İlçenin en büyük şansı: ana yol yani İstanbul yolu üzerinde bulunmasıdır. Yörede, benim açımdan en ilgi çeken yer: Somuncu Baba Türbesi. Dağların arasında, sanki dağlara yapışık gibi yapılan türbe ve önündeki balıklı havuz. Mutlaka ziyaret etmenizi öneririm.
ULAŞIM
Darende-Malatya arası uzaklık: 112 km. Darende-Gürün arası uzaklık: 38 km. Darende-Sivas/Ulaş arası uzaklık: 137 km. Darende-Kayseri/Pınarbaşı arası uzaklık: 193 km. Darende-Elbistan arası: 89 km.
TARİHİ
Bölge: Hititlerden kalma bir yerleşim yeridir. Daha sonra, bölge Persler tarafından işgal edilmiş ve Senbbar kalesi bu dönemde, askeri bir üs olarak kullanılmıştır. Yörede, 8.yüzyılda Müslüman Araplar görülür. 1517 yılında ise, Osmanlılar, egemenliği ele geçirirler.
Bölge, önce Sivas ve daha sonra 1934 yılında Malatya iline bağlanır.
GENEL
İlçenin rakımı, yani deniz seviyesinden yüksekliği: 950-2150 metre arasında değişmektedir.
İklim değerlendirildiğinde: bölgede yazların sıcak ve kurak, kışların ise soğuk ve yağışlı geçtiği görülür.
İlçede, sulanabilir tarım yapılacak arazi, sadece Tohma çayı çevresinde vardır. İlçenin tahıl ambarı olarak: Yeniköy ve Başdirek ovaları var. Ancak, ekonomik faaliyetlerin temeli yani getirinin kaynağı: kayısı. Halkın büyük bölümü: çiftçilik ve ticaret ile uğraşmaktadır.
İlçe topraklarında, yaklaşık 1 milyon civarında kayısı ağacı bulunuyormuş. Malatya ili kayısı üretiminin, dörtte biri buradan karşılanıyor. Yani, Darende sadece ülkemizin değil, birçok dış ülkenin de, kayısı ihtiyacını karşılıyor. Yörede “mişmiş” diye isimlendirilen kayısı, tam bir şifa deposu.
Son olarak: Koca Ragıp Paşa’nın bir sözünü hatırlatmakta yarar var. “Olamazsın Beş Beldenin Birinden”.
Bu sözün Osmanlıcası değerlendirildiğinde, Belde-i Hamse-i Mutahhara yani “Temiz seçilmiş beş belde” içerisinde: Divriği, Gürün, Eğin, Arapkir ve Darende bulunmaktadır. Bu tabir, yüzyıllardır, dilden dile aktarılarak günümüze kadar gelmiştir.
NE YENİR
Darende yöresinde, yöresel lezzetlerin başında gelen: Taş çorbası. Aslında, bunun bir hikayesi var: yörede biri, ortalık bir yerde, tencere içinde su ve içinde birkaç taş, kaynatıp dururmuş. Gelen-giden merak edip ne pişirdiğini sorduklarında ise: “Taş çorbası, nefis olur” dermiş.
Bu arada, adam, ikide-bir tencerenin içindeki suyun tadına bakarmış. Çevresindekiler, merakla “tadı nasıl” diye sorduklarında ise “çok lezzetli ama biraz soğan istiyor galiba” demiş. Çevredekilerden biri hemen atlayıp, bende soğan var demiş ve gidip evinden getirmiş, tencereye atmışlar.
Biraz sonra, çorbayı yapan yine tadına bakmış, çevredekiler nasıl diye sorduklarında: “çok lezzetli ama biraz tuz olsa” demiş ve bunun üzerine hemen birisi gidip evinden tuz getirmiş. Bu fasıl böylece devam etmiş ve tencerenin içindeki çorba, tüm çevredeki seyredenlerin de katkısıyla, muhteşem lezzetli ve zengin bir çorba haline gelmiş.
Yöreye has, bir diğer lezzet: Tiritli Analı-kızlı köfte. Çiğ köftelik bulgur, karabiber, kırmızı biber, tuz, yağsız kıyma ile yapılıyor.
GEZİLECEK YERLER
SOMUNCU BABA
Asıl adı: Hamid Mamidüddin. Osmanlı padişahı Yıldırım Beyazıt zamanında yaşamıştır. Anadolu’yu manevi fetih için gelen, Horasan erenlerinden Şemsettin Musa Kayseri’nin oğludur.
Soyu: Peygamberimize kadar ulaşır, 24’ncü kuşaktan torunudur. Bursa’da yaşar iken: çilehanesinin yanında yaptırdığı ekmek fırınında, somun pişirip, çarşı-pazar dolaşarak “Somunlar Müminler” nidalarıyla, insanlara ekmek dağıtmıştır. Bu yüzden, adı “Somuncu Baba” olarak anılmaktadır.
Zamanla: Bursa’da, manevi kişiliği ve bilgelik yönü ortaya çıkınca, şöhretten korktuğu için, öğrencileriyle birlikte, Aksaray’a göç eder. Aksaray’da bulunduğu zamanda ise: Hacı Bayramı Veli’yi yetiştirir ve Ankara’ya görevlendirir.
Somuncu Baba: 1412 yılında, Darende’de vefat eder ve buradaki türbesine gömülür.
SOMUNCU BABA TÜRBESİ
Somuncu Baba: Fatih Sultan Mehmet’in hocası Akşemsettin’in hocasıdır. Somuncu Baba’nın türbesi: Darende’de bulunuyor. Türbe yapısı: kesme taş ve moloz taştan yapılmıştır. Kare planlı türbenin üstü, kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür. Türbenin içi: kasnaktaki pencerelerle aydınlatılmıştır.
Türbede: Somuncu baba ve oğlu Halil Tayyibi gömülüdür. Her ikisinin sandukaları da ceviz işlemelidir. Ceviz sandukaların üzerinde, kubbe bulunmaktadır. Ayrıca, türbenin önünde, Somuncu Babanın müritlerinin mezarları var.
Somuncu Baba türbesinin bulunduğu Somuncu Baba camisi ve çevresindeki mesire yerleri: yerli-yabancı ziyaretçiler tarafından yoğun olarak ziyaret ediliyor. Ben de, buraya gittiğimde, özellikle balıklar için büyük şaşkınlık yaşamıştım.
Türbenin Tohma ırmağının yanında bulunması, cami önündeki biraz önce sözünü ettiğim balıklı havuz ve kayalardan çıkan memba sularının, şadırvandan akması, inanın güzel görüntüler, mutlaka buraya zaman ayırın.
SOMUNCU BABA KÜLLİYESİ (ŞEYH HAMİD-İ VELİ)
Eski Darende bölgesinde, Somuncu baba külliyesinin hemen yanında: bir minare var. Bu minarenin, eski bir camiye ait olduğu düşünülüyor. Yapılış tarihi olarak ise: 1677 yılı yazılı. Minare: kare kaideli, on altı gen gövdeli, tek şerefeli olarak, taştan yapılmıştır. Günümüzde görülen, hemen bitişiğindeki cami ise, sonradan yapılmıştır.
DOĞAL AKVARYUM
İlçe merkezi, Somuncu baba mevkiindedir. Burada: Tohma çayı içinde bulunan kayalar: balıklı gölün kaynağı durumundadır. Balıklar: bu kayalar içine yumurtalarını bırakarak, çoğalmaktadır. Buradan, uzunca bir su yolu ile, caminin avlusundaki havuza bağlantı yapılmıştır.
HAVUZ
Caminin avlusundadır. Havuz içinde, balıklar var. Balıkların: Şanlıurfa yöresinde bulunan havuzdaki balıklar gibi, kutsal olduğuna inanılıyor. Tutulmaları, yenilmeleri mümkün değil. Hatta öldüklerinde, görevliler tarafından sudan alınarak toprağa gömülüyorlarmış.
SOMUNCU BABA BOĞAZI
İlçe merkezindeki balıklı göl, Somuncu Baba camisi ve Taş köprüye kadar ulaşan, dik kayalardan meydana gelen, Tohma çayının ortasından aktığı bir boğazdır.
DARENDE-SOMUNCU BABA TANITIM MERKEZİ
2005 yılında, Haziran ayında kurulmuştur. Burada: ilçenin tarihi, kültürel ve turistik değerleri tanıtılıyor. Ayrıca, çeşitli düzenlemeler yapılıyor. Bunlar: Zengibar Karakucak güreşleri ve Somuncu Baba ve Hulusi Efendi Kültür Etkinlikleri organizasyonlarıdır.
Bunun dışında, tanıtım merkezi binasında: giriş kısmından itibaren, Darende ilçesinin tarihi ve kültürel yönlerini anlatan bilgiler ve fotoğraflar bulunuyor.
Ayrıca: Darende halkından ve çeşitli gönüllüler tarafından getirilen çeşitli eşyalar sergileniyor. Bu eşyalar, 13 tane kapalı stantta sergileniyor. Stantlardan 9 tanesi cam, kalanları ise açık.
Evet, salonun içinden girilince, günümüzden geçmişe doğru bir yolculuğa çıkmak mümkün.
TOHMA KANYONU
Burası, Fethiye yöresindeki “Saklıkent” i andırıyor. Vadi içinde: Somuncu baba camisi, doğal akvaryum olan balıklı göl var ve Taş köprüye kadar, dik kayalık yamaçlardan ilerliyor. Ana kayanın aşınması sonucu kanyon oluşmuştur. Her iki tarafı dik ve yalçın kayalarla kaplı kanyon içinde, 2005 yılından bu yana rafting yapılıyor.
Kanyonun, Taşköprü’ye yakın bölümünde, doğal bir sıcak su çıkan bölge bulunuyor. Rafting tutkunları, kanyonda bu tutkularını gerçekleştirebiliyorlar. Parkurun uzunluğu: 8 km.
KUDRET YÜZME HAVUZU
Tohma kanyonu içindedir. Havuz suyunun sıcaklığı: değişmez ve yaz-kış; 22 derecedir. Ayrıca: kaynağından aldığı, dakikada 11 tonluk su debisi ile, havuz suyu sürekli temiz kalmaktadır. Havuzun ölçüleri: 8 x 25 metre, derinlik ise: 230-140 cm. arasında değişmektedir. Özellikle yaz aylarında, yörenin insanı buraya akın ediyor ve on binlerce kişi havuzdan yararlanıyor.
ROMA MEZARI
Yenice kasabası merkezinde, Maşattepe Mevkiindedir. Buradaki tümülüste yapılan kazılarda ortaya çıkarılan mezar yapısı: içten düzeltilmiş, dıştan moloz taş ve toprakla doldurulmuş, taştan inşa edilmiştir. MÖ.1’nci yüzyıldan kaldığı düşünülmektedir.
Çift mekanlı yapıda: ortadaki boşlukta bulunan ahşap sanduka içinde: kadın cesedi bulunmuştur. Ayrıca: yine bu mezar yapısında bulunan, taşınır nitelikteki küçük buluntular, Malatya Müzesinde sergilenmektedir.
HASAN GAZİ TÜRBESİ VE ŞEHİTLİĞİ
Hasan Gazi: Battalgazi’nin hem amcası ve hem de kayınpederidir. Zengibar kalesinin alınması sırasında, türbenin bulunduğu tepe üzerinde şehit düşmüş ve buraya defnedilmiş.
Türbenin bulunduğu yer, 2006 yılında yeniden düzenlenerek, şehitlik ve türbe olarak ziyaretçilerin ziyaretine açılmış.
UZUNOK KÖPRÜSÜ
Fırat nehrinin kollarından olan Tohma çayının üzerindedir. Köprü: bu çay üzerinde bulunan diğer birçok köprü gibi Osmanlı döneminde yapılmış olup, günümüzde halen faaliyette yani kullanılmaktadır.
ULU CAMİ MİNARESİ
Eski Darende mevkiindedir. Ulu caminin esas yapısı bulunmamakta olup sadece minaresi ayakta olarak günümüze ulaşmıştır. Kitabesi yoktur. Yapım ve işçilik tarzı değerlendirilerek: Beylikler döneminde, yani 14.yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Minare: tek şerefelidir ve külah kısmı tahrip olmuştur. Kesme taştan yapılmıştır.
YUSUF PAŞA BEDESTENİ
Eski Darende bölgesindedir. Osmanlı dönemi yapısıdır. Dikdörtgen planlı, Osmanlı Kapalı çarşıları tipindedir. Ortada büyük bir avlu ve çevresinde odalar sıralanmıştır. Yapının: taşıyıcı duvarları kesme taş, diğer bölümleri ve üzeri ise, moloz taşlarla örtülmüştür. Ancak, bu bedesten maalesef çok harap durumdadır.
CEBECİZADE MEHMET PAŞA KÜTÜPHANESİ
Eski Darende bölgesindedir. Yapı: kare planlı, kesme taş duvarlı ve tek kubbelidir. Kitabesine göre: 1763 yılında, Osmanlı Paşası, Darendeli Sadrazam Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır.
ZENGİBAR KALE KALINTILARI
İlçe merkezinin kuzey yamacındadır. Yörede: Senkbar olarak da anılmaktadır. Bu kalıntının: Osmanlı döneminden kalma olduğu düşünülmektedir. Günümüze, kalede geriye, sadece kapısı kalmıştır. Yapı: kesme taştan yapılmıştır.
AŞUDU- GÜNPINAR ŞELALESİ
İlçe merkezine 8 km. uzaklıktadır. Ülkemizin birkaç tabii şelalesinden biridir ve mesire yeri olarak kullanılır. Tohma çayı yatağında bulunan, tahminen 50 metre yükseklikteki kayalar arasından akan suyun, sert akışı, şelaleye ayrı bir güzellik katmaktadır.
Alan, Sit alanı olarak ilan edilerek, koruma altına alınmıştır. Şelalenin çıkardığı ses, toz halinde çevreye yayılan su zerreciklerinin kayalar üzerinden akışı, gerçekten izlenmeye değer muhteşem güzel görüntüler ortaya çıkarıyor.
Şelaleden sonra, 15 km. lik bir yürüyüş ile, yeni köy bölgesindeki, Geç Hitit dönemine ait, iki aslan heykelinden oluşan “Aslantaşları” da görmek mümkündür.
BALABAN BELDESİ
Burada: Şeyh Abdurrahman-ı Erzincani camii var. Bu cami, özgün ve kerpiç mimarisiyle ünlüdür. Ayrıca, beldenin evleri ve balaban içmecesi görülebilir.
OZAN ANIT MEZARI
İlçe merkezine bağlı, Ozan köyünde bulunan ve Romalılardan kaldığı düşünülen bir yapı. Anıt mezar yapısının ölçüleri: 6 x 6x 7 metredir.
ASLANTAŞLAR
İlçe merkezinin 20 km. güneybatısında, Yeniköy mevkiinde görülebilir.