İlçe Konya Yunak ve Çeltik ilçelerine giden yol güzergahı üzerindedir. Günyüzü ilçesinin bağlı bulunduğu Eskişehir iline uzaklığı 135 km. dir. Günyüzü, Sivrihisar arası uzaklık 39 km. Günyüzü, Ankara arası uzaklık 118 km.
TARİHİ
1071 Malazgirt zaferinden sonra, 1150 yıllarında burada kurulan yerleşimin ismi “Kozağacı” dır. Osmanlı döneminde, 1289 yılında Osman Bey bütün Eskişehir yöresinin idaresini kardeşi Gündüz Bey’e vermiştir ve buraya 3000 kadar Türkmen aşireti yerleştirilmiştir. Cumhuriyet öncesinde köyün ismi “Kozağacı” olarak kayıtlara geçer. Kurtuluş savaşı sırasında, en şiddetli çarpışmalar ilçe bölgesinde yapılmıştır. Sakarya nehri kıyılarında, Çakmak ve Kavuncu mevkilerinde yoğun çatışmalar yaşanmıştır. Bu çatışma döneminde, kasaba yakınlarında bulunan Eryiğit dağı, bölge halkının sığınağı ve barınma yeri olmuştur. Günyüzü mahiyesi, 1972 yılında Belediye teşkilatına sahip olur. 1990 yılında ise İlçe olur.
GENEL
İlçe arazileri ova görünümündedir. Yer yer yüksek dağ ve kayalıklar vardır. İlçe sınırları içinde üç yayla ve mandıra bulunur. Rakım 864 metredir. İlçede eski dönemlerde üzüm bağları oldukça meşhurdur ve Anadolu’nun en güzel üzümlerinin burada yetiştirildiği söylenir. Günümüzde ise Günyüzü, kavun diyarı olarak tanınır. Yörede, kara iklimi hakimdir. Buna bağlı olarak kışları kar yağışlı ve yazlar ise açık geçer. Gece ve gündüz sıcaklık farkları oldukça yüksektir. Halkın başlıca geçim kaynağı, tarım ve hayvancılıktır. İlçeye bağlı Kayakent Kasabası, Kuzuören, Kavacık ve Gecek köylerinde, kök boyalı kilim dokumacılığı yapılmaktadır. İlçe merkezinin yaklaşık 1 km uzağında, “Gecek su” çıkıyor ve bu su şişelenerek satılıyor.
GEZİLECEK YERLER
ŞADIRVAN
İlçenin en önemli tarihi eseridir. MS 316 yılında yapılmıştır. Son dönemde, Kütahya çinileriyle kaplanan Şadırvan, İlçenin sembollerinden biri haline gelmiştir. Şadırvan da orijinalliğini kaybetmeyen tek yer, taş işlemeli fıskiyesidir.
GECEK SELÇUKLU CAMİSİ
İlçe merkezine bağlı Gecek köyünde, şifalı su çeşmesinin güneyindedir.
Yazılı kaynaklara göre cami: Umurbey’in oğlu Selçuk Bey tarafından, 15’nci yüzyılda yaptırılmıştır. Cami dikdörtgen planlıdır. Ana mekan kubbe ile örtülüdür. Son cemaat yeri, ortada beşik tonozla, yanlarda kubbe ile örtülüdür. Doğu ve batı duvarlarında, dışta yer yer değişik boyutlarda delikler görülmektedir. Ahşap işlemeleri ve kök boyasıyla yapılan süslemeler, tarihi camiye ayrı bir hava vermektedir. Caminin bahçesinde tarihi bir çeşme bulunuyor. Bu çeşme, cami ile birlikte aynı yıl Selçuk Bey tarafından yaptırılmıştır. Çeşmede bulunan kabartma ve süslemeler Selçuklu mimari tarzını yansıtır.
1970-1971 yılları arasında caminin kırma çatısı kaldırılmış, kubbeler dıştan galvanizli saçla kaplanmış, minaresi yıldırım düşmesi sonucu hasarlı olduğundan restore edilmiştir. Minare taştan, yeniden yapılmıştır. Onaltıgen pabuçlu ve gövdelidir. Kaidesi kare planlıdır. Türk üçgenleriyle geçilmektedir. Şerefe ve petek kesme taştandır. Külah saçtır.
KAVUNCU KÖPRÜSÜ
Köprü: Günyüzü-Polatlı karayolu üzerinde Kavuncu köyünden yaklaşık 3 km batı yönde ve Sakarya nehri üzerindedir.
Köprü betonarmedir. Yakın çevrede, araç trafiğini taşıyan en büyük köprüdür. Ağaç direkler üzerine yapılan köprünün temel bağlantıları, kurşun dökülerek yapılmıştır. Sağ ve sol tarafta, tek kemerli olarak köprünün trabzanları, kemerleri taşıyan beton kolonlar içinden geçen demir korkuluklar ile yapılmıştır. Köprüde bağlayıcı olarak kullanılan metal akşamlardan bazıları sökülerek çalınmış ve taşıyıcı payeler, kolonlar oldukça yıpranmıştır. Kurtuluş savaşı zamanında civarda aynı isimle bulunan köprü yıkılınca, 1940’lı yıllarda bu köprü yapılmıştır. Eski köprü yani yıkılan köprü, Sakarya Meydan Muharebesinin yapıldığı yer olarak önem kazanmaktadır. Fakat ayrıntıya ait bilgi bulunmamaktadır.
ÇAKMAK BAŞI ÖREN YERİ
İlçe merkezine bağlı Çakmak köyünün, 2.5 km kuzeyindedir. Buraya ulaşım zahmetli, Çakmak köyünden Çakmakbaşı Suyu mevkiine giden tarla yollarını takip ederek ulaşılıyor.
Çakmakbaşı Büyük Deresinin oluşturduğu vadidedir. Vadinin batı yamacında ve üst kısmındaki vadiye hakim düzlük alanda, yüzeyde çok sayıda Bizans dönemine ait seramik parçaları bulunmuştur. Ayrıca yapılara ait temel kalıntıları görülmektedir. Yamaçtan vadi içine doğru olan taş akıntısı, söz konusu yerleşim yerinin sur ile çevrildiğini gösterir.
GÜMÜŞKONAK
Gümüşkonak köyü, 1985yılında Belediyelik olmuştur. İlçe merkezine 8 km uzaklıktadır. Gümüşkonak beldesinin tarihi, Roma dönemine kadar uzanır. Roma ve takip eden Bizans döneminde burası “Germia” bölgesi ismiyle tanınır. Germia: şifalı suları ve St Michael’e ait kilisesi ile ünlü bir Bizans şehridir.
Bizans döneminde, burada “Justinianapolis” isimli büyük bir yerleşim yeri kurulmuştur. Bizans’ın güçlü imparatoru Justinianos, kendi adını verdiği şehri bir Hıristiyanlık merkezi haline getirmiştir. Uzun yıllar sonra, burada bulunan köy “Jarma” ismiyle tanınır. Daha sonra ise “Yörme” olmuş ve son olarak “Gümüşkonak” yapılmıştır. Jarma ve Germe isimlerinin anlamı, “sıcak su yani hamamlar memleketi” demektir. Beldede turistik yapı olarak: 1 tane hamam ve 1 tane tarihi kilise bulunur. 1984 yılında beldenin ismi “Gümüşkonak” olarak değiştirilmiştir, günümüzde arkeolojik Sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır.
Germia ve Başmelek Mikail Kilisesi
Kilisenin bulunduğu bölgenin ismi, Roma döneminde “Germia” dır. Bu isim bugün “Yürme (ya da Yörme)” olarak varlığını sürdürür.
Germia: Erken Bizans döneminde bir haç merkezi olarak görülmektedir. Çünkü: “Mesih” in tunik parçası, kilisenin kriptinde bulunmaktadır. Bu durum, Aziz Theodore tarafından belirtilmiştir. Ayrıca, Bizans imparatoru Justinian, yaşlılığında burayı ziyaret etmiş ve ölmeden hemen önce dua etmiştir. Kilise: 1813 yılında keşfedilmiştir. Daha sonra yapılan araştırmalarda, kilisenin Piskoposluk merkezi olabileceği iddia edilmiştir. Kilise hakkındaki ilk makale: 1986 yılında yayınlanmıştır. Saint Michael kilisesi ve Germia şehrinde yapılan yüzey araştırmalarının ardından kazı çalışmaları başlamıştır. Yapılan araştırmalara göre kilise hakkında tespit edilen bilgiler şunlardır:
Kilise 5’nci yüzyılda yapılmıştır. Yazılı kaynaklara göre: Patriarch Studios: 454 yılında Konstantinopolis şehrinde toplanan konsey sırasında anlatılan bir mucizeden etkilenerek bu kiliseyi inşa etmeye karar verdiği belirtilir. Kilisenin ikinci yapım evresi: İmparator Justinian ve eşi Theodora monogramlarını taşıyan buluntulara dayanarak, 6’ncı yüzyılın ortalarına tarihlenir. Üçüncü aşama ise: Germia’nın “Diocese” haline geldiği Orta Bizans döneminde yani 10’ncu yüzyıldan sonraki döneme tarihlenir.
Mimari özellikler
Başmelek Mikhael kilisesi: beş nefli, kubbeli bir bazilika tarzındadır. Kilisenin iyi korunmuş bölümleri: içinde kalan kuzey neflerinden biri olan narteksin güney bölümü ve güneydoğu köşesindeki ek odadır. Batı cephesinin her iyi yanında bulunan kuleler hariç, yapı 50 metre uzunluğunda ve 27 metre genişliğindedir. Batıda: kuzey-güney doğrultusunda, dikdörtgen girişli narteks, beş girişi vardır. Narteksin doğu yarısının büyük çoğunluğu günümüze gelmiştir. Sadece cephede oluşan, batı kesiminin güney bölümü yok olmuştur. Günümüzde ,merdiven ayakları kulesinin, güneybatı köşesindeki cephenin bazı kısımları görülür. Kilisenin doğu yarısı ve apsisin özelliklerinden, sadece güneydoğu köşesinde bulunan kare planlı ek oda görülebilir.
İçinde kuzey nefde görülebilen yapının desteği, kare, dikdörtgen, L ve çarpraz şekilli kesitlere sahip sütunlar şeklindedir. Nefte, bu sütunlar birbirine bakacak şekilde, kare planda bölümler oluşturur. Nefin batısında sütunlar ve kemerler üzerinde düzgün kesilmiş kare blok taşlar vardır. Üç sıra, kabaca oyulmuş kesme taşı ve alternatif sırada birleştirilen dört sıra tuğla dikkat çeker. Batı cephesinde, girişin her iki tarafına simetrik olarak yerleştirilmiş kemerli levhalar, bugün mevcut değildir.
Tarihi Hamam Kalıntısı
“Miryanoilos hamamı” Bizans imparatoru Justinyen tarafından yaptırılmıştır. (Günümüzde harap durumdadır.) Gümüşkonak mahallesi, tarihi şifalı hamamlarıyla ünlüdür. Günümüzde burada bulunan Roma döneminden kalma hamam kalıntısı ilgi çeker. Hamam, günümüzde depo olarak kullanılıyor. Hamam her ne kadar harap olmuş olsa da günümüzde burada modern yüzme havuzu ve hamam tesisleri bulunmaktadır.
Domuzağılı Antik Mermer Ocağı ve Kaya Mezarı
Gümüşkonak beldesinin 2 km doğusunda, Kavacık köyünün 800 metre batısında, Gümüşkonak-Kavacık köyü stabilize yolunun güney bitişiğinde, Kurudağ tepesindedir.
Kurudağ Tepesinin zirvesinde, ana kayaya oyulmuş, doğu-batı doğrultusunda, dikdörtgen planlı bir mezar bulunmaktadır. Mezarın 20 metre kuzeyinde ve 180 metre doğusunda, iki tane antik mermer ocağı görülür. Arkeolojik alan içinde bulunan kilisenin inşaatı, büyük olasılıkla bu mermer ocaklarından sağlanan mermerler ile yapılmıştır.
Adem Sekmen Bahçesi Bizans Yerleşimi
Mermer ocağının 1 km doğusunda, Kurudağ Tepenin yamaçlarında: Bizans yerleşimi ve 2 km doğusunda Gümüşkonak Arkeolojik Sit alanı bulunmaktadır. Bu alan 1988 tarihinde Sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Bu alanda, inşaat kazısı sırasında açılan çukurda yapılan yüzey araştırmasında, Bizans dönemine tarihlenen bir yapıya ait kesme kireç taşlarından temel kalıntısı tespit edilmiştir. Kesme taşların geniş yüzünde kırmızı haç görülmüştür. Açılan çukurların çevresinde Bizans dönemine ait olduğu düşünülen seramik parçaları ve pişmiş toprak levhalar görülmüştür.
Evaltı Yerleşimi
Beldede bulunan Evaltı Mevkiinde, Bizans yerleşimi kalıntıları görülür. Etrafı bahçelik olan yerleşimde yapılan incelemelerde: teraslanmış bahçe sınırlarını çevreleyen duvarlarda ve yol kenarlarında çok sayıda kesme blok taşlar, sütun kaideleri ve Bizans dönemine ait seramik parçaları ile tuğla tespit edilmiştir. Bahçe duvarlarında yer alan taşların boyutu, alanda büyük yapılar olduğunu düşündürür. Söz konusu büyük kesme blok taşlar, Gümüşkonak’ta bulunan kilisenin blok taşları ile boyut ve işleme şekilleri açısından benzerlik gösterir.
Değirmenönü Bizans Yerleşimi
Beldenin 600 metre kuzeydoğusunda Ayvalı köyüne giden stabilize yolun 100 metre batısında Değirmenönü mevkiindedir. Çevresi tarlalardan hafif yüksek bir alanda yer alır. Yüzeyde çok sayıda profilli ve profilsiz mermer levha parçaları, farklı renklerde tessera parçaları ve Bizans dönemine ait seramik parçaları görülür. Ayrıca kaçak kazı ile açılmış çukurda, doğu-batı doğrultulu kalker kesme bloklardan oluşan bir temel kalıntısı, temel kalıntısının 20 metre doğusunda ise jeoradar uygulaması ile tespit edilen yuvarlak planla ve apsisli bir yapı bulunmaktadır.