi tarafından onarttırılır.
Gelelim mimari özelliklerine
Caminin dış görünüşü oldukça sadedir. İçeride: Roma ve Bizans mimarilerine ait sütunlar dikkat çeker. Bunlara bakarak, buranın eski bir kiliseden veya saraydan dönüştürüldüğü düşünülür.
Ancak mimari planı ve sivri kemer uygulamaları ile İslam mimarisine uygundur. Kullanılan sütunların devşirme malzeme olduğu düşünülür.
Caminin iki kubbesi vardır. Orta kubbe büyük bir ihtimalle sonradan ilave edilmiştir. Cami mimarisi ve minare mimarisi farklıdır. Buna göre minare sonradan yapılmış olmalıdır. Ancak minarenin ne zaman yapıldığı bilinmez. Bu minare Kayseri’nin en eski minaresi olarak kabul edilmektedir.
Minarenin taştan, dört köşe kaidesi vardır. Şerefeye kadar tamamen tuğladan örülmüştür. Yüksekliği 47 metredir. Şerefenin altında, çini üzerine nefis bir Kufi yazı ile yazılmış fakat henüz okunamamış bir ayet bulunur.
Günümüzde cami, çevresinin inşaat atıklarıyla doldurulması sonucu normal koddan aşağıda kalmıştır. Yaklaşık 3 metrelik bir derinlik bulunur. Bu derinliğin üzeri ağaçla örtülmüştür.
KAYSERİ LİSESİ
İlçe merkezinde Kiçikapı semtindedir.
Bina: Sultan II Abdülhamit tarafından yaptırılmış ve 13 Eylül 1793 tarihinde “Derece Ula Mektebi Külliyesi İdadisi” adıyla kurulmuştur. Rüştiye yani Ortaokul kısmı: 1870 yılında Kayserili Ahmet Paşa tarafından açılmıştır.
1927 yılında ise “Kayseri Lisesi” ismini almıştır. Burada ilginç bir durum var. Lisenin hatıra defterinde, Liseyi ziyaret edenler tarafından tutulan notlar bulunmaktadır. Bu notların bulunduğu defterin 1’nci Sayfasında “Kazım Karabekir Paşa” ve 8’nci Sayfasında “Gazi Mustafa Kemal Atatürk” izlenimleri yazılıdır.
KAYSERİ GARNİZON VE HAVA ŞEHİTLİĞİ-KARTAL ŞEHİTLİĞİ
İlçe merkezinde Erciyes Bulvarındadır ve 1946 yılında yapılmıştır.
1970 yılında ise, Kayseri Garnizon Şehitliği olarak kullanılmaya başlanmıştır. Şehitlikte çeşitli tarihlerde görev başında şehit olan askerlerin mezarları bulunmaktadır. 2’nci Hava İkmal Bakım Merkez Komutanlığına bağlıdır.
SEYYİD BURHANEDDİN HAZRETLERİ TÜRBESİ
Türbe: Talas caddesi üzerinde, kendi adıyla anılan büyük mezarlığın içindedir. Türbe 1892 yılında yaptırılmıştır. Giriş kapısının üstünde kitabesi vardır.
Ömrünün son yıllarını Kayseri’de geçiren Mevlana Celaleddin Rumi’nin hocasıdır. 9 yıl boyunca Konya’da Mevlana’nın hocalığını yapmıştır. Sonra Kayseri’ye dönmüş ve ölümüne kadar 9 yıl burada yaşamıştır.
Ölümüne yakın zamanda Kayseri Moğollar tarafından işgal edilip, yağmalanmıştır. 1244 yılında ölmüştür. Ölümünün ardından, Mevlana’ya mektup gönderilir, Mevlana saygı göstererek ulu arkadaşlarıyla birlikte Kayseri’ye gelir, Seyyid’in kabrini ziyaret eder.
Türbe: kare planlıdır. Kesme taştan yapılmıştır. Üzeri kubbeyle örtülmüştür. Türbenin güneyinde ve bitişiğinde de Emir Aydoğmuş’un türbesi bulunur. Türbenin mimari üslubu Selçuklu’dur. Türbe içinde, kubbe altında yarım silindir şeklinde Seyyid Burhaneddin’in sandukası bulunur.
Sandukanın başında Mevlevi Şeyhlerinden Kayserili Ahmet Remzi Dede’nin, Seyyid hakkında yazdığı manzum eseri bulunmaktadır. Türbede ayrıca, 1414 yılında Kayseri’de ölen Seyyid Zeynelabidin’in mezarı da bulunmaktadır ki, kendisi Peygamberimizin torunlarındandır.
Türbenin yönetimi 1981 yılından sonra Kayseri Müze Müdürlüğüne devredilmiştir. Kayseri il merkezinde en çok ziyaret edilen türbelerden biridir.
GÜPGÜPOĞLU TARİHİ KONAK VE ETNOĞRAFYA MÜZESİ
Cumhuriyet Mahallesindedir.
Konağın orijinal bölümleri, 1419 ve 1497 yılları arasında yapılmış, ekleme ve değişikliklerle 18’nci yüzyıla kadar devam etmiştir. 1976 yılında Konak Kültür Bakanlığı tarafından kamulaştırılmış ve tescil edilerek koruma altına alınmıştır.
Daha sonra yapılan restorasyon çalışmalarının ardından, konak 18 Mayıs 1995 günü müze olarak ziyarete açılmıştır. Daha önce Hunat Medresesinde bulunan ve toplam 2270 parçadan oluşan Etnoğrafya Müzesi 18 Mayıs 1998 günü konağın doğu kısmı, ikinci katına taşınmıştır.
Konak: Haremlik ve Selamlık olmak üzere iki bölümden oluşur.
Haremlik bölümü
Girişte: sağ tarafta olan Haremlik bölümü, günümüzde “Müze Ev” olarak düzenlenmiştir. Konağın bu bölümü Osmanlı evlerini yansıtan düzende sergileniyor. Burası üç bölümden oluşur. Bu bölümler: sofa, harem odası ve Tokana’dır. (ana mutfak) Sofa, ana mekan gibi düşünülmüş ve diğer odalar bunun çevresinde yerleşmiştir. Sofanın doğusunda “Harem odası”, batısında ise “Tokana” bulunur.
Selamlık bölümü
Girişte: sol tarafta olan Selamlık bölümü ise: “Etnoğrafya Müzesi” olarak düzenlenmiştir. Haremlikten daha sonra eklenmiştir. Doğuda, dış kale duvarlarına yaslanır. İki katlıdır. Alt kat: hayvanlara ve onların yiyeceklerinin depolanması için ayrılmıştır.
Üst kat: dışarıdan çıkılan, ağaç korkuluklu taş bir merdivenle ulaşılır. Bir orta hol çevresinde düzenlenmiştir. Burada bulunan odaların duvar ve tavanları, ahşap süslemelerle süslenmiştir.
Gelelim müze olarak düzenlenmesine
Hol kısmının doğusunda büyük odada: cam, çini, ahşap ve madeni eserler sergileniyor. İkinci odaya giriş koridorunda: ateşli, kesici ve delici silahlar ile erkek kıyafetleri bulunuyor. İkinci küçük odada ise: kadın süs eşyaları ve kadın kıyafetleri sergileniyor.
Hol kısmının güneyinde: girişte bulunan büyük odada: İslam devletlerine ait sikkeler görülüyor. Diğer küçük odada: el yazma Kuran-ı Kerimler, yazı takımları ve icazetnameler bulunuyor. Holün batısındaki büyük odada bakır ev eşyaları, halı ve kilimler sergileniyor. Konağın bahçesinde: İslami döneme ait mezar taşları sergileniyor.
ARKEOLOJİ MÜZESİ
1930 yılında, Hunat Hatun Medresesi, resmen müze olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1938 yılında ise, ziyarete açılmıştır. Ancak, Kayseri yöresindeki eserlerin yoğunluğu ve Kültepe kazıları sonucunda bulunan eserler: Hunat Hatun Medresesine sığmamaya başlar. Bunun üzerine, Gültepe Parkı yanındaki, eski Hastane binasına ait arsa kamulaştırılır ve burada 1965 yılında müze binası yapılmaya başlanır.
Evet, Arkeoloji Müzesi, İlçe merkezinde Gültepe Mahallesi, Kışla caddesindedir.
Müze binası 1965-1969 yılları arasında yapılmış ve 26 Haziran 1969 tarihinde ziyarete açılmıştır. Müze 2 katlıdır. İki büyük salon, bir koridor ve çalışma odaları ve depolar bulunur. Eserler 2 büyük salon ve bahçede sergileniyor.
1.Salon
Hemen girişte: MÖ 5500 yıllarına kadar uzanan devre yani Eski Tunç çağına ait , boyalı ve boyasız seramikler ile su mermeri idoller ve Ana Tanrıça Heykelleri sergileniyor.
Girişten sonra büyük salon bölümünde: Kültepe ören yerinde, 1948 yılından sonra yapılan düzenli kazılarda ortaya çıkarılan, Asur Ticaret Kolonileri devrine ait buluntular sergileniyor.
Bunlar arasında: çivi yazılı tabletler, pişmiş topraktan yapılmış yuvarlak gaga ve yonca ağızlı testiler, çömlekler, vazolar, meyvelikler, silindir ve damga mühürler, hayvan biçimli içki kapları, madeni eşyalar ve kalıplar bulunur.
Bunların yanında yine büyük salonda, Asur ticaret kolonilerinin eserleri ve MÖ 2000’li yıllara tarihlenen, Hitit eserleri vardır.
Kültepe, Kululu ve diğer merkezlerden getirilen Geç Hitit (MÖ 1200-700) dönemine ait heykeller, kabartma ve hiyeroglif steller sergileniyor.
Çeşitli madenlerden yapılmış objeler, silahlar, damgalar ve silindirik mühürler de onları tamamlıyor.
Küçük buluntulardan ayrı bir bölümde ise, Geç Hitit dönemine ait taştan yapılmış Kululu Kral Heykeli, Sfenks başı, yazıtlar ve aslan kabartmaları da dikkat çekiyor.
Birinci salon ile ikinci salon arasında geçişi sağlayan koridorda: Kültepe bölgesinden çıkarılan Frig devri (MÖ 730-300) eserleri olan boyalı ve boyasız seramikler görülüyor.
2. Salon
Salonda ise, Helenistik (MÖ 330-30), Roma (MÖ 30-MS 395) ve Bizans (MS 395-1071) dönemlerine ait, Kayseri çevresinde bulunmuş eserler sergileniyor. Bunlar arasında: kıymetli madenlerden yapılmış ziynet eşyaları, cam, şişe ve kolyeler, mermer heykel ve heykel parçacıkları, bronz figürler ve Herakles Lahdi vardır. Ayrıca: kadın-erkek heykelleri, sunaklar ve mezar buluntuları ile süs eşyaları dikkati çekiyor.
Herakles Lahdi
Kayseri Arkeoloji Müzesinin hemen yanındaki Kültür Sitesinin temel hafriyatı sırasında, 1991 yılında, mermer bir Herakles Lahdi bulunmuştur.
Bu lahitte: “Herakles’in 12 işi” sırasıyla anlatılıyor. Bu betimlemelerde, Herakles’in hayatı boyunca yaşadığı fizyolojik değişimler de kademeli olarak gözlenmektedir.
Bu lahit müzenin en çarpıcı eseridir. Bu yüzden, bu lahdi incelerken, kullanmanız açısından biraz ayrıntıya girmek istiyorum.
Herakles, Yunan mitolojisinin en sevilen ve en ünlü kahramanlarından birisidir. Roma Mitolojisinde ise, Herkül olarak bilinir. Homeros efsanelerine göre: Thebai’de doğmuştur. Babası Zeus ve annesi Tiryns kralı Amphitryon’un karısı Alkmene’dir.
Herakles, gençliği ve tüm yaşamı boyunca, birbirine zıt iki etki altında kalmıştır. Zeus’un hoşgörüsü ve sevgisi ile Zeus’un karısı Hera’nın düşmanlığı, hatta nefreti.
Herakles, doğduğu günden itibaren, tanrısal bir kuvvete sahiptir. Hera’nın gönderdiği iki büyük yılanı öldürdüğünde, henüz birkaç günlük bebekti. Üstün bir eğitim gördü. En iyi yaptığı işler: ok atmak, araba kullanmak ve güreşmek idi.
18 yaşına geldiğinde, Kitharion ormanında yaşayan, ünlü canavarı öldürdü. Kendisine ödül olarak, Thebai kralının kızı Megara verildi. Bu kızdan 3 oğlu oldu. Hera: işe karışarak, Herakles’i çıldırttı.
Herakles’te karısını ve çocuklarını öldürdü. Suçlarından arınması için, Miken kralı Eurystheus’un hizmetine girip, onun her dediğini yapması gerekti. Kral, Herakles’e 12 işi yaptırdı, mitolojide, Herakles’in 12 görevi veya işleri denir.
İşte bu lahitte, Herakles’in 12 görevi yani 12 işi betimleniyor. Daha fazla ayrıntıya girmek istemiyorum. Bu 12 iş, yani lahit üzerinde göreceğiniz tasvirlerin ifade ettikleri şunlardır:
Nemean aslanını öldürüp derisini yüzmek, Lerna gölündeki Hydra’yı öldürmek, Artemis’in kutsal hayvanlarından Kyreneia geyiğini yakalamak, Erymanthiam dağında yaşayan büyük yaban domuzunu ağla tutmak, Augias’ın ahırlarını bir günde temizlemek (iki büyük ırmağın yataklarını değiştirip ahırlardan geçirerek), Stymphalos’da yaşayan ve o bölgedeki insanların rahatını kaçıran kuşları Athena’nın yardımıyla kovmak, Girit’e gidip Poseidon’un Minos’a verdiği azgın Girit Boğasını getirmek, Truva kralı Diomedes’in insan eti yiyen kısraklarını yakalamak, Amazon kraliçesi Hippolyta’dan kemerini almak, Okeanos’un bir adasında bulunan üç gövdeli dev Geryoneus’un sığırlarını çalmak, Hades’in ölüler ülkesini koruyan Cerberus adlı köpeğini yeryüzüne çıkarmak, Hesperidler’in altın elmalarını getirmek.
Bahçe
Müzenin bahçesinde: Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait mermer heykelleri, mezar stelleri, lahitler ve pişmiş topraktan iri küpler sergileniyor. Bunlar arasında, Kale Tepe’de bulunmuş Kululu eserleri, İmamkulu Kaya Kabartması vardır. Bunlar, müzede bulunan Hitit dönemi eserleri arasında ayrı bir öneme sahiptir.
ATATÜRK MÜZESİ VE BEŞTEPELER KAYSERİ EVİ-İMAMZADE RAŞİT AĞA KONAĞI
İlçe merkezinde Cumhuriyet Mahallesinde, Tennuri Sokaktadır. Raşit Ağa Konağı olarak da tanınır. Müzeye giriş ücretsizdir.
Konak: 19’ncu yüzyıl sonunda geç Osmanlı döneminde, Raşit Ağa tarafından ev olarak yaptırılmıştır.
Sivil mimarinin ve Kayseri evlerinin en güzel örneklerinden birisidir. Aynı malzeme ve işçilikle yapılmış birçok Kayseri evinden, günümüze ayakta gelebilmiş, yerel evlerden birisidir. İlginç mimari özelliklere sahiptir, el işçiliği fazladır.
Binanı dışı kesme taşlarla kaplıdır. Çatı uçları ve cumbanın alt saçakları ağaçtan motiflerle süslüdür. Binanın girişi, güney cephede bulunan iki basamaklı kesme taş merdivenli demir kapı ile sağlanır. Ev iki katlıdır.
Birinci kattan üst kata, ahşap bir merdivenle çıkılır. Girişin sağında ve solunda iki oda vardır. Sağdaki odadan başka bir odaya geçilir. Üst katta: sağda, duvara bitişik mermer işlemeli bir çeşme ve her iki yanda da ikişer oda bulunur.
Atatürk ve arkadaşları, Aralık 1919 tarihinde Kayseri’ye gelirler. Kayserililer, Çift Kümbetlere kadar, yolun sağını ve solunu doldurmuş, yüzlerce atlı, onu uzaklardan karşılamak üzere yollara dökülürler. 19 Aralık 1919 Cuma günü, akşama doğru, arabası ve yanında arkadaşları ile görülen Atatürk, Kayserililer tarafından coşkun gösterilerle karşılanır.
Kendisi, Kayseri’nin en görkemli konağı olan İmamzade Raşit Ağa’nın evinde misafir edilir. Geceyi bu evde geçiren Atatürk, ertesi günü, Kayseri ileri gelenleriyle görüşmeler yapar. O gece de konakta kalır ve 21 Aralık 1919 günü sabahı da Kayseri’den ayrılır.
Yapı: 1978 yılında tescil edilerek koruma altına alınmış ve kamulaştırılmıştır. Daha sonra restorasyon çalışmaları yapılmış ve 19 Aralık 1988 tarihinde binanın ikinci katı tekrar düzenlenerek “Atatürk Müzesi” olarak hizmet vermeye başlamıştır.
Binanın birinci katında ise, Bakanlığa bağlı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü sergi salonu bulunur. Mustafa Kemal Atatürk, Kayseri ziyaretinde burada ağırlanmıştır. Günümüzde, burası ziyarete açıktır. Özellikle balmumu heykellerle yapılan canlandırmalar ilgi çekiyor. Ayrıca sinevizyon gösterisi vardır.
Konağın ikinci katı: 1983 yılında ise “Atatürk Evi” olarak ziyarete açılmıştır. Atatürk’ün kaldığı oda: ikinci katta ve evin güneydoğusundadır. Odanın tavanının ortasında, yıldızlı bir göbek süslemesi ve doğu duvarına yaslanmış bir sedir vardır. Evin bu katında, ayrıca bir plaka asılmıştır.
Günümüzde, bu odada: Atatürk’ün Kayseri’de yayınladığı beyanname, çekilmiş fotoğraflar, 1’nci dönem Kayseri milletvekillerine ait resimler sergileniyor. Soldan ikinci odada: Atatürk’ün gece konakladığı oda ve aynı zamanda çalışma odası bulunur. Sağdan ikinci oda: yemek ve istirahat odasıdır. Sağdan birinci oda: Atatürk’ün arkadaşlarının kaldığı misafir odasıdır.
ZEYNEL ABİDİN HAZRETLERİ TÜRBESİ
Cumhuriyet meydanında, Sivas Bulvarı istikametindedir.
Zeynel Abidin, 15’nci yüzyılda günümüzde türbenin bulunduğu mevkide tekke, cami ve çeşme yaptırmıştır. Kendisi Kayseri’de “İmam Süleyman” olarak bilinmektedir ve 1414 yılında Kayseri’de vefat etmiştir.
Mezarının üzerine; Sultan II. Abdülhamit tarafından 1885 yılında bu türbe yaptırılmıştır. Türbe kare planlıdır. Kubbesi içten dört kemer üzerine oturtulmuştur. Yapının tüm pencerelerinin üzerinde, iki satırlık beyitler dolanır.
Türbe mekanının ortasında Zeynel Abidin’in sandukası bulunur. Giriş kapısı üzerinde bulunan inşa kitabesinde ise, oval madalyon içinde Sultan II Abdülhamit’in tuğrası işlenmiştir.
KAYSERİ KALESİ
İlçe merkezinde, Cumhuriyet Mahallesi, Nazmi Toker caddesindedir.
Kaleye ait ilk bilgiler MS 3’ncü yüzyılda, İmparator Gordianus (MS 238-244) dönemindeki sikkelerde rastlanır. Ancak günümüzdeki kale, Selçuklular döneminde yapılmıştır. (1224 yılında Selçuklu Sultanlarından I. Alaettin Keykubat)
Romalılardan başlayarak, Bizanslılar, Danişmentliler, Selçuklular, Dulkadiroğulları, Karamanoğulları ve Osmanlılar: Kayseri kalesinin iç ve dış surlarını tamir ettirerek kullanmaya devam etmişlerdir. Tarihi kale: birisi dış şehir ve burçların meydana getirdiği dış kale, diğeri de muazzam bir yapı özelliği taşıyan iç kale olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır.
Dış surların bir bölümü ve iç surların önemli bir bölümü günümüze ulaşmıştır. İç kale, günümüzde yoğun ticari faaliyet yapılan bir bölgedir.
Dış kale
Yukarıda belirttiğim gibi, kalenin İmparator Gordianus tarafından yani MS 238-244 yılları arasında yaptırıldığı tahmin edilmektedir.
Öte yandan: Bizanslı Tarihçi Prokopius: Kayseri’nin kuruluşunda yapılmış olan surun: birbirinden uzak tepeleri, bahçeleri ve meraları çevirmiştir. Şehrin evlerinin burayı dolduramadığı, Bizans İmparatoru Justinian (MS 527-565) tarafından, şehri koruyabilmek için eskiye nazaran surları daha dar yaptırdığını, yani esas suru daralttığını belirtir.
Kalıntılardan da anlaşılacağı üzere, sığınma yerleri, gözetleme kuleleri, burçları bulunan bu surlar, döneminde şehri kuşatıyordu. O yıllarda saldırılardan zarar görseler de, sonraki dönemde, bunları Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat onarttırmıştır.
Dış surlarda, 5 kapı vardır. Kuzeybatıdaki kapıya “Boyacı kapı”, güneyindeki kapıya “Kiçi kapı”, güneydoğusundaki kapıya “Sivas kapısı”, Kapalıçarşı önündeki kapıya “Demir kapı” ve kuzeydoğudaki kapıya “Yeni kapı” denir.
Yeni kapı: Sultan II Selim zamanında tadilat yapılarak genişletilmiştir.
Dış surların kalıntıları: Düvenönü meydanından başlayarak, Cumhuriyet meydanına doğru uzanır ve kalenin kuzey cephesinde birleştikten sonra Talas caddesi boyunca uzanıp Yoğunburç’ta tekrar Düvenönü’ne yönelir ve burada noktalanır.
Bugün, modern bir şehrin kurulduğu bu surlar içerisinde, eskiden 19 mahalle varmış. Surların güney köşesindeki Yoğunburç, o dönemdeki tabiriyle “Pasban” (bir karakol) ve kuzey köşesinde ikinci bir Pasban varmış. Günümüzde surların sadece kuzey ve doğu cephelerinde bazı kalıntıları görmek mümkündür.
İç Kale
Surların içerisinde, müstakil bir yapı durumundadır. Kuzeyden güneye doğru 800 metre, doğudan batıya 200 metre uzunluktadır. Kalenin dikdörtgen planlı 18 burcu vardır. Burçlar 3 metre genişlikteki duvarlara yaslanırlar.
Bu burçların altından, devriye yolu geçer. İç kalede de 2 kapı vardır. Bunlardan bir tanesi: kuzeydoğudadır. Diğer kapı ise Kazancılar çarşısına bakan güneybatıdadır. İki kapının da önünde: ilk hücumu önleyecek birer mazgal gözü vardır.
Yine emniyet amacıyla, kalenin dış çevresine su hendeği kazılmıştır. Ancak bu su hendeği, son yıllarda yeşil alan yapılmak üzere doldurulmuştur.
Kalede, uzun yıllar Kayseri halkı oturur, yaklaşık 600 kadar aile ikamet eder. Yani şehrin birkaç mahallesi, kale içinde imiş. Cumhuriyet döneminde, burası sebze pazarı olarak kullanılmış. 1982 yılında ise tamamen tahliye edilmiş, son olarak “sarraflar” burayı çarşı yapmışlar, ancak çalışmayacağını düşünerek, daha sonra yerleşmekten vazgeçmişlerdir.
Cami
Bu zarif cami, kalenin iç kısmında, sur duvarına bitişik yapılmıştır. Fatih Sultan Mehmet döneminde, 1467 yılında Gedik Ahmet Paşa’nın nezaretinde yaptırılmıştır. Bu cami ile birlikte bir de çeşme yaptırılmıştır, ama çeşme günümüze ulaşmamış yok olmuştur.
AHİ EVRAN ESNAF VE SANATKARLAR MÜZESİ
Müze ilçe merkezine bağlı Tacettinveli Mahallesindedir. Müze haftanın 6 günü ücretsiz gezilebilmektedir.
Ahi Evran: 13’ncü yüzyıl başlarında, Horasan’dan Kayseri’ye gelmiştir. Anadolu Türk insanının: ekonomik, sosyal ve kültürel durumu ile ilgilenmiştir. Esnaf ve sanatkarları, meslek ve ahlaki planda örgütlemiştir. Bunları bir araya getirerek, sosyal teşkilatlanmayı oluşturmuştur. Oluşan bu teşkilatlanma sistemi: daha sonra “Ahilik” adı altında sürdürülmüştür. Kendisi burayı dergah olarak kullanmış ve dericilik yapmıştır.
Müze: Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilmiştir. Yapıda 4 oda ve 500’den fazla eser sergileniyor. Müzede: Ahi Evran tarafından kullanılan deri terbiye taşı ve tarihin derinliklerinde kaybolmaya yüz tutan çeşitli mesleklere ait araç ve gereçler ile mahalli eşyalar sergileniyor.
Ayrıca: 1178 yılında Ramazan ayında Ahi Evran dostlarından ve Kayseri alimlerinden Hasan Efendi’nin yazdığı: Peygamberimiz ve halifelerin: iş, yaşam ve ticaret ahlakından bahseden sözlerine ait el yazması eseri sergileniyor.
Müzede sergilenenlerin bazıları parayla satın alınmış, bazıları da emekliye ayrılmış usların kendileri ve yakınları tarafından müzeye bağışlanmıştır.
SAAT KULESİ
Cumhuriyet meydanındadır.
Kare planlı saat kulesi, 1908 yılında Sultan II Abdülhamit’in fermanıyla, bütün büyük şehirlerde birer saat kulesi ve muvakkithane inşa edilmiştir. Saat kulesinin yapım masrafları, İl Özel İdaresi tarafından karşılanmıştır. Sahil usta tarafından yapılmıştır. Ancak mimarı bilinmemektedir.
Kuleye bitişik olarak bulunan küçük bir oda vardır. Bu oda yapıldığı dönemde muvakkithane (yani güneşe bakılarak namaz vakitlerinin belirlenmesi) olarak kullanılmıştır.
Kule kare planlı ve 10 metre yüksekliktedir. Silmeler 3 kata bölünmüştür. Üstü de pramidal çinko külah ile örtülüdür. Kesme taştan yapılmıştır. İçeriye, doğu yönünde, yuvarlak kemerli bir kapıdan girilir. İçerisi, silindir şeklindedir.
Ortadaki helezonik bir merdiven ile saatin bulunduğu bölüme çıkılır. Merdiven ortasında 30 cm çapında yuvarlak bir açıklık bırakılmıştır. Buradan, saatin kurularak çalışmasını sağlayan, silindir şeklindeki madeni ağırlık sarkmaktadır.
Kulede: dört yöne bakan saat kadranları vardır. Saat kulesinin üzerinde, dört tarafta, yönleri gösteren dört çubuk bulunur. Bunun ortasında, rüzgarı yönünü gösteren bir ok işareti vardır.
Kulenin kuzeybatı köşesine bitişik olarak yapılan ve kuzeyden bir kapı ile muvakkithane içerisine girilen saatçi odasının yanlarında, sivri kemerli pencereler vardır. Muvakkithanenin dört yan duvarının üzeri, üçgen alınlıklar üzerine oturmuş çinko çatı ile örtülmüştür. Kesme taştan yapılan bu yapının duvarları arasında, siyah taş bordürler yerleştirilmiştir.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk, Kayseri şehrini ziyaret ettiğinde, buradan halka hitap etmiş, halkın şikayet ve dileklerini burada dinlemiştir. 13 Ekim 1924 tarihinde Atatürk karatahta önünde ilk olarak alfabemizin kabulünden sonra ders anlattığı yer burasıdır.
Bina, bir dönem de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Kayseri Şubesi olarak kullanılmıştır. Daha sonra yakınındaki Askerlik Dairesinin mübayaa işlemleri için ve daha sonra da Turizm Bürosu olarak kullanılmıştır.
ALACA KÜMBETİ
İlçe merkezinde Talas caddesindedir.
Kümbetin kitabesinde, bu kümbetin Emir Cemaleddin Bin Muhammed adına, 1280 yılında yaptırılmıştır. Alaca kümbet: kesme taştan, kare planlı olarak yapılmıştır. Üzeri taştan piramit şeklinde örtülüdür.
Türbenin giriş kapısı: kuzey yöndedir. Üzeri düz lentolu, mukarnaslı ve sivri alınlıklıdır. İç kısmın güneyi ve doğusunda sivri kemerli nişler, batı tarafında da dıştan çerçeve içerisine alınmış iki pencere vardır. İç kısımda demir mihrap bulunur.
KAZANCILAR ÇARŞISI
Kazancılar çarşısı: Millet Caddesi, Bankalar Caddesi, Kapalı Çarşı, Düvenönü ve Kıcıkapı bölgelerini de kapsamaktadır.
Kazancılar çarşısının bulunduğu bu bölgede: 16’ncı yüzyılın ortalarında: Şeyh İbrahim Tennuri soyundan Hacı Muslihiddan tarafından bir cami ve çeşme yapılmıştır. Ancak büyük depremde bu iki yapı büyük zarar görür ve onarılmayacak şekilde harabe haline gelir.
Bunun üzerine 1935 yılında buraya Kayseri’nin en modern çarşılarından biri olan “Kazancılar Çarşısı” yapılır. Çarşı son olarak 1995 yılında restore edilmiştir. Bu yüzden çok geniş bir ticaret ve alışveriş merkezinin odağını oluşturur.
Kazancılar Çarşısının dükkanları küçük olmasına rağmen ekonomik açıdan büyük işler yapıyor ve Kayseri’de para piyasasına yön veriyor. Tarihi kapalı çarşının hemen yanında bulunan çarşı: kuyumcuların, döviz bürolarının ve bankaların bulunduğu finans merkezidir.
Kayseri’de kuyumcular ağırlıklı olarak buradadır. Hatta, buranın İstanbul’un tahta kalesi benzeri Kayseri’nin tahta kalesi olduğu söylenir.
KAPALI ÇARŞI
Kapalı Çarşı: 1497 yılında Kayseri Sancak Beyi Mustafa Paşa tarafından: kapalı çarşı ve bedesten olarak inşa ettirilmiştir.
İlk yapıldığı dönemde, 15 bölümden oluşmaktadır. Ancak 1700’lü yıllarda büyük bir yangın geçirmiş ve günümüze sadece 3 bölümü ulaşmıştır. İstanbul’daki kapalı çarşıdan sonra Türkiye’nin ikinci büyük kapalı çarşısı olarak bilinmektedir.
1844 yılında Urgancılar Çarşısına paralel olarak ve Kapalı çarşıya ilave olarak “Hacı Efendi Çarşısı” yapılmıştır. 302 dükkandan oluşan bu çarşı: Güpgüpzade Hacı Efendi tarafından yapılmıştır. Ancak 14 Eylül 1870 günü çıkan ve bütün Kapalı çarşıyı enkaz haline getiren yangından, Hacı Efendi çarşısı zarar görmeden kurtulmuştur.
Ancak bu yangında, biraz önce belirttiğim gibi, kapalı çarşının büyük bir kısmı yanmıştır. Çünkü çarşı o dönemde ahşaptır ve çarşının neredeyse tamamı yok olmuştur.
Daha sonra, Maraşlı Osman Paşa’nın gayretleriyle, kapalı çarşı, yangından önceki şekline sadık kalınarak ve taş malzeme kullanılarak, 1804 dükkan şeklinde yeniden yapılmıştır.
1907 tarihli Ankara Vilayeti Salnamesinde, “Kayseri Kapalı Çarşısının 2000’den fazla dükkan ve mağazayı içine alan muntazam kagir bir çarşı” olduğu yazılıdır.
1935 yılında üzerindeki tonozların büyük kısmı açılmıştır. Ancak bu durum çarşının tahribatını hızlandırmıştır. Ağır kış şartlarında burayı korumak mümkün olmadığı gibi, çarşıdaki yıkılmalar artmıştır. Bunun üzerine, 1987-1990 yılları arasında ise, kapalı çarşı bütünüyle ele alınmış, eski Osmanlı mimarisi tarzında yeniden yapılmıştır.
Günümüzde, kapalı çarşı, 600 esnafı ile, Kayseri ticaretinin merkezi konumundadır.
VEZİRHAN
Kapalı çarşının bir bölümünü oluşturan Urgancılar çarşısının girişindedir. Hana giriş doğu cephedendir.
Yapı: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın, Nevşehir’de bulunan külliyesine gelir getirmesi için 1727 yılında yarısında yapılmıştır. Kaynaklarda: burada sadece abacı, kumaşçı, kuyumcu, çuhacı gibi itibarlı mesleklerin faaliyet sürdürdüğü yazılıdır.
Yapı: geniş bir avluyu çevreleyen 72 odalı bir yapıdır. Daha önce, han içinde dericiler nedeniyle kötü kokular vardı. Ancak yakın zaman önce, han içinde bulunan mekanlarda deri alım-satımı yasaklanmıştır. Böylece kötü koku ve çirkin görüntüler önlenmiştir.
Ayrıca dericilerin kullandığı tuz, binanın taş duvarlarına zarar veriyordu. Günümüzde de iş hanı olarak kullanılmaktadır. Vezirhan içinde günümüzde: kayseri mantısı yiyebilirsiniz, ayrıca antika eşyalar, halı ve kilimlerin satıldığı yerler bulabilirsiniz.
ŞEYH İBRAHİM TENNURİ
Akşemsettin’in, Fatih Sultan Mehmet ile birlikte müridi olup, Kayseri’de onun halifesi iken 1482 yılında vefat etmiştir.
Camisi
Cami, Emir Sultan Mahallesindedir.
Cami: 1466 yılında, Şeyh İbrahim Tennuri tarafından yaptırılmıştır. Ancak, caminin onun ölümünden sonra onun adına yaptırıldığı da söylenir. Kesin olan, cami ve çeşmeyi bizzat Tennuri’nin kendisinin yaptırmış olmasıdır. Ayrıca, İbrahim Tennuri ve oğlu Lütfullah Tennuri adına, Vakıflar Genel Müdürlüğündeki vakıf tescil defterinde her ikisinin de vakfıyesi bulunduğu, bu iddiayı doğrular niteliktedir.
Söylentilere göre: “Karaman oğullarından Pir Ahmet Bey, 1466 yılında Fatih Sultan Mehmet’e olan bağlığından kopar ve Uzun Hasan’a sığınır. Ardından Kayseri ve Konya, Osmanlı topraklarına katılır. Bu sırada: Fatih Sultan Mehmet, Kayseri’de yaşayan Şeyh İbrahim Tennuri’ye birçok ihsanlarda bulunur, hatta kendisi öşür ve ağnam vergilerinden muaf tutulur ve şeyh Tennuri bu camiyi, Fatih Sultan Mehmet’in verdiği ihsanlarla yaptırmıştır.
Plan bakımından klasik Kayseri mescitleri tarzında, direk ve ahşapla örtülmüş toprak damlıdır. Moloz ve kısmen taş duvarlıdır. Caminin mihrabı kesme taştan inşa edilmiştir. Minare: kesme taştan yapılmış olup sekiz köşeli ve tek şerefelidir.
Cami günümüze kadar birçok tamirat görmüştür. Son onarım 1815 yılındadır. Bu onarımla ilgili caminin giriş kapısında mermer bir kitabe bulunur.
Türbesi
Cumhuriyet mahallesinde, Şeyh Camisi olarak bilinen caminin batı bitişiğindedir.
Kitabesinde: yapının Sultan II Beyazıt tarafından 1484 yılında yapıldığı yazılıdır. Türbenin: İbrahim Tennuri’nin halifesi İskilipli Şeyh Yavsi tarafından, Sultan II Beyazıt’a tavsiyesi üzerine yaptırılmıştır. Çünkü Sultan II Beyazıt, Şeyh Yavsi’nin müridi olmuştur. Böyle olunca, Temmuri, Sultan II Beyazıt’ın hocasının hocası olur.
Önce türbenin kapısı, kuzey kısımda iken daha sonra camide yapılan bir tamiratla bu kapı kapatılmış, caminin içinden bir kapı açılmış, eski kapı da pencereye çevrilmiştir. Eski kapının üzerinde üç satırlık Arapça mermer bir kitabe vardır.
Cami ve türbenin çevresi, önceleri mezarlık iken, sonraları mezarlık kaldırılarak yeri, cami ve türbeye bahçe yani yeşil saha olarak bırakılmıştır. Türbe, klasik Selçuklu devri kümbetlerinin son örneklerindendir. Selçuklu tipi türbelerden Osmanlı tipi türbelere geçişin ilk örneklerindendir. Kesme taştan, altı köşe olarak yapılmıştır. Üzerinde de altı köşeli bir sivri külah bulunur.
Türbe içinde 3 ahşap sanduka vardır. Bunların ait oldukları kişiler: girişte sağdan sola Şeyh İbrahim Tennuri, Şeyh Lütfullah Tennuri, Şeyh Ali Sultan’dır.
HUNAT HATUN KÜLLİYESİ
Hunat Hatun kimdir?
Selçuklu Hükümdarı I Alaeddin Keykubat’In karısı ve Sultan II Gıyaseddin Keyhüsrev’in annesi Mehperi Hanat Hatun’dur. Selçuklu döneminde: Saray ailesine “Huvand” ünvanı verilirdi. Mahperi Hatun’da bu unvanı kullandığı için yaptırdığı camiye “Hunat Cami” ismi verilmiştir. Cami, medrese, türbe ve hamamdan oluşan külliye: 1238-1246 yılları arasında yaptırılmıştır. Anadolu’da bulunan Selçuklu eserlerinden en güzel ve en önemlilerinden birisidir.
Cami
Külliyenin merkez yapısıdır. Kayseri’de Selçuklulardan günümüze kalan en büyük camidir. Caminin 3 tane kapısı vardır. Ana kapı batıdadır. Batı cephesinde bulunan giriş kapısı, güzel bir arabesk süsle bezenmiştir.
Caminin mihrabı ve minberi görülmeye değerdir. Tonoz şeklindeki tavan: 48 büyük ayakla beslenen kemerler üzerine oturtulmuştur. Ortadaki kubbesi daha sonra yapılmıştır. Minare ise, Sultan II Abdülhamid döneminde 1726 yılında inşa edilmiştir.
Çünkü külliyede bulunan cami, Selçuklu mimarisine sadık kalınarak minaresiz olarak inşa edilmiştir. Caminin arka bölümü, Selçuklu döneminde “yazlık” olarak kullanılıyordu. Daha sonra tamamı kapatılarak bugünkü hale getirilmiştir.
Türbe
Caminin batı giriş kapısının sol tarafında, caminin kuzey ucunda, Mahperi Hatun’un türbesi bulunur. Türbeye, medrese kısmının içerisinden girilir. Kümbetin içindeki en büyük sanduka Hunat Hatun’a ve diğeri ise Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev’in kızı Selçuki Hatun’a aittir. Üçüncüsünün ise hanedandan bir hanıma ait olduğu düşünülmektedir.
Hamam
Külliyenin hamamı çifte hamamdır. Hamamın her erkekler bölümünde hem de kadınlar bölümünde kubbesi vardır. Kubbeler tuğladan yapılmıştır. Hamam bölümünde yapılan son restorasyon çalışmalarında, bazı çiniler ortaya çıkmıştır.
Medrese
Şehrin tam merkezindeki medresenin içi günümüzde çarşı olarak kullanılmaktadır. Yapı dıştan kale görünümündedir ama zamanla burçları yıkılmıştır. Medreseye, geometrik Selçuklu motifleriyle süslenmiş bir taç kapıdan girilir. Kare planlı bir avlunun çevresinde sıralanmış talebe odaları ve doğuda ana eyvan bulunur.
1751 yılında Hacı Halil Efendi tarafından bir kütüphane kurulmuştur. 1917 yılında Medrese eğitimi bitince, buradaki 433 kitap Raşit Efendi Kütüphanesine taşınmıştır. Medrese: 1929 yılından sonra müze olarak kullanılmaya başlanmıştır ve uzun yıllar Arkeoloji Müzesi olarak kullanılmıştır.
Ancak 1969 yılında Gültepe’de inşa edilen yeni Arkeoloji Müzesi hizmete girince, burası Etnoğrafya Müzesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1998 yılında Etnoğrafya Müzesinin Güpgüpoğlu Konağına taşınmasının ardından, medrese bakım ve onarıma alınmış daha sonra Vakıflar Bölge Müdürlüğüne devredilmiştir. Günümüzde medrese hediyelik eşya çarşısı olarak kullanılmaktadır.
EMİR ALİ TÜRBESİ
Talas caddesi ve Hisarcık yolunun kesiştiği yerde, Kartal Hava Şehitliğinin hemen yanındadır.
Kitabesine göre: 1350-1351 yılları arasında, Emir Ali tarafından yaptırılmıştır. 2 satırlık kitabe, kapının kemeri üzerindedir. Bu türbeye aynı zamanda “Pişrev Ali Türbesi” ismi de verilmektedir. Türbe eskiden mezarlık alanı içerisinde iken, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1955 yılında restore edilmiştir.
Evet, biraz türbenin mimarisi: türbe kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Üzeri tonozla örtülüdür. Türbenin altında: mumyalık, üzerinde de mescit kısmı bulunur. Mescit bölümüne: kuzey duvarının ortasındaki merdivenle çıkılır.
Giriş kapısı: sivri kemerli bir niş içeresinde basık kemerlidir. Türbe içinde iki mezar vardır. Bunlardan bir tanesi, Emir Pişrev diye tanınan Ömer oğlu Ali’nindir.
ALİ CAFER KÜMBETİ
İlçe merkezinde Melikgazi Belediyesi binası karşısındadır. Halen mülkiyeti Kayseri Belediyesine aittir.
Kitabesi yoktur. Bu yüzden inşa tarihi kesin bilinmiyor. Ancak mimari stiline bakıldığında Selçuklu eseri olduğu ve 14’ncü yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Kare kaide üzerine oturtulmuş, sekizgen planlı bir yapıdır.
Üst örtüsü, sekiz kenarlı bir piramit şeklindedir. İçeriyi, yuvarlak bir kubbe örter. Yapı, aynı zamanda mescit olarak da kullanılmaktadır. Yapının altında bir mumyalık, üst kısmında ise dikdörtgen bir giriş odası ve sekizgen planlı mescit kısmı vardır.
Giriş kapısı süslemelidir. Kapı mukarnaslı bir tacın altında açılmıştır. Anadolu’daki Türk yapı sanatının güzel örneklerinden olan Ali Cafer Kümbetinin giriş mekanının bütünü yıkılmış durumdadır. Ayrıca, külahın yarısının taşları dökülmüş ve il dolgu meydana çıkmıştır.
İlginçtir, buraya türbe mi demek lazım (öyle olsa gerek alt kısmında mumyalık bölümü vardır) yoksa kümbet mi, türbedeki sandukalar göremeyeceksiniz, çünkü yok, neden, çalınmış veya alındığı tahmin edilmektedir.
DÖNER KÜMBET
Şah Cihan Hatun kümbeti, halk arasında “Döner Kümbet” olarak tanınır. Talas caddesi üzerinde Seyyid Burhaneddin Mezarlığı karşısındadır.
Kayseri’de en güzel Selçuklu eserlerindendir. Kümbet kitabesine göre: Prenses Şah Cihan Hatun adına yaptırılmıştır. Ancak tarih yoktur. Yapılış tarihinin muhtemelen 1275 yılı olduğu düşünülmektedir.
Türbenin gövdesi çevresinde kaval silmelerin meydana getirdiği, 12 sivri kemerden her birinin çevirdiği yüzeyler, farklı süslemelerle işlenmiştir. Oturmalıkta giriş ve herhangi bir hava deliği yoktur, buna istinaden türbenin cenazelik kısmının mevcut olmadığı düşünülmektedir.
Ayrıca taç kapının solunda bir hurma ağacı üstünde, çift başlı kartal ve iki yanında birer aslanı gösteren harap bir kabartma bulunur.
Kapının sağında da diğer bir hurma ağacı kabartması vardır, burada küçük bir hurma yaprağı, vazoya konmuş gibidir. Bu motifin altında da tahrip edilmiş, iki kuş ve aslan başı vardır.
Konik külah örtülü gövdede: sivri kemerlerle biten kaval silme çerçeveli panolar görülür. Bu panolarda geometrik motifli kabartmalar bulunur.
KAYABAĞ
İlçe merkezine 15 km uzaklıktadır. Gesi bölgesine ise 1 km uzaklıktadır.
Köyün eski ismi “Darsiyak” tır. Bu kelime, Rumca da “dar vadi” demektir. Bu ismi, köyün ortasındaki vadiden almıştır. Köy, bu vadinin her iki yakasında bulunmaktadır.
Burada: Cumhuriyetin ardından mübadele sonucu Yunanistan’a gönderilen Rumlar yaşıyorlarmış. Bugün, burada çok sayıda yazlık villa tipi ev bulunmaktadır.
Yanartaş (Taksıarhıs) Manastırı
Manastır, Darsiyak (günümüz Kayabağ) köyünün merkezindedir. Darsiyak kelimesi başmelek anlamına gelen “Taksıarhıs” kelimesinin bozulmuş halidir. Yani, başmelekler Gabriel ve Mikael, manastır kilisesi ve adıyla ilişkilidir. Yapının kitabesi çalınmıştır. Ancak kilise içindeki freskolardan birisinin yanında 1849 yazılıdır.
Neden Yanartaş ismi kullanılmıştır?
Bir söylentiye göre: “İmparator Konstantin’in annesi Helena (İmparatoriçe Helena, Hıristiyanlık resmen kabul edilince, İstanbul’dan yola çıkarak Kudüs’e kadar gitmiş, ne kadar kutsal emanet varsa toparlamış ve İstanbul’a götürmüştür, bu kutsal emanetlerin büyük kısmı, takip eden dönemde İstanbul’u işgal eden Latin haçlılar tarafından çalınıp İtalya’ya götürülmüştür.) : kilisenin bir duvarında, yüksek bir noktada bulunan “lapis specularis” türü değerli bir taşı, kilisenin inşa edildiği yerde bulmuştur.”
Lapis specularis, cam üretiminde, günümüz teknolojisinin olmadığı dönemde, pencere açıklıklarında kullanılan bir taş olarak bilinir. 19’ncu yüzyılda, cam üretimi bilindiğinden, kilisenin açık olduğu dönemde, yapıda bu tip bir taşın varlığı, devşirme bir taş yani başka bir yerden getirilen bir taş olduğunu düşündürür.
Kilisenin doğu cephesinde, apsisin üzerine denk gelen, iki yanında Mikael ve Gabriel’in temsil edildiği oval bir boşluk vardır. Bu boşluk söz konusu taşın yeri olabilir. Kiliseye adını veren bu taş, günümüzde yerinde yoktur. Bir başka gezgin Cuinet: bu taşın kubbede bulunduğunu ve yakınlarda bulunan yıkılmış başka bir manastırdan getirildiğini, kızıl renkli “kornalin” taşı olabileceğini öne sürmüştür.
Evet kilise, Rum ve Ermeni ahali tarafından ibadet için kullanılmıştır. Manastır: düzgün kesme taş bloklar kullanılarak, yığma tekniğiyle inşa edilmiştir. Üç nefli bazilikal planlıdır. Batıda: beşik tonoz örtülü, narteks bulunmaktadır. Galerinin doğu ucundaki iki mekan, muhtemelen rahiplerin kullanımı için düzenlenmiştir.
Kilisenin kubbe pandantiflerinde İncil yazarlarının betimlemeleri görülür. Kubbenin güney ve kuzey duvarlarında tasvirler dikkat çeker. Ana apsis kemerinin yukarısındaki duvar yüzeyinde, baş melekler Cebrail ve Mikail anıtsal ölçülerde resmedilmiştir.
Ana apsisin nişinin yüzeyinde de muhtemelen Kutsal Ruh betimlemesi vardır. Tüm bunların yanında, kilisenin içinde okunamamış Rumca bir kitabe bulunmaktadır.
1835 yılındaki depremde hasar görmüş, Sultan III Selim zamanında verilen bir fermanla İstanbul’daki Rus elçiliğinin gönderdiği para ile yeniden inşa edilmiştir. Cumhuriyetten sonra, mübadele nedeniyle Yunanistan’a giden Rumlar bölgeden ayrılınca kilise bir süre boş kalmış, sonra 1948 yılına kadar askeri depo olarak kullanılmıştır.
Gelelim günümüze
Günümüzde manastırın iki büyük kapısından biri, arkasına konulan kayalarla kapatılmıştır. Manastırın içi bir süre muhtar evi olarak kullanılmış, günümüzde ise Gesi Kayabağ Derneği binası olarak kullanılmaktadır. Ancak oldukça bakımsız durumdadır. Duvarlarına yazılar yazılmış, hayvanlar için ahır olarak kullanılmıştır.
Kayabağ Kaya Oyma Kilisesi
Mahalle merkezine 500 metre uzaklıkta, Şehit İzzet Büyükbaş caddesindedir. Kilise: tepenin kuzey tarafında ana kayaya oyularak yapılmıştır. Kuzey yöne bakan değişik formda olan iki tane açıklıktan giriş kısmına geçilir. Giriş kısmı yaklaşık 8 x 4 metre ölçülerindedir. Buradan kiliseye geçiş sağlanır.
Giriş kısmının güney tarafında, kiliseye girişi sağlayan yaklaşık 1.60 metre ölçülerinde bulunan biri dikdörtgen, diğeri yuvarlak olan ve üzerlerinde kemer formları bulunan iki tane açıklıktan geçilir. Kilisenin içi, toprakla yarıya kadar dolmuş durumdadır.
Doğu yönünde apsis vardır. Kilisenin batı yönünde, çatı kısmında doğal veya beşeri etkenlerle açılmış bir açıklık bulunur. Kilise doğal etkenler veya beşeri etkenler sonucu, çok fazla tahrip edilmiştir.
Ayrıca kilisenin batı kısmında muhtemelen güvercinlik olduğu düşünülen bir mekan bulunur. Mekanın duvarlarında niş şeklinde açılmış güvercin yemlikleri bulunur.
GERMİR (KONAKLAR) KÖYÜ
Bu köyde: yöreye has kesme taştan yapılmış eski evler, 3 tane kilise bulunmaktadır. Köyün bir diğer önemli özelliği ise, ünlü film yapımcısı Elia Kazan’ın burada doğmuş olmasıdır.
Germin’in 18’nci yüzyılda kurulduğu düşünülür. Garmin ismini binaların yapımında kullanılan “kırmızı” toplardaki taşlardan almıştır. Bu dönemde: üç kültür (Ortodoks Rumlar, Apostolik ve Ortodoks Ermeniler ve Müslüman Türkler) bir arada ve dostça yaşamıştır.
Kurtuluş Savaşından sonra Cumhuriyet döneminde ise: bölgede sadece Türkler kalmıştır ve mübadele sonucu Yunanistan’dan gelmiş soydaşlarımız yerleşmiştir.
Kiliseler
Bölgede 3 tane kilise bulunuyor. Bu kiliselerden bir tanesi Ermeniler, diğerleri Rumlara aittir. Bu kiliselerden bir kısmı: yerli halk tarafından ev olarak kullanılmaktadır. Harabe olan kiliseler: iç ve dış olarak fiziksel hasar görmüştür.
Bu kiliselerden: Ermenilere ait olanı “Surp Stephanos Ermeni Apostolik Kilisesi” dir. Kiliselerden Rumlara ait olanlar ise: Agio Theodoroi ve Panagia kiliseleridir. Germin’de bulunan bu kiliseler: 1940’lı yıllarda tapuları şahıslara verilmiştir.
Elia Kazan
Üç kere Oscar ödülü kazanan, beş kere de aynı ödüle aday gösterilen dünyaca ünlü Yunan asıllı Amerikalı yönetmen, aktör, senarist ve yazar Elia Kazan: 1 yaşına kadar İstanbul’da yaşadıktan sonra, ebeveynlerinin doğup büyüdüğü yer olan Germin’e taşınmışlardır.
Kazan, o dönemde köy olan Germin’de Aliye Kazancıoğlu adıyla anılmıştır. 4 yaşında ise zorunlu olarak New York’a göç etmiştir. Ardından, ileriki yıllarda yaşamı boyunca hemen hemen her yıl Garmin bölgesini ziyaret etmiştir.
Sonuç
1960 yılından sonra köyün ismi mimari ve mühendislik harikası konaklarından dolayı “Konaklar” olarak değiştirilmiştir. 2000 yılında ise köyün ismi geri verilmiş ve “Garmin” olmuştur.
Günümüzde ise, Germin, yarı harabe haldedir. Konaklar ise, aslında eski köyün yukarısında bulunan ve tarihi binalardan çok modern apartmanlar barındıran komşu bir mahallenin ismi olmuştur.
GESİ EVLERİ
İlçe merkezinin 17 km kuzeydoğusunda Erciyes dağının volkanik faaliyetleri sonucu oluşmuş vadi üzerindedir.
Eski kaynaklarda Gesi yöresi “Giscissa” diye geçer. Danişment Beyliği döneminde “Gassi” olarak bilinir.
Darsiyak, Deri ve Salkuma derelerinin aktığı, birbirine kesen vadilerin bulunduğu Gesi: kaya yerleşimleri, kaya kiliseleri, yeraltı şehirleri, manastırları, tarihi camileri, taş kemer köprüleri, yöre mimarisini yansıtan taş evleri ve güvercinlikleriyle önemli bir turizm merkezidir.
Aslında çevre kıraçtır. Ancak kasaba içerisinden geçen çay nedeniyle, çevrede yeşil alanlar, meyve bahçeleri ve bağlar vardır. Bunun sonucunda: bu bölge, zaman içinde bir dinlenme yeri olmuştur.
Anadolu sivil mimarisinin başlıca öğelerinden olan: dar parke taş kaplı sokaklar, avlulu evler, kemerler ve mahalli taş malzeme ile yapılmış evler dikkat çeker.
Evler: blok taşlardan yapılmıştır.
SARIMSAKLI GÖLETİ PİKNİK YERİ
İlçe merkezine 32 km uzaklıktadır.
Burada “Sarımsaklı Barajı Sosyal Tesisleri” bulunuyor. Piknik ve kamp sevenler için, uygun bir yer haline getirilmiştir. Ayrıca amatör balıkçılar burada balık tutmaktadırlar. Bahar ve yaz aylarında büyük ilgi görmektedir.
KORAMAZ VADİSİ
Koramaz vadisi, Kayseri şehir merkezine 20 km uzaklıktadır.
Vadi yaklaşık 12 km uzunluğundaki bir deprem kırığından oluşur. Vadinin en doğu ucunda taban rakımı 1500 metredir. En batı ucunda ise 1165 metredir. Bu kod farkı nedeniyle, Koramaz çayı, vadi tabanında akmaktadır.
Vadide halen yaşam sürmekte olup 7 tane yerleşim yeri bulunmaktadır. Bu köylerin isimleri: Bağpınar, Vekse, Turan, Ağırnas, Küçük Bürüngüz, Subaşı, Büyük Bürüngüz köyleridir.
Kiliseler
Koramaz vadisinde tespit edilen kaya kilise sayısı 38’dir. Ayrıca 2 tane de modern kilise vardır. Bu tarihi kaya kiliselerinin çoğunluğu Bizans döneminden kalmadır. Kiliseler, içlerindeki benzersiz fresklerle ilgi çeker.
Ermeni Kilisesi
İlçe merkezine bağlı Bağpınar köyünde bulunan Ermeni kilisesi “Beşaret Kaya Kilisesi” olarak tanınır. Koramaz vadisinin giriş kısmında bulunmaktadır. Ermeniler bölgede yaşarken yapılan kilise, defineciler tarafından tahrip edilmiştir. Duvarlarda bulunan freskler de tahrip edilmiştir.
Ağırnas Karşı Kaya Kilisesi
Kilisenin gerçek ismi bilinmemektedir. Kaya kiliseleri, genellikle Vadinin batı duvarında bulunurlar. Bu kilise ise, tek başına doğu duvarındadır. Doğu duvarında kayalara oyularak açılmış bir avludan girilir. Avluda 3 tane mezar vardır. Kilise, dikdörtgendir, nal şeklindeki apsisinde ana kayaya oyulmuş altar ve kuzey duvarında niş bulunur. Kilise duvarlarında fresk yoktur.
Isbıdın Kaya Kilisesi. 1 Numara
Isbidin bölgesinde 9 tane kaya kilisesi vardır. Isbidin köyünün güneybatısında köye 3 km uzaklıktadır. Vadiyi geçen köprünün yanındaki kayalık sırttadır. Yol seviyesinden 15 metre yükseklikteki yamaçtadır. Kilise: tipik haç planı şeklindedir. Kuzeyinde narteks bulunur. Kilisenin kuzeydoğu ve kuzeybatı bölümlerindeki köşelerde odalar vardır. Kilisenin duvar ve örtü sistemlerinde, freskler vardır. Ancak, bu freskler muhteşem güzellikleriyle dikkat çekerken, defineci tahribatları nedeniyle günümüzde yok olmuşlardır.
Ağırnas Mimar Sinan Evi
Mimar Sinan, Kayseri il merkezine 27 km uzaklıktaki Ağırnas köyünde doğmuştur. Mimar Sinan’ın doğduğu ve 22 yaşına kadar yaşadığı ev: yapılan restorasyonlardan sonra gezginler ve seyahat acentaları tarafından gezi rotasına dahil edilmiştir. Ev, halen Müze yapılmak için düzenleniyor.
Ağırnas Yeraltı Şehri
Aşağı Pınar mevkiinde bulunan yeraltı şehri, Milattan önceki yıllara tarihlenir. Aynı zamanda kasabadaki diğer kalıntılar gibi, ilk Hıristiyanlık dönemi eserlerindendir. Yeraltı şehrinin, MS 1 ile 13’ncü yüzyıllar arasında kullanıldığı bilinmektedir. Son yıllarda büyük bir titizlikle temizlenerek ziyarete açılmıştır.
Isbıdın Kaya Kilisesi. 2-3-4 Numara
1 Numaralı kilisenin kuzeyinde, köprünün tam karşısındaki yamaçtadır. Kiliseler birbirinden 10-15 metre ile ayrılırlar. Mimari açıdan birbirlerine çok benzerler. 2 ve 4 numaralı kiliselerin ana gövdesiyle 3 numaralı kilisenin narteksi, bir dönem güvercinlik yapılmıştır. Bu amaçla, girişleri örtülmeye çalışılmış ve tavanlara bacalar açılmıştır. 2 Numaralı kilisenin zemininde defineci çukuru görülür, bunların açtığı harfiyat, kilisenin tüm nef bölümünü kaplamaktadır.
Subaşı köyü bölgesi
Subaşı kaya kilisesi ve diğer yapılar
Subaşı köyünün 100 metre batısında, kayalık bir sırttaki yapılar kompleksinde, bir de kaya oyma kilise bulunmaktadır. Yapı kompleksinin merkezinde “Tören Salonu” ya da “Salon” olarak nitelendirilen bir yer bulunur. Kuzeyde ise kilise vardır. Kilise serbest haç planlıdır. Yapı kompleksinin kuzeyinde ahır, mutfak, kiler, yaşam birimleri ve güvercinlik vardır. Bu yapı kompleksinin, küçük bir topluluğa ait olduğu düşünülür.
Vekse köyü bölgesi
Vekse köyünün 400 metre güneydoğusunda, vadi dışında kalan kayalık bir tepenin üzerinde oldukça büyük bir kaya kilisesi vardır. Bu kaya kilisesi, oldukça farklı bir mimariye sahiptir. Girişin tam karşısında, güney duvarına kazılmış, önünde bir mezar bulunan küçük apsis görülür. Kubbe nispeten sağlam durumdadır. Kilisede herhangi bir fresk mevcut değildir.
Antik Yerleşimler
Vadi içinde, Bizans döneminde kullanıldığı tahmin edilen muhtelif yapı kalıntıları bulunmaktadır.
Kayseri Kocasinan hakkındaki yazım için Kocasinan