Meksika Top 10 yerler

Meksika Top 10 yerler

Meksika ülkesinin elbette gezilip görülmesi gereken birçok yeri bulunuyor. Ama: bunlar arasında bir seçim yapılsa ve en güzel 10 yer belirlense idi, bence bu aşağıda söz edeceğim yerler ilk sıraları alabilirdi.

Ben burada bunlar hakkında kısaca bilgi vereceğim. Ama, bunlar arasında gidip-görüp yazdığım ve ayrıntılı bilgi vereceğim yerler elbette olacaktır, özellikle: doğal güzellikler dışında benim ilgimi çeken Maya ve Aztek kültürlerine ait kalıntılarla ilgili, yine bu sitede ayrı başlıklar altında ayrıntılı gezi yazıları bulabilirsiniz.

Meksika Top 10 yerler Acapulco

Acapulco

Acapulco: Guerrero eyaletinin en büyük şehridir. Bu büyük şehir: dairesel bir koyda: plajları, lüks ve yüksek katlı otelleri, geleneksel mimarisi ile karakterize yapılarıyla dikkat çekmektedir.
Las Costera olarak bilinen sahil kesimi boyunca: Hornos, Icacos, Papagayo ve Tamarindos gibi popüler plajlar bulunmaktadır.

Okyanus kıyısındaki bu plajlar temizliği ile ön plana çıkmaktadır.

Palmiye ağaçları ile gölgeli şehrin meydanı “Zucalo”: çarpıcı bir katedral, sokak sanatçıları, kafeler, dükkanlar ve yerel yemek kültürünü tadabileceğiniz restoranlarla doludur. Muhteşem su parkında, bütün aile bireyleri olarak yunuslarla yüzebilirsiniz.

Plajlar dışında, tarihi kalıntılar gezmek isteyenler için de burada “San Diego” kale kalıntıları bulunmaktadır. Ayrıca yine bölgedeki müzede: dünyanın önemli maske koleksiyonlarından birisi bulunur.

Meksika Top 10 yerler Guanajuato

Guanajuato

Guanajuato: Sierra de Gunajuato dağlarında yer alan güzel bir sömürge dönemi şehridir. Şehirde 1554 yılında zengin gümüş madenciliği alanı kurulmuştur. 16. yüzyılda maden patlaması yaşanınca şehirde güzel sömürge binaları inşa edilmiştir. Şehrin sokakları çok renklidir.

Meksika Top 10 yerler Dias des los Muertos

Dias des los Muertos, Oaxaca

Oaxa şehrinde: Latin Amerika’nın birçok yerinde kutlanan “Dia de Los Muertos” festivali düzenlenmektedir.

Festivalin geçmişi Zapotec ve Aztec gibi yerli kültürlere ve binlerce yıl geriye kadar gitmektedir.

Oaxa ölü festivali günü: Ekim ayı sonunda başlar ve aileler ruhların dönüşü için mezarları hazırlarlar. Mezarlar ve evlerdeki sunaklar çiçeklerle dekore edilir.

Meksika Top 10 yerler Cozumel

Cozumel

Yucatan yarımadasındaki bu kapalı alan tüplü dalış ve dalış için çok popülerdir. Cozumel çevresindeki su altı dünyası: dünyanın en iyi dalış yerlerinden birisi olarak seçilmiştir ve 1959 yılında Jacques Cousteau tarafından keşfedilmiştir.

O zamandan beri Cozumel: güzel mercan resifleri ve tropikal balıkları ile şaşırtıcı bir çeşitlilik sunmaktadır ve alan korunmak için “National Marine Park” haline dönüştürülmüştür.

Meksika Top 10 yerler Los Cabos

Los Cabos

Los Cabos: Baja California yarımadasının güney ucunda, 20 mil uzunluğunda bir plaj alanıdır. Burada tatil köyleri, restoranlar, barlar ve diğer turistik tesisler bulunur. Ayrıca beyaz kumlu plajları gayet sessizdir. Burası aynı zamanda dünyanın en iyi spor balıkçılık ve bazı su sporları için harika bir yerdir. Kışın, Pasifik Okyanusunda balinalar izlenebilir.

Meksika Top 10 yerler Palenque

Palenque

Burası Maya İmparatorluğunun batı kıyısında bulunan bir arkeolojik sitedir. Şehir komşu Maya şehirlerinden bazılarından daha küçük olmasına rağmen, iyi mimarisiyle ve heykelleriyle öne çıkmaktadır.

Özellikle “Yazıtlar Tapınağı” ilgi çekmektedir. Bir mezar anıtı olarak inşa edilen “Mesoamerican” piramidi dahil olmak üzere, MÖ.800-600 yılları arasına tarihlenen çok sayıda yapı bulunmaktadır.

Meksika Top 10 yerler Coppper Canyon

Copper Canyon

Buradı “Grand Canyon” dan daha büyük birkaç kanyondan oluşan bir kanyonlar ağıdır. Burayı keşfetmenin en iyi yolu “Chihuahua al Pacifico” demiryolunu kullanmaktır.

Bu demiryolu ile yapacağınız bir gezide: kanyonların muhteşem manzarasına sahip, deniz seviyesinden 2400 metre yükseklikte, 37 köprü ve 86 tünelden geçerek muhteşem bir gezi yapabilirsiniz.

Hatırlayanlar olacaktır, Meksika genel bölümünde en başta, bulutlar üzerinde yapabileceğiniz tren yolculuğundan söz etmiştim.

Meksika Top 10 yerler Tulum

Tulum

Yucatan yarımadasının doğu kıyısındadır. Bir zamanlar Maya döneminde Coba şehrinin en önemli limanı olarak görev yapmıştır.

Tulum şehri: Maya uygarlığı zamanında MS.1200 yılında inşa edilmiştir. Günümüzde tropikal plaj, kaçırılmaması gereken bir çekim oluşturmaktadır. Burada lüks tatil köyleri bulunur.

Meksika Top 10 yerler Chichen Itza

Chichen Itza:
Yucatan yarımadasında Maya şehirlerinden en büyüğü ve Meksika’nın en çok ziyaret edilen turistik yerlerinden birisidir.

Buranın en ünlü yeri piramit şeklindeki “El Castillo” tapınağıdır. Tapınağın tasarımı özel astronomik bir öneme sahiptir.

Burada ayrıca Ballcourt ve El Caracol denilen bir gözlemevi ve dairesel tapınak dikkat çekmektedir.

Evet, Chichen Itza, tüm Maya şehirlerinden en ünlü olanıdır. Buranın en ünlü yeri 30 metre yükseklikteki “Kukulkan” yüksek tapınağıdır ve burası aynı zamanda “El Castillo” (İspanyolca “kale” demektir) olarak adlandırılmaktadır.

Tapınak: önemli Maya takvimine birçok referans içermektedir. Tapınak alanında, her yüzde bulunan merdivenler 365 adımlık yıl içindeki gün sayısını betimlemektedir.

Ayrıca 9 terasın her biri Maya takviminde ay sayısını simgelemektedir. Teraslar: güneş ve dini takvimler 52 panelle, 52 yıllık döngüyü betimlemektedir.

Meksika Top 10 yerler Tehotihuacan

Teotihuacan

MÖ.2.yüzyılda Meksika vadisinde yeni bir medeniyet ortaya çıktı. Bu medeniyet: Teotihuacan denilen burada büyük piramitlerle bir metropol inşa etti. Güneş piramidi MS.100 yılında inşa edildi ve Meksika’nın en büyük piramidi oldu.

Daha küçük olan “Ay piramidi” ise bundan 100 yıl sonra inşa edildi ve MS.450 yılında tamamlandı. İmparatorluğun çöküşünden sonra, bu piramitler Aztekler tarafından kullanıldı ve hac yeri haline geldi.

Evet burası Mexico City şehrinin yalnızca 50 km kuzeydoğusundadır ve otobüs-taksi ile rahatlıkla ulaşılabilir.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez

Meksika Mexico City Tarihi Merkez

1980 yılında Meksika hükümeti: 16. ve 19. yüzyıl mimarisinin örnekleri bulunan binaların bulunduğu 15 kilometre karelik alanı, Tarihi kent merkezi olarak ilan ederek koruma altına almıştır.

Önemli binaların bir kısmı, son yıllarda restore edilmiştir. Tarihi kent merkezine, 1987 yılında UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası statüsü verilmiştir.

Çünkü: şehir eski Aztek başkenti olan Tenochtitlan isimli şehir kalıntıları üzerine, İspanyollar tarafından 16. yüzyılda kurulmuştur.

Bu kalıntılardan tespit edilenler: 5 Aztek tapınağı, 1 katedral (Amerika kıtasındaki en büyük katedraldir) ve Palacio de las Bellas gibi bazı 19. ve 20. yüzyıl kamu binalarıdır.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez
Meksika Mexico City Tarihi Merkez

Aztekler: Meksika vadisinde, Texcoco gölünde küçük bir adada kendi imparatorluklarının başkentini kurmuşlardır. Tenochtitlan isimli bu şehir: Aztek imparatorluğunun başkentiyken: kuleleri, kaleleri ve pırıl pırıl kanalları ile tam bir ada şehirdi.

Ancak İspanyollar buraya geldiklerinde, Tenochtitlan ada şehrini ve onu çevreleyen gölü tahliye ettiler. Onlar: eski şehir kalıntıları üzerine, bir Avrupa modeli şehir yani “saraylar şehri” yaptılar.

Katedral ve Güzel Sanatlar Sarayı: sömürge döneminin yani 19. yüzyılın en önemli mimari eserleridir. Templo Mayar yani Ana Tapınak olarak bilinen anıtsal kompleks ise, soyu tükenmiş bir medeniyetin olağanüstü kültürüne tanıklık yapmaktadır.

Evet şehrin bu bölümünde bulunanlar şunlardır:

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Zocalo
Meksika Mexico City Tarihi Merkez Zocalo

 

ZOCALO-PLAZA DE LA CONSTİTUCİON

“Zocalo” Mexico City şehri kalbinde bulunan büyük bir meydandır. Meydanın resmi adı “Plaza de la Constitucion” olmasına rağmen, yaygın olarak “Zocalo” denmektedir. “Zocalo” kaide veya stant anlamına gelmektedir. 1800’lü yıllarda Meksika bağımsızlık anısına meydanın merkezine bir anıt konulmuştur. Günümüzde Meksika’da birçok kasaba meydanına bu yüzden “Zocalo” denilmektedir.

1813 yılında 830×500 feet ölçüleriyle dünyanın en büyük meydanlarından biri olarak ilan edilmiştir. 100.000 kişi alabilmektedir. (Dünyanın en büyük meydanı Moskova-Kızıl Meydan)

Mexico City şehri Aztek başkenti Tenochtitlan üstüne inşa edilmiştir. Zocalo güneydoğu köşesinde bulunan yerde İspanyollar şehri ele geçirince Hernan Cortes ve Aztek İmparatoru Moktezuma 1519 yılında bir araya gelmişlerdir.

Ardından: Hernan Cortes: İspanyol geleneklerine göre burada bir kasaba planı kurmuş ve şehrin kalbindeki bu meydan: sömürge güçlerini temsil eden binalarla çevrilmiştir. Yani, erken sömürge dönemlerinde, meydan çeşitli amaçlara hizmet vermiştir.

Özellikle boğa güreşi arenası ve bir Pazar olarak kullanılmıştır. Günümüzde ise burası festivaller, geçit törenleri ve gösteriler için kullanılmaktadır. Her sabah, meydandaki direğe büyük bir bayrak çekilmektedir.

Majestik Otel çatı terasından meydanın görünümü muhteşemdir. Meydanda büyük bir Meksika bayrağı dikkat çekmektedir.

Zocalo Meydanında bulunan siteler şunlardır

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Ulusal Saray
Meksika Mexico City Tarihi Merkez Ulusal Saray

 

Ulusal Saray-National Palace-Palacio Nacional

Saray: Zocalo meydanının doğu tarafında uzanmaktadır.
Cephe uzunluğu 200 metredir. Yapı kırmızımsı taştan yapılmıştır. Burası Cumhurbaşkanı resmi ofisi ve çeşitli hükümet ofislerine ev sahipliği yapmaktadır. Saray Mexico City şehrinin en önemli yapılarından birisidir.

Başlangıçta burada İspanyol fatih Cortes tarafından sömürge döneminde yaptırılan bir yapı bulunuyormuş. Ancak; şehrin bu en eski ve en önemli yapısı: 1692 yılındaki ayaklanma sırasında tahrip olmuştur. Yapı: 1920’lerde yenilenmiştir.

Büyük merkez kapı: Meksikalı ceket ve silah ile örtülmüştür.

Yukarıda 15 Eylül 1810 tarihinde Dolores Miguel Hidalgo tarafından kullanılan “Özgürlük Çanı” askıda durmaktadır.

Her yıl: saat 23.00’de; Meksika bağımsızlığını kutlamak için, gece yarısı Meksika devlet başkanı tarafından Ulusal Sarayın merkez balkonundaki bu çan çalınır ve başkan “Viva Mexico” diye bağırır. Zocalo meydanında toplanan kalabalık bunun üzerine “Viva” diye bağırarak cevap verirler.

Evet: ulusal sarayın çok sayıdaki odasının bir kısmı ziyarete açıktır. Girişte büyük bir avlu bulunur. Avlunun en önemli özelliği: duvar ressamı Diego Rivera tarafından merdiven ve birinci katta yapılan fresktir.

Bu fresk, toplamda 450 metrekarelik alanı kapsar ve 1926-1645 yılları arasında boyanmıştır. Bu fresk: yerli zamanlarından devrim zamanına kadar olan Meksika tarihini göstermektedir. Tarihsel olaylar ve onların başlıca aktörleri, kapsamlı şekilde Rivera tarafından tasvir edilmiştir.

Bir zamanlar, kuzeydeki, iç avlunun kapalı bölümü: Benito Juarez tarafından kullanılmıştır ve günümüzde bu odalar müze olarak düzenlenmiş ve ziyarete açıktır. Onun 1857 Anayasasını hazırladığı büyük salonlar ve odalardaki mobilyalar ve bazı özel eşyalar burada sergilenmektedir.

Bir diğer odada ise 1917 Anayasası sergilenmektedir.
Ulusal Saray içinde bulunan “Biblioteca Miguel Lerdo de Tejada” ülkenin en büyük ve en önemli kütüphanelerinden birisidir.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Metropolitan Katedrali
Meksika Mexico City Tarihi Merkez Metropolitan Katedrali
Meksika Mexico City Tarihi Merkez Metropolitan Katedrali

 

Metropolitan Katedrali-Cathedral Metropolitana

Ulusal Sarayın doğusunda, Zocalo meydanının kuzey tarafındadır. Burası: batı yarımkürede en eski ve en büyük kiliselerden birisidir. Bir zamanlar eski Aztec tapınağı: hemen güney-batı kısımda bulunmaktadır. Orijinal binanın yapımına 1525 yılında başlanmıştır.

Ancak daha sonra orijinal bina kısmen yıkılmış ve kısmen yeniden inşa edilmiştir. Dini yapı; 1563 yılında mimarlar Claudio de Arciniega, Juan Gomez de Mora ve Alonso Perez de Castaneda tarafından tasarlanmıştır.

Gri kumtaşından yapılan bina: 250 yıl içinde genişletilmiş ve binanın inşaatında çeşitli karışık stiller kullanılmıştır. Ancak yine de uyum hakimdir. Dış bölüm: ağırlıklı olarak Barok izlenim yaratmasına rağmen, kuleler neo-klasik stili sembolize etmektedir. Çan kuleleri 1793 yılında tamamlanmıştır. Guadalupe olarak bilinen çanlardan biri 5.5 ton ağırlığındadır.

Sonuç olarak, katedralin inşaatı ve dekorasyonu yaklaşık 300 yıl sürmüştür.

Gelelim katedralin içine: katedral bir ana nef ile iki tarafında iki yan koridordan oluşmaktadır. Uzunluk 118 metre ve genişlik 54 metredir. Yükseklik 55 metredir. Yanlarda 14 yan sunak bulunur. Dışı gibi yapının içi de sömürge dönemlerinin farklı mimari stillerini yansıtmaktadır.

Son bir not: Mexico City şehrindeki birçok bina gibi, bu yapı da yavaş yavaş toprağa batmaktadır. Bunun nedeni: şehrin yumuşak kil toprak altı ve katedralin önemli ağırlığıdır. 1990’larda başlatılan restorasyon çalışmalarında: batma tamamen durdurulmuş olamasa da kuleler düzeltilmiş ve katedral tamamen eşit batar şekilde düzenlenmiştir.

 

Nacional Monte de Piedad

Katedralin batı tarafındaki bina, sömürge döneminde birçok kez değişmiştir. Ama ilk olarak 1775 yılında Pedro Tomero de Terreros tarafından kurulmuştur.

 

Templo Mayor

Katedralin arkasında, Calles Arjantin ve Guatemala köşesindedir. Birkaç yıl önce keşfedilmiştir. Burada “Tenochtitlan” şehrinin tapınağının bulunduğu biliniyor.

1978 yılında Şubat ayında metro inşaatı sırasında bulunan bu taş obje: ay tanrıçası Coyolxauhqui’nin bir kabartma ve oyma heykelidir. Çapı 3.25 metredir ve ağırlığı 8.5 tondur. Bu anıt günümüzde Templo Mayor müzesinde sergilenmektedir.

Mexico city şehri, daha önce de belirttiğim gibi Azteklerin başkenti Tenochtitlan şehrinin üzerine kurulmuştur.

Bu buluntunun ardından kazılar devam ettirilmiştir. Çünkü o zamana kadar “Tenochtitlan” şehrinin ana piramidi: Zocalo altında gömülü kalmıştır. Son kazıların ardından: burada Aztek İmparatorluğunun dini ve siyasi merkezinin bulunduğu anlaşılmıştır.

Bu tapınak piramidi: kutsal bölgenin egemen yani hakim yapısı olmuştur. Piramidin güney bölümünde savaş tanrısı Huitzlipochtli ve kuzey bölümünde yağmur tanrısı Tlaloc kutsal alanları vardı. Bu durum: Azteklerde: savaş, ölüm, yaşam ve suyun ne derece önemli olduğunu temsil etmesi açısından önemlidir.

Kazılar devam ettiğinde yeni kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Duvarların yüksekliği: burada Aztekler öncesinde de eski tapınaklar bulunduğunu ifade etmektedir. 1428 yılında Aneahuac vadinin kontrolünü sağlamadan önce, muhtemelen burada bir tapınak dikilmiş olmalıydı. Farklı yapı katları arasında toprakta: kurban ve adakların kafatasları bulunmuştur.

Ancak burada bulunan nesnelerin çoğu Aztek kökenliydi. Yani, ilginçtir ki, diğer yerli halklara ait herhangi bir nesne bulunmamıştır. Muhtemelen bu yeni piramidin tamamlanmasından önce, burada bulunan sunular, Aztekler tarafından imha edilmiştir.

 

Museo del Templo Mayor

Burada sayısız buluntu ele geçirilince, kazı alanı yakınlarında yeni müze kurulmasına karar verildi. Daha önce “Antropoloji National Musemu” müzesini tasarlamış olan Pedro Ramirez Vazquez tarafından planlar hazırlandı ve yeni müze 12 Ekim 1987 tarihinde Kolomb’un Amerika’yı keşfetmesinin yıldönümünde açıldı.

Müzenin ön bölümü: kazı sitesinin görünmesini sağlayacak şekilde tamamen camlı yapılmıştır. Merkezi bir avlu çevresindeki 4 katlı bina: 1700 metre karelik bir alanı kapsamaktadır.

Burada 8 sergi salonu, oditoryum ve bir kütüphane vardır. Sergiler çoğunlukla camın arkasında çok açık standlarda görüntülenir. Farklı Aztek elyazmalarından sağlanan bilgiler: sadece İspanyolca yazılıdır.

 

Kurban Taşı

En etkileyici sergi “Kurbanlık Taş” tır. Bunda: Ay tanrıçası Coyolxauhqui’nin bir kabartma oyması bulunmaktadır. Bu baş: kollar ve bacaklar kopmuş, çıplak bir kadın formunu göstermektedir.

Efsaneye göre: Tula civarında Coatepec Serpents Tepesinde Savaş Tanrısı Huitzilopochli tarafından 400 insan kurban edilmiş ve tanrı öldürülenlerin kalbini yemiştir.

Müze ziyaretçileri: yukarıda tavandan bir delikten veya ana pencere önünde, düz uzandığı zemin katta: iki şekilde bu kurban taşını görebilirler. Taş: Huitzilopochtli tapınağının üstünde durmaktadır.

Esirler, piramidin yukarısında duran rahipler tarafından öldürülür ve kalpleri yerinden sökülür ve Coyolxauhqui taşına (kurbanlık taş) üzerine konur, cesetleri aşağıya atılırmış.

 

Güney Kanadı

Müze: piramit üzerinde bulunan iki tapınağı belirlemek için güney ve kuzey kanadı adı altında iki bölüme ayrılmıştır.

Güney kanat: Savaş tanrısı Huitzilopochli için ayrılmıştır. Burada 4 oda bulunmaktadır. Birinci oda: Aztek’lerin göçünü gösterir. İkinci oda: savaş ve tanrıları yatıştırmak için kurban odasıdır. Üçüncü oda: Aztek paralı sistemi ve ticaretle ilgilidir.

Dördüncü oda: sitede keşfedilen en büyük odadır. Piramidin üstüne çıkan merdiven: kartal kanatlı “kanatlı savaşçı” taş heykelleriyle çevrilidir. Yangın tanrısı Xiuhtecutli heykeli burada dikkati çekmektedir.

 

Kuzey Kanadı

Burada 4 oda bulunmaktadır. Burası yağmur tanrısı “Tlaloc”a adanmıştır. Birinci odada: timsah, kartal, puma, jaguar ve köpekbalıkları gibi kurban hayvanlarının iskeletleri görülür. Başka bir odada: doğum ve evrenin kendi vizyonuyla birlikte Aztek yaşam ve din kültürü çeşitli yönleriyle canlandırılmaktadır.

Son oda: İspanyolların gelişi ve Azteklerin ölümü üzerine yoğunlaşarak, fetihler ile ilgilidir.

 

Tzompantli

Museo del Templo Mayor girişinde bulunan bu duvar orijinal sitenin kuzey bölümünün bir parçasıdır ve avlunun ortasında durmaktadır. Duvar: Tenochtitlan Tapınağının İspanyol fatihler gelmeden önce neye benzediğini göstermektedir.

 

Kuzey Zocalo siteleri

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Santo Domingo

 

SANTO DOMİNGO-PLAZA DE SANTO DOMİNGO

Dominikliler buraya manastır inşa etmeden önce, Aztek imparatoru Cuauhtemoc Sarayı bulunuyormuş.

Evet, bu meydan: sömürge döneminde şehrin entelektüel merkezi olmuştur. Günümüzde ise, burada: Portal de los Evangelistas denilen bölge ilgi çekmektedir ki, bunlar eski moda daktilolar ile yazılar yazmaktadırlar. Dominik kilise eğlenceleri meydanda popülerdir.

Yıllar önce, burası daktilo yazan profesyonel yazarlarla doluymuş ve hala birkaç küçük matbaada çoğaltmalar yapılmaktadır. Uzun yıllar, biraz önce de söylediğim gibi profesyonel yazarlar tarafından işgal edilmiştir.

Örneğin: bir “aşk mektubu” yazdırmak isteyenler, ücreti karşılığında bunlara yazdırıyorlarmış. Ücreti karşılığında en iyi ve en romantik aşk mektubu, burada elektronik daktilo ile yazılıyormuş.

Evet: bu meydanda bulunanlar bir Dominik kilise ve bir heykeldir.

 

Kilise

Bu manastır: İspanyolların 1526 yılında buraya gelmelerinden kısa bir süre sonra kurulmuştur. Daha sonra yine burada yeni bir kilise kurulmuş ve bu yeni kilise 1590 yılında kutsanmıştır. Şehrin en eski kiliselerinden birisidir.

Kilise ve Santo Domingo manastırı: birkaç orijinal binadan oluşmaktadır. Mevcut kilisenin yani günümüzde görülen son kilisenin 1737 yılında tamamlandığı söyleniyor. Yapıda iki sütun arasında: St Augustine ve St Francis heykelleri ile iki büyük niş bulunuyor.

Özellikle: bir taş kabartma dikkat çekmektedir ki, bunda “St Peter; Aziz Dominic önünde diz çökmüş vaziyette cennet anahtarlarını almaktadır” Kilisenin içinde göze çarpan özellikler: barok kabartmalar ve neoklasik stildeki mihrap bölümüdür.

 

Memorial Josefa Ortiz de Dominguez heykeli

Bu kişi, Belediye Başkanının eşidir ve kendisi Miguel Hidalgo liderliğindeki bağımsızlık gurubuna yapılacak saldırıyı 1810 yılında gizlice haber vererek popüler bir bağımsızlık kahramanı olmuştur.

 

CENTRO CULTURAL DE ESPANA

Burası: 1990’lı yılların başına kadar Katedralin arkasında yıkık bir konak iken, hükümet tarafından burası İspanyol hükümetine devredilmiştir. Bu arazide: İspanyol fatih Cortes tarafından yaptırılan bir bina bulunuyordu.

Ancak mevcut bina 18. yüzyılda inşa edilmiştir.

Restorasyon çalışmalarının sonucunda 2002 yılında burası: İspanya Kralı ve Meksika Cumhurbaşkanı tarafından törenle hizmete açılmıştır. 2012 yılında ise tamamen yenilenmiştir.

Burada: İspanyol ve Meksikalı sanatçıların çalışmalarını içeren sergiler düzenlenmektedir. Ayrıca: yapının üst katında bir kafe ve alt katında bir hediyelik eşya dükkanı bulunmaktadır. Eğer, sanat sergilerine merakınız varsa, burayı gezebilirsiniz.

 

ANTİGUA ESCUELA DE ECONOMİA

Yapı: 1938-1954 yılları arasında İktisat okulu olarak kullanılmıştır.
Bina 1983-1988 yılları arasında Meksika İktisat Fakültesi Mezunları Derneği tarafından satın alınmıştır.

 

Güney Zocalo

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Saint Augustine Tapınağı
Saint Augustine Tapınağı

Manastır, cephesi üzerindeki bir madalyonda yazılı kitabesine göre 1699 yılında tamamlanmış ve 1722 yılında kutsanmıştır. Bu tapınak şehrin en geniş kilisesidir. Yapımına başlandığında, depremden zarar görmesini önlemek için kubbe ve çan kulelerinden yoksun kalmıştır.

Yapının iç zerafeti, cephe ve mihrabın ince ayrıntıları ilgi çekmektedir. 1860 yılında bina boşaltılmış ve “Oaxa Bilim ve Sanatlar Enstitüsü” tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Ancak 1893 yılında yeniden dini yapı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

 

Tlaxcoaque ve Conception Chapel

Tarihi merkezdeki bu kilise 17. yüzyılda yapılmıştır. Kilise ve plaza: geri kalan bölgeden izole edilmiş ve geniş sokakların yapımı nedeniyle çevresindeki 20. yüzyıl binalarından ayrılmıştır. Kilise kumtaşından yapılmıştır.

Günümüzde kilisenin bulunduğu bu bölge, şehirde suç oranının en yüksek olduğu yerlerden birisidir. Hatta, bu meydanda bulunan kilise bile 2001 yılında üç kez soyulmuş ve eski ahşap kapılar ve San Caralampio heykeli dahil birçok dini eser kaybolmuştur.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez San Bernardo Kilisesi
San Bernardo Kilisesi

Kilise ve eski manastır kompleksi eski bir Aztek tapınağı üzerine 16. yüzyılda sömürge döneminde inşa edilmiştir. Kilisenin içinde özellikle 16. yüzyıldan kalma nadir mihrap ilgi çekmektedir.

Batı Zocalo Siteleri

 

Palacio de Iturbide

Calle Madero adresindedir.
Yapı: 1780 yılında, Cordoba ailesi için inşa edilmiştir. Ama daha önce burada Don Gonzalo Juarez de Cordoba ve San Mateo de Valparaiso’ya ait konutlar bulunuyordu.

Mariana de Berrio: o dönemde bir yerel yöneticiyle evlenmiştir ve annesi onun için bu sarayı yaptırmıştır. Yani, kızı için bir düğün hediyesidir. Palermo şehrindeki bir kraliyet sarayının kopyası olarak yapılmıştır.

Sarayın ismi “Augustin de Iturbide” olarak kullanılmıştır. Çünkü: İspanya’dan bağımsızlığın kazanılmasının ardından Meksika imparatoru Augustin I; burada yaşamış ve taç giymiştir. Sarayın balkonunda, Meksika’nın ilk imparatoru Mayıs 1822 tarihinde Cumhuriyeti ilan etmiştir.

1821-1823 yılları arasında burada yaşamıştır. 19. yüzyılda bina “Madencilik Koleji” olarak kullanılmıştır. Daha sonra ise, 100 yıl boyunca otel olmuştur. 1965 yılında bina, Meksika Ulusal Bankasına satılmıştır.

1972 yılında ise “Kültür Vakfı” olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde burada yetişkinler ve çocuklar için geçici sanat sergileri düzenleniyor, ayrıca çeşitli sanat atölyeleri bulunuyor. Burası ziyaret edilebiliyor.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Latin Amerika Kulesi

Latin Amerika Kulesi-Torre Latinoamericana

Kule Pazar-Pazartesi günleri arasında saat 09.00-20.00 arasında açıktır. Giriş ücreti yetişkinler için 60 peso, çocuklar için 50 pesodur.

Şehrin gökdelenlerinden birisidir. Kule inşa edildiği 1956 yılında şehrin en yüksek binası olmuştur. 1972 yılında “Hotel Mexico” yapılınca 207 metre yükseklik ile burayı geçmiştir. Bu kulenin yüksekliği 138 metredir. İlaveten 44 metrelik anten bulunur.

Kule yapılırken birçok teknoloji kullanılmış ve birçok rekor kırılmıştır. Bu bina şehir sakinleri için bir gurur kaynağı olmuştur. Aynı zamanda güçlü depremlere direnmesiyle tanınır. 1957 ve 1985 depremlerinde bina herhangi bir hasar görmemiştir.

Günümüzde biraz önce de söylediğim gibi şehrin en yüksek binası olmasa da: şehir sakinleri arasında popüler bir konumdadır. Şehrin en önemli kentsel simgelerinden birisidir.

Evet: kulenin inşaatına 1949 yılında başlanmış ve 7 yıl sonra, yukarıda da belirttiğim gibi 1956 yılında 30 Nisan günü açılmıştır. Yapıda 3 bodrum ve 44 kat bulunmaktadır.

Cam ve alüminyum cepheli yapının 43. katında radyo ve televizyon sinyallerinin nakledildiği bir anten bulunmaktadır. Yapının son üç katında ise, şehrin mükemmel manzarası izlenebilen seyir terasları bulunmaktadır. 42.ve 43. katlarda camlı seyir terasları vardır.

38.katta: “Çağlar boyunca kent ve kulesi” isimli daimi bir fotoğraf sergisi bulunur. Burada kulenin yapım aşamaları gösterilmektedir. Ayrıca binanın temel kazısı sırasında bulunan tarihsel kent fotoğrafları ve arkeolojik parçalar da burada sergilenmektedir.

37.katta: hediyelik eşya dükkanı, 41. katta restoran, 43.katta geçici sergiler vardır. 44. katta açık ve bol rüzgarlı bir teras bulunmaktadır.

 

Museo Nacional de Arte-Munal

İtalyan mimar Silvio Katıda tarafından tasarlanan bu neoklasik bina: Ulusal Sanat Müzesinin 800 parçalık koleksiyonunun sergilenmesinde kullanılmaktadır. Bu çalışmalar 1810-1950 yılları arasında yapılmıştır. Meksika sanatının başyapıtlarını görmek isteyenler burayı ziyaret etmelidirler.

Müzede bu sanat eserleri yanında, büyük merdiven ve tavan freskleri de ilgi çekmektedir.
Müze: 1982 yılında kurulmuş ve 2000 yılında yenileme ve teknoloji yükseltme çalışmaları sonucunda yeniden kapılarını ziyaretçilere açmıştır.

Günümüzde müzenin önündeki plaza’da bulunan “El Cabillito” olarak bilinen “Carlos IV” ünlü heykeli çok popülerdir. Meydandaki bu heykel, 1979 yılında mimar ve heykeltıraş Manuel Tosa tarafından yapılmış ve buraya yerleştirilmiştir.

 

Plaza Tolsa-El Cabillito:

Manuel Tolsa isimli sanatçı, 1791 yılında Meksika’ya gelen ünlü bir İspanyol heykeltıraş ve mimardır. 1757-1816 yılları arasında yaşamıştır. Bu sanatçı özellikle: “Palacio de Mineria” isimli sokağın tasarımı, Büyükşehir katedrali tasarımı ve Charles IV bronz heykelinin yapımı ile tanınır.

Bu heykel: “El Caballito” olarak bilinen “küçük atlı” bir heykeldir. Başlangıçta “Zocalo” meydanına yerleştirilmiş ancak Meksika bağımsızlığını kazanınca, ülkenin ilk cumhurbaşkanı Guadallupe Victoria tarafından oradan çıkarılmıştır.

1979 yılında Plaza Tolso meydanına yani buraya yerleştirilmiştir. Yani, heykel buraya gelmeden önce farklı yerlerde ikamet etmiştir.

Heykelin arkasındaki etkileyici bina: 1911 yılında tamamlanmış ve 1982 yılından bu yana Meksika sanatına ait geniş bir resim koleksiyonu barındırmaktadır. (Museum Nacional de Arte buradadır)

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Meksika Posta Sarayı

Meksika Posta Sarayı-Postal Palace of Mexico City-Palacio de Correos de Mexico

Burası başlangıçtan itibaren postane merkezi olarak planlandı ve buna uygun olarak estetik ve teknolojiye sahip olarak 19. yüzyılda yapıldı. Yapı İtalyan mimar Adamo Boari ve Meksikalı mühendis Gonzalo Garita tarafından tasarlandı.

Özellikle Meksika’daki ilk asansörlerin burada kullanılması, buraya ayrı bir hava kattı. 1902-1907 yılları arasında sürdürülen inşaat faaliyetleri: tamamlandığında özellikle binanın iç unsurlarının güzelliği ortaya çıktı. Merkezi merdiven, tavan altın tonozları ve ince ayrıntılar iç güzelliği yansıtırken, dış cephede gotik unsurlar ve beyaz taş kullanıldı.

Yapı 4 Mayıs 1987 tarihinde ulusal sanat anıtı ilan edilerek koruma altına alındı. 4. katında “Deniz Tarih Müzesi” yerleştirildi. Cumartesi sabahları, burada oda müziği konserleri düzenleniyor, zamanı ve merakı olanlar gidebilirler.

 

Osmanlı Saati

Osmanlı saati olarak bilinen saat kulesi:1910 yılında tarihi merkezde Venustiano Carranza ve Bolivar sokaklarının kesiştiği yerde yapılmıştır. Çinilerle bezenmiş saat kulesinin üstündeki plakada, İsyanyolca “Osmanlı Cemaatinden Meksika’ya-Eylül 1910” yazmaktadır.

Saat kulesi, Meksika’nın bağımsızlığının 100. yılı anısına, Meksika’ya göç eden çoğu Osmanlı vatandaşı Lübnan ve Arap kökenli kişiler tarafından hediye edilmiştir. Kulenin açılışı 22 Eylül 1910 tarihinde dönemin Meksika Cumhurbaşkanı ve Osmanlı vatandaşı Antonio Letayf tarafından açılmıştır.

 

Casa de Azulejos-Fayans evi

Madero caddesi ve Mayo de Calle arasındaki bu yapı 18. yüzyılda yapılmış bir şehir sarayıdır. Erken Meksika mimarisinin en güzel örneklerinden birisidir. Eve “talavera” denir.

Bunun en ilgi çeken yanı: güzel binanın mavi ve beyaz çinilerle kaplı olmasıdır. 1737 yılında Kont Orizaba Countess: evin tadilatı sırasında fayans yerleştirilmesini istediler. Fayansların Çin’de üretildiği ve daha sonra Meksika’ya sevk edildiği belirtilmektedir.

Cephede demir balkonlar ile birlikte göz kamaştırıcı tasarım, burayı ülkedeki en iyi barok yapılardan birisi haline getirmiştir.

1881 yılında yapı: bir özel erkek kulübü ve Jokey kulübü olarak görev yaptı. 1917 yılında ise yapının içine Sanborn isimli bir restoran ve mağazalar zincirinin şubesi açıldı.
Evet: yapının içinde bir restoran bulunmaktadır.

Restoran ortalama fiyatları ve iyi gıdalarıyla ünlüdür. Yapının iç duvarları: Jean Palcologue tarafından boyanmıştır. Mağribi varenda, anıtsal merdiven ve boyalı duvarlar görülmeye değerdir. Yapı 9 Şubat 1931 tarihinde ulusal anıt ilan edilerek koruma altına alınmıştır.

 

The Mexican Military’s Museum of Drugs-Meksika Ordu Müzesi

Müze ilk olarak 1985 yılında açılmış ve defalarca genişletilmiştir. Batı yarımkürede, dünyanın en kötü uyuşturucu ile ilgili şiddet konulu başlıca müzesidir.

Meksikalı karteller: Kolombiyalı yetiştiricilerin yetiştirdiği “kokain” trafiğini kontrol etmektedirler. Ülkedeki yaklaşık 500.000 kişinin bu uyuşturucu trafiğinde doğrudan rol aldıkları beyan edilmektedir.

Müze: memurlar için uyuşturucu kaçakçılarının yakalanmasında bir eğitim aracı olarak kullanılmaktadır. İlk odada: dünyanın en güçlü suç örgütleri ve Meksika’da uyuşturucu kültürü betimlenmektedir. Ayrıca kaçakçıların uyuşturucu taşınmasında kullandıkları teknoloji ve uydu haberleşmesi anlatılmaktadır.

Özellikle kokain ile doldurulmuş bir ceset dikkat çekmektedir.

Evet, Meksika gerçekten büyük uyuşturucu potansiyeline sahip ve hükümet, bunlarla savaşmak için büyük çaba sarf ediyormuş ve bu müze bunun izahının yapıldığı yermiş. Müzenin amacının: “uyuşturucu ticaretiyle mücadelede en etkili yolu daha iyi anlamak” denilmektedir.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Üç Kültür Meydanı

 

Üç Kültür Meydanı-Plaza de las Tres Culturas-Plaza Santiago de Tlatelolco

Aztek, İspanyol ve modern yapıların bulunduğu bu meydan 1964 yılında oluşturulmuştur.
1473 yılına kadar Kolomb öncesi dönemde; Tenochtitlan şehri döneminde, bu meydan Tlatelolco şehrin ana meydanı olarak kullanılmıştır.

Söylenenlere göre, Aztek döneminde bu meydan her gün 60.000 kişi tarafından ziyaret edilen bölgenin en önemli pazarı yani ticaret alanı olmuştur. 1521 yılında İspanyollar tarafından Tenochtitlan şehri kuşatıldığında, bu meydan Aztekler tarafından son umutsuz standa sahne olmuştur.

Bu olay bir tablet anıt vasıtasıyla hatırlanır. Bu tablette şunlar yazılıdır “13 Ağustos 1521 tarihinde kahraman Cuauhtemoc tarafından savunulan şehir sonunda Hernan Cortes’in eline düşer, ancak bu ne bir zafer ne bir yenilgidir, bu bugünkü Meksika’nın melezlerden doğumudur”
Mario Pani tarafından tasarlanan meydan: üç farklı dönemlere ait binaların büyüleyici birlikteliğine hakimdir ve 1964 yılında tamamlanmıştır.

Meydanda: Aztek piramitleri ve tapınakları, bir İspanyol kilisesi ve modern bir kule blokları görülür. 1968 yılında polis, bu meydanda gösteri için toplanan kalabalığa ateş açmış ve yaklaşık 250 kişi ölmüştür. 1985 ve 1986 yıllarında depremde evsiz kalanlar için meydanda büyük bir çadır kurulmuştur.

Aztek piramitlerinin birinde, Aztek takvimine ait bazı işaretler görülen ince kabartmalar ilgi çekmektedir.

 

Camara de Senodores

Bunlar şehirde “ambulantes” olarak da bilinen sokak satıcılarıdır ve bunların geçmişi, İspanyol öncesi dönemlere kadar uzanır. 2007 yılında Meksika hükümeti bu sokak satıcıları ile mücadele etmeyi denedi ama başarılı olamadılar çünkü bu yasadışı kişilerin sayıları binlerce idi.

1003 yılında şehirde 200 bin civarında sokak satıcısı bulunduğu öğrenilmiştir. 1993 yılında tarihi şehir merkezinde sokak satıcılarının sayısının azaltılması için büyük mücadeleler verilmiştir.

Ancak yine de zamanla seyyar satıcıların sayısı büyümeye devam etmiştir. Son olarak 2007 yılı sonlarında, tarihi şehir merkezindeki birçok sokak satıcısı temizlenmiştir. Evet, tarihi şehir merkezinde 2013 yılında yaklaşık 25.000 sokak satıcısı bulunduğu söyleniyor yani tarihi şehir merkezini gezerken çok sayıda sokak satıcısı göreceksiniz.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Museo del Estenquillo
Meksika Mexico City Tarihi Merkez Museo del Estenquillo

 

Museo del Estanquillo in Mexico City

Müze: Meksika halkı için, eğlenceli olma umuduyla inşa edilmiştir. Onun kurucusu Carlos Monsivais’tir.

Müzede: film, müzik, heykel ve popüler sergiler bulunmaktadır. Ama aslında Meksikalılar müzede bulunan günlük objelerin çoğunu, popüler kültürlerinin bir nesnesi olarak tanımaktadırlar.

Müzede sergilenen 12.000 civarında nesne: Carlos Monsivais tarafından üç yıl boyunca toplanmış olup bunlar arasında bulunanlar: modeller, albümler, takvimler, müzik puanları, reklam ve ders kitapları, kayıtlar, minyatürler ve fotoğraflardır.
Müzenin üst katında: geniş ve rahat bir teras bulunmaktadır. Buradaki kafede mola verebilirsiniz.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez San Felibe Neri Temple

San Felibe Neri-Temple of San Felipe Neri “La Profesa”

Bu Katolik kilisesi 16. yüzyılda Cizvitler tarafından kurulmuştur. Yapı 17. ve 18. yüzyıllarda barok tarzında dekore edilmiştir. Kilisede önemli bir tarihi sanat koleksiyonu olduğu söyleniyor.

Doğu Zocalo Siteleri

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Museo de la Secreteria

Museo de la Secretaria de Hacienda Credito Publico-SHCP

1547 yılında, ilk İspanyol piskopos Fray Juan de Zumarraga: ikametgah için burayı seçti ve yapılan yapı, koloni boyunca, mütevazi ve orijinal yapısını korudu. Aslında: burada Aztek kültürünün savaşçı yer altı ve koruyucu tanrısının tapınağı yani piramidi bulunuyordu.

Saray, bugünkü görünümüne 18. yüzyılda ulaştı. Özellikle sütunları, taş oyma havuzları ve iki güzel avlusu popülerdir. Üst katta bir balkon görülmektedir.

Yapı 1994 yılında müze olarak açıldı. Burada iki sergi salonu bulunmaktadır. Müzede: aylık programlar ile müzik, tiyatro, dans, konferans, kitap sunumu, sergiler ve sanat atölyeleri etkinlikleri düzenlenmektedir.

 

La Santisima Church

La Santisima Trinidad kilisesinin olağanüstü cephesindeki Holy Trinity temsili resmi altındaki, kıvırcık bitki motifleri ve 12 havari dekorasyonu ilgi çekmektedir. Bu ilginç cephe 1755-1789 yılları arasında inşa edilmiştir ve şehir içindeki en iyilerin başındadır.

Yapımında Sagrario Metropolitano mimarı Lorenzo Rodriguez görev yapmıştır. Yapının diğer bir özelliği de papalık taçı şeklindeki çan kulesidir.

 

Jose Luis Cuevas Müzesi-Museo Jose Luis Cuevas

Cuevas 1934 yılında Mexico City şehrinde doğdu. Kendisi sayısız dergi ve kitapları resimlemesiyle tanınmaktadır. 1953 yılında Meksika duvar resimlerini kınayan makalesi yayınlandı. Çünkü sanatsal özgürlüğü savunuyordu.

Evet bu ünlü Meksikalı ressam: dünyanın çeşitli ülkelerindeki müze ve galerilerde kişisel sergiler açtı ve birçok ödül kazandı.

Müze: şehrin tarihi merkezinde bulunan Santa Ines manastırında 1992 yılında açıldı. Müzenin ilk müdürü, ölümüne kadar ilk eşi olan Bertha idi. 2000-2005 yılları arasında müzenin yönetimini ikinci karısı Beatriz del Carmen aldı.

Müzenin koleksiyonunda genellikle Latin Amerikalı sanatçılara ait 2000 civarında eser bulunmaktadır. Ana parçalardan biri ve en popüler obje: orta avluda bulunan “La Giganta” heykelidir. Bu bronz heykel 8 ton ağırlıktadır.

Kadın-erkek ikiliğini temsil eden yani çift cinsiyetli heykel, Charles Baudelaire’nin bir şiirden esinlenilerek 1991 yılında yapılmıştır. Müzenin “Erotik Oda” bölümünde, sanatçının gerçek ve kendi çizimleri bulunur.

 

House of the First Print Shop in the Americas

Burası Amerika’nın yani yeni dünyanın ilk matbaasıdır. Juan Pablos: 1539 yılında bu matbaada 35 kitap baskısına nezaret etmiş ve 1560 yılında burada Amerika’nın ilk katabı basılmıştır.
Matbaanın bulunduğu yapı: Templo Mayor kutsal alanının dış kenarında 1524 yılında Geronimo de Aguilar tarafından inşa edilmiştir.

1539 yılında Avrupa’dan getirilen ilk matbaa burada kuruldu. İlk olarak kilise ile ilgili belgeler yayınlanmaya başladı. Bu belgelerden birisi başpiskopos tarafından bizzat yazılmış “Meksika Dilde Kısa ve En kısa Hıristiyan Doktrini” başlıklı belgedir.

1847 yılında ABD askerleri, binayı işgal ettiklerinde içinde bulunan arşivleri de yok ettiler. Ardından bina 1989 yılına kadar siviller arasında birçok kez el değiştirdi. 1989 yılında ise UAM isimli kağıt ve baskı hizmetleri yapan bir kuruluş evi satın aldı ve restore etti.

Yapılan restorasyon çalışmalarında zemin yüzeyinde, 82 cm boyunda bir Aztek baş şeklindeki taş keşfedildi.

Günümüzde yapı konferanslar ve kurslar, çeşitli sergiler ve UAM için sürekli eğitim merkezi olarak hizmet vermektedir. 2008 yılında Meksika Kitap Müzesi, burada açılmıştır.

Cathedral Nuestra Senora de Balvanera ve San Charbey Sanctuary

Kilise ilk olarak 1573 yılında kurulmuştur. Daha sonra 1668 yılında bir manastır olmuştur. Ancak: rahibeler Reform Yasalarına karşı çıkınca, manastır ve kilise yıkılmış, diğer binalar boşaltılmıştır. Ana sunak 19. yüzyıldaki siyasi mücadeleler sırasında tahrip edilmiştir. Daha sonra yenilenen kilise: Meksika’da barok tarzdaki manastırların ortak özelliklerini gösterir. Çan kulesi karo kaplıdır.

Meksika Mexico City Tarihi Merkez Palacio de la Autonomia

Palacio de la Autonomia de UNAM

Yeni İspanyol darphanesinin ilk temsilcisi olan Luis Rivera: başlangıçta burada bir çiftlik evi inşa ettirdi, ardından burası Santa Teresa Manastırı ve ardından 19. yüzyılda Ulusal Öğretmenler birliği binası olarak yeniden inşa edildi.

1910-1924 yılları arasında burası Meksika Ulusal Üniversitesi Rektörlüğü olarak kullanılmıştır. 1929-2004 yılları arasında ise burası üniversitenin bağımsızlık sarayı olarak kullanılmıştır.

 

Sagrario Metropolitano

Bu kilise katedralden bağımsızdır ve meydanın doğu bölümündedir. Yapı 1768 yılında Lorenzo Rodriguez tarafından tasarlanmıştır. Cephede geometrik süslemeler hakimdir. Yüksek sunak, 1829 yılında bir yerli öğrenci Manuel Tolsa tarafından yapılmıştır.

Ancak iç kısım 18. yüzyılda yangın ve deprem sonucunda tahrip olmuştur. Son bir not: yapı toprakaltındaki göl yerleşkesi sonucu olarak bir taraftan batmaktadır.