Çin Pekin

Çin Pekin

Pekin: diğer isimleri, Pinyin, Per ve Beijing.

Bu şehri gezmek, bayağı yorucu oluyor. Çünkü: müzeler, saraylar, tapınaklar, anıtlar, caddeler, mağazalar o kadar çok ki. Bu şehirde Ortaçağ kültürü ve günümüz kültürünü bir arada görebilirsiniz. Çin ülkesinin dört büyük antik şehrinden biridir.

Çin Pekin

Pekin Uluslar arası havaalanı: şehir merkezinin 32 km. kuzeydoğusundadır. 2009 yılı verilerine göre, havaalanı, Asya kıtasının en işlek havaalanıdır. Dünya sıralamasında ise, dünyanın en işlek ikinci havaalanı olarak önem kazanmaktadır. Conte Nast Traveler dergisinin okuyunca anketlerine göre, 2009 yılında Pekin Uluslar arası havaalanı, dünyanın en iyi havaalanı olarak seçilmiştir. Havaalanında, üç tane terminal bulunmaktadır. Özellikle, 3 Numaralı Terminal, muhteşem büyük, eğer bu terminalden ulaşım sağlayacaksanız, en az 45 dakika önce terminalde bulunmanız şarttır.

Çin Pekin

GENEL

Şehir merkezi: 14 banliyö ve iki kırsal ilçeden oluşmaktadır. Nüfus: yaklaşık 13 milyon civarındadır. Ancak, bu nüfus, şehirde büyük bir alana yayılmıştır. Bu nüfus yoğunluğu: “hutong” denilen dar sokaklardaki “siheyuan” denilen, bir yada iki katlı ve geleneksel avlulu evlerde yaşamaktadırlar. Ancak: eski kentin bu otantik sokaklarından çıktığınız gibi, yeni konut projelerinin, alışveriş merkezlerinin, ofislerin bulunduğu modern kent bölümlerini görebiliyorsunuz.

Özellikle: 2008 yılında yapılan Pekin Olimpiyatları, şehirde yeni yolların yapılması, metro ağının genişletilmesi ve yeşil sahaların arttırılması gibi etkinliklerin yaratılmasında önem kazanmıştır.

Çin Pekin

Şehirde, elbette sokağa çıktığınızda, en dikkatinizi çekecek olan şey: trafik. Otobüsler, kamyonlar ve binlerce bisiklet ve işlerine gitmeye çalışan milyonlarca Çinli. Şehrin düz bir alanda kurulu olması büyük bir nimet. Çünkü, aksi halde, bisiklet kullanmak sanırım tam ızdırap olurdu.

Çin Pekin

Şehirde bulunmanız gereken tarih ile ilgili olarak, sıcaklıklardan söz etmek istiyorum. Şöyle ki, ortalama en yüksek sıcaklıklar: Ocak: 2, Şubat:5, Mart: 12, Nisan: 20, Mayıs: 27, Haziran: 30, Temmuz: 31, Ağustos: 29, Eylül: 26, Ekim: 19, Kasım: 10, Aralık: 4. En çok yağmur yağan aylar, sırasıyla: Temmuz-Ağustos-Haziran-Eylül-Mayıs-Nisan aylarıdır.

Şehir hakkında ayrıntılı bilgi vermeye başlamadan önce, bu  şehrin tarihi geçmişinde çok önemli bir spor olayı daha var. 2008 yılı Olimpiyat Oyunları, Pekin şehrinde düzenlenmiştir. Bu etkinlikler öncesinde, 350.000 seyirci kapasiteli, Bejing National Stadyumu yapılmıştır.

Çin Pekin

Şehir içindeki toplu ulaşım araçlarının en yaygını metrodur. 1971 yılında iki hatlı olarak açılan metro, 2002 yılında 14 hat olarak hizmete devam etmektedir. Line 1 ve Batong hattı: doğu-batı yönünde, şehri boylu boyunca geçiyor. Line 4 ve 5 hatları ise, kuzey-güney doğrultusunda şehri boydan boya geçmektedir. Metro ulaşım ücretleri, seyahat başına, 2 Yuan’dır. Şehirde, toplu ulaşım için, ilaveten 700 otobüs bulunduğu söyleniyor. Taksi ise, şehirde bolca bulunuyor. Ama, kayıt dışı taksiler de çok var.

 

TARİHİ SÜREÇ

Pekin insanına ait olduğu düşünülen kafatası: 1920 yıllarında, Pekin yakınlarında, Zhoukoudian yakınlarında bir mağarada bulunmuştur. Bu küçük beyinli kafatasına sahip insanın ise, günümüzden yaklaşık yarım milyon yıl önce yaşadığı düşünülmektedir. Bu kazı alanında, kafatası dışındaki kemiklerin aranmasına devam edilmektedir.

Eski Pekin bölgesinde yapılan kazılarda: kentin tarihinin 20.000 yıl öncesine kadar gittiği bilinmektedir. Yöredeki ilk yerleşim: Jichenk adıyla, MÖ.5-3. yüz yılarda görülür. Ancak, yoğun yerleşim: MS.10.yüzyılda, Liao hanedanı zamanında görülür. Bu dönemde  şehrin adı: Yanjing.

12.yüzyıla gelindiğinde ise, bölgede ilk imparatorluk sarayı inşa edilir. Dünyaca ünlü, Marco Polo Köprüsü olarak bilinen “Lugou köprüsü” de o dönemden kalmadır.

13.yüzyıla gelindiğinde, Cengiz Han, kendi yıkıp-yok eder. Daha sonra ise, Dadu ismiyle, yeniden kurar. Qing hanedanı günlerinde, Pekin daha da zenginleşir. Şehirde yeni saraylar, güzel yeşil alanlar, bahçeler kurulur. 1800-1900 yılları arasında ise, şehir yine, dış güçler tarafından büyük tahribata uğratılır. 1949 yılına gelindiğinde ise, bu kez Çin Halk Cumhuriyetinin başkenti olarak, yeniden düzenlenir.

Çin Pekin

GEZİLECEK YERLER

Günümüzden 700 yıl öncesi dönemde yapılmış, şehrin planı bozulmadan günümüze kadar gelmiştir. Bu plana göre, şehir 4 kentten oluşmaktadır.

Bunlardan: 3  tanesi: kent merkezinde, iç içe geçmiş, dikdörtgen biçiminde merkezler var. 4. kent ise: güneyde,  dış şehir olarak biliniyor. Bu şehirleri koruyan surların büyük bölümü yıkılarak günümüze gelmemiştir. Ancak, merkezdeki “Yasak Şehir” hala orijinal surlarının arkasında duruyor. Bu haliyle de şehri ziyaret edenlerin büyük ilgisini çekiyor.

PEKİN TİANANMEN MEYDANI

TİANANMEN MEYDANI

Meydan, şehrin tam ortasındadır. Kelime anlamı: Cennet kapısı demektir. İsim: Çince de, cennet-barış-kapı karakterlerinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Yani, Dünyada Barış Yapma Kapısı olarak isimlendirilmektedir.

Dünyanın en büyük kent meydanı olarak önem kazanıyor. Yaklaşık 40 hektarlık bir yer kaplıyor. Meydan ilk olarak, 1651 yılında kare olarak tasarlanmış ve inşa edilmiştir. 1950 yılında, meydan 1 milyon kişiyi alacak şekilde genişletilmiştir. Bu genişletme sırasında, çevredeki bir çok bina ve yapı yıkılmıştır.

PEKİN TİANANMEN MEYDANI
Günümüzde,

Meydan aynı anda 500.000 kişiyi alabilecek kapasitededir. Özellikle, 4 Haziran 1989 yılında, burada yapılan protesto gösterileri, bu meydanın isminin bütün dünya tarafından bilinmesini sağlamıştır.

Yani, uçsuz-bucaksız bir görünüm veriyor. Bu büyük alanda: mimari olarak pek bir özellik yok. Çünkü, komünist dönemde yapılmış. Ancak, günümüzde burada rengarenk uçurtmalar görebilirsiniz. Moskova şehrindeki Kızıl Meydan gibi, burası da Çin ülkesinin ve Pekin şehrinin,  dünya üzerinde en bilinen yerlerinden biridir.

Çünkü: 1989 yılındaki öğrenci olaylarında, burada toplanan yaklaşık 1 milyon insan ve Çin ordusunun bunlara müdahalesi görüntüleri, televizyonlar aracılığı ile, tüm dünyaya yayılmıştı. Kültür Devrimi yıllarında ise, Çin kızıl ordusu, bu meydanda görkemli geçit törenleri düzenlemiştir.

PEKİN TİANANMEN MEYDANI

Meydanın kuzeyinde, her gün: sabah ve akşam saatlerinde, Çin bayrağının göndere çekilmesi ve indirilmesi töreni yapılmaktadır. Bu tören saati, güneşin doğuş ve batışına göre her gün değişmektedir ve yüzlerce kişi tarafından izlenmektedir.

Evet, Tiananmen meydanının tarih sahnesinde öne çıkan özelliklerinden söz ettikten sonra: gelelim meydandaki gezintimiZE:
PEKİN TİANANMEN MEYDANI

Meydanın güney ucunda bir yapı var.

Burası, Moskova-Kızıl Meydanda bulunan Lenin mezarının benzeri gibi, ancak daha büyük yapılmış, Başkan Mao Zedong Anıt Mezarı.

PEKİN MAO ZEDONG ANIT MEZARI-MAO ZHUXİ JİNİANTANG

MAO ZEDONG ANIT MEZARI-MAO ZHUXİ JİNİANTANG

Mao, kurucusu olduğu Çin Halk Cumhuriyetini, yaklaşık 27 yıl yönetmiş ve 1927 yılında ölümü üzerine, kendisinin mumyalanmış bedeni, burada bulundurulmaktadır.

Burayı ziyaret etmek mümkün. Hatta, Lenin mezarından ayrı olarak, ziyaretçilerin mozolenin yanında, birkaç dakika kalmalarına bile izin veriliyor. Anıt mezarın hemen dışında ise: üzerinde Mao resimleri olan, tişörtler, fincanlar, kupalar, rozetler, çakmaklar gibi, birçok objenin satıldığı yerler var.

Meydan gezimize devam ediyoruz. Buradan, kuzeye yönelin.

Pekin Halk Kahramanları Anıtı

HALK KAHRAMANLARI ANITI

Bu anıt: 1958 yılında yapılmıştır. Dikilitaş şeklindeki anıt, granitten yapılmıştır. 38 metre yüksekliktedir. 1989 yılındaki  demokrasi hareketlerinde, anıtın bulunduğu burası, halk hareketlerinin merkezi olmuştur.

Meydanın batı yönünde, bir saray ve ulusal  tiyatro binası var.

Burada: 1958-1959 yılları arasında, devrimin onuncu yıl dönümü anısına, on büyük bina dikilmiştir.

BÜYÜK HALK SARAYI-RENMİN DAHUİTANG

1959 yılında yapılmıştır. Ulusal halk meclisinin toplantı yeridir. Saray: rehberli turlarla gezilebiliyor. Ama, çok orijinalitesi yok.

 

BÜYÜK ÇİN ULUSAL TİYATROSU

Büyük halk sarayının hemen arkasındadır. Titanyum ve camdan yapılmış dev kubbesiyle dikkati çekiyor. 2007 yılında yapılmıştır.

Meydanın  doğusu yönünde ilerliyoruz.

Pekin Çin Ulusal Müzesi

ÇİN ULUSAL MÜZESİ-ZHONGGUO GUOJİA BOWUGUAN

Buranın bünyesinde iki müze var. Giriş ücretlidir. Buranın en büyük sıkıntısı: sergilenen objeler, hep Çince yazılarla anlatılmış.

Yapı: 65.000 metrekarelik bir alanda bulunmaktadır. Ön uzunluğu: 313 metre ve 149 metre genişliğinde, 40 metre yüksekliğindedir. Ön merkezinde, 11 kare sütun görülmektedir. Müze: 2011 yılında yeniden düzenlenmiş ve 28 yeni sergi salonu yapılmıştır. Müze koleksiyonlarında, 1 milyondan fazla eser bulunmaktadır. Bunlar arasında, çok değerli ve nadir, çin tarihi eserleri sergilenmektedir.

Çin Tarih Müzesi (Zhongguo Lishi Bowuguan)

Burada: tarih öncesi dönemden kalan fosillerden, çömleklere ve bronzlara kadar, yaklaşık 10 bin civarında obje sergileniyor.

Çin Devrim Müzesi (Zhongguo Geming Bowuguan)

Burada: Komünist devrime ait, resimler, fotoğraflar ve belgeler sergileniyor.

Meydandan çıkmadan önce: meydanın yanında bulunan, eski İmparatorluk eczanesini ziyaret etmeyi sakın unutmayın. Buradan: Çin geleneksel hekimliği hakkında bilgiler alabilir ve birçok hastalık için bitkisel ilaçlardan satın alabilirsiniz.

Pekin Tiananmen Meydanı

Tiananmen meydanından çıkacağız. Kuzey bölümde: Chang’an Bulvarı üzerinde: Yasak Şehre giden yola açılan kapı var. Kapının üzerinde: Başkan Mao’nun ünlü portresi var ve “Göksel Huzur Kapısı” olarak biliniyor.

Pekin Göksel Huzur Kapısı

GÖKSEL HUZUR KAPISI

Burada, 15. nci yüzyılda yapılmış orijinal bir kapı bulunuyormuş. Ancak, günümüzde, 1651 yılından kalma taş duvarın üzerinde: 2 katlı, geniş bir ahşap yapı ve önünde: Tiananmen meydanındaki geçit törenlerinin izlenebilmesi için yapılmış bir platform görülüyor. Günümüzde, bu platformun bulunduğu yer gezilebiliyor. Güzel bir seyir yeri, mutlaka zaman ayırın.

Çin Halk Cumhuriyetinin kuruluşundan bu yana, burada Mao Zedong’un 1.5 ton ağırlığındaki portresi asılıdır. Her yıl, 1 Ekim gününde, bu portre yenisiyle değiştirilmektedir. Burada dikkatinizi çekmek istediğim küçük bir not: 1989 yılında, 3 kişi, Mao’nu bu resmine yumurtalı saldırı düzenlediklerinde yakalanırlar ve tam 17 yıl cezaevinde tutulduktan sonra serbest bırakılırlar. Yani, bu portreye, tarihi süreç içinde çeşitli saldırılar oluyor ama Çinli yetkililer, bu saldırılara çok büyük cezalar vererek karşı koymaya çalışıyorlar.

Pekin Yasak Şehir-Gu Gonk

YASAK ŞEHİR (GU GONG)

Buranın ortak İngilizce adı: Yasak Şehir. Çince adı: Zijin Cheng yani Mor Yasak Şehir. Günümüzdeki ismi ise: Gugong, yani: Eski Saray anlamına geliyor.

Burası: yaklaşık 70 hektarlık bir alan üzerinde kurulu ve bir çok saray, avlu ve bahçeyi barındıran bir yerdir. Burayı, kesinlikle yürüyerek gezebilirsiniz. Aslında, Çin ülkesinde birçok yeri yürüyerek gezmek mümkün olmasa da (çok büyük bir alana yayılması nedeniyle) Yasak şehri mutlaka yürüyerek adım adım gezmelisiniz.

Evet, Yasak Şehir, girilmesi ücretli bir yer. Gezilecek saatler sınırlı ve yaz ve kış dönemlerinde ziyaret saatleri  değişiyor.

Pekin Yasak Şehir-Gu Gonk

Gelelim, Yasak Şehri anlatmaya: Burası: uzun yıllar boyunca yani yaklaşık 500 yıl boyunca, sıradan insanlara yani halka kapalı tutulduğu için, Yasak Şehir olarak biliniyor. Ama, bu bölge aynı zamanda, girmenin yasak olduğu kadar çıkmanın da yasak olduğu bir yer olarak önem kazanıyor. Yani, imparatorun izni olmadan, buraya giriş-çıkış yasakmış.

Dünyanın en büyük saray kompleksi olarak öne çıkmaktadır.

Ölçüleri: kuzeyden-güneye: 753 metre ve batıdan-doğuya ise: 961 metrelik bir dikdörtgen şeklindedir. Şehrin tam merkezinde olacak şekilde planlanmıştır. Zamanla ise, duvarlarla çevrili alan içine alınmıştır. Buranın güneyinde ise, şehir yerleşimi gelişmiştir. Günümüzde  de burası, şehir yerleşimin merkezini oluşturmaktadır.

Pekin Yasak Şehir-Gu Gonk

Sarayda: 9999 oda bulunuyor. Bu rakam önemli, çünkü uğurlu sayıldığı için, oda sayısı bu rakamda bırakılmıştır. Büyüklüğü, günümüzde bile görenleri şaşırtacak boyutlardadır. Bir de yapının, 1406-1421 yılları arasında inşa edildiğini düşünürseniz, büyüklüğün önemi ortaya çıkıyor. Yapının 15 yıl süren inşaatında, 1 milyondan fazla işçinin çalıştığı söyleniyor. Kullanılan malzemeler ise: güneybatı bölgesindeki ormanlardan elde edilen ahşap malzemeler ve Pekin şehri yakınlarındaki ocaklardan elde edilen mermerlerdir. Büyük salonların zeminleri “altın tuğla” ile döşelidir.

Pekin Yasak Şehir-Gu Gonk

Yasak şehirde en göze batan renk: sarı. Çünkü: sarı, imparatorluk rengidir. Hemen hemen tüm çatılar, sarı renkli çini kaplıdır. Konutlar ise, yeşil çinilerle süslenmiştir. Bina çatılarının eğimli sırtları, özellikle imparatorluk ejderhası heykelcikleriyle süslenmiştir. Heykelcik sayısı, binanın durumunu gösterir ve küçük bir binada 3-5 civarında olur. İmparatorluk sarayının çatısında ise, 10 heykel bulunmaktadır. Depolama alanları, saray kompleksinin ön tarafına yerleştirilir ve arka bölümler, yaşam alanları olarak düzenlenirdi.

Pekin Yasak Şehir-Gu Gonk

Yaklaşık 700 yıl boyunca, burada, 24 imparator ve ailesi ve onların kalabalık maiyeti yaşamıştır. Özellikle: 1420 ile 1644 yılları arasında, Ming hanedanı, tamamen burada yaşamıştır. 1860 yılında ise, bu kez: İngiliz-Fransız askeri güçleri, Yasak şehri işgal ederler. Son Çin imparatoru Puyi: 1911 yılında ülkeden atılınca, burası kullanım dışı kalmıştır. 1912 yılında, buranın kullanımı, İmparatorluk soyundan alınarak, kamuya devredilmiştir. 1987 yılında çevrilen ve ülkemizde de gösterilen “Son İmparator” filmi, Yasak Şehirde çekilen ilk uzun metrajlı film olması nedeniyle önem taşımaktadır.

1987 yılında ise, UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesine dahil edilerek koruma altına alınmıştır. Ancak, 2007 tarihinde, Starbucks burada bir kafe açmıştır ve tartışmalar sonucu kapatılmıştır.

Yasak şehirde gezinti

Yasak Şehre: Tiananmen meydanındaki Göksel Saflık Kapısından geçilerek gireceksiniz. Ancak, girişten önce sizi uzun bir yürüyüş bekliyor.

Pekin Yasak Şehir-Gu Gonk

Burada: Ouanmen (Dik kapı) var. Bunu geçince, çevresi yüksek duvarlar ve hendeklerle çevrili Yasak Şehir bölgesine giriyorsunuz. Bu duvarların yüksekliği; 7.9 metredir. Duvarların genişliği, tabanda: 8.62 metredir. Üste doğru sivrilerek yükselmektedir. Bu duvarlar, savunma amaçlı olduğu kadar, iç bölümde bulunan sarayların istinat duvarları olarak da kullanılmıştır. Duvarların önünde ise, 52 metre genişliğinde bir hendek bulunmaktadır. Hendek derinliği: 6 metredir.

Buranın ana kapısı: hemen karşınızda. Kapı denilince, Yasak Şehir çevresindeki toplam kapı sayısının 5 olduğunu söylemeliyim.

Pekin Meridyen Kapısı-Wumen
MERİDYEN KAPISI (WUMEN)

Burası: 15. yüzyılda yapılmıştır. Yasak şehrin ana giriş kapısı burasıdır. Önceki yıllarda: soldaki geçidi resmi görevliler, sağdaki geçidi ise hanedan mensupları kullanırlarmış. Kapının uç tarafında, iki çıkıntılı kanat görülmektedir.

Kapıdan geçtikten sonra, Yasak şehir içinde, ikinci bir kapı, karşınıza çıkıyor.

BÜYÜK UYUM KAPISI (TAİHEMEN)

1420 yılında yapılmıştır. Bu kapının her iki yanında, muhafız olarak yerleştirilen, bir çift, bronz aslan heykeli göreceksiniz.

Bu kapıdan geçtikten sonra: bu kez karşınıza: antik dönemde yapılmış, Çin mimarisinin en büyük eserlerinin ortaya konulduğu, 3 büyük saray ve avlu çıkıyor. Burada, üç rakamı önemli çünkü, üç Buda’yı ve Taocu, üç saflığı simgeliyor. Evet, üç büyük saray dedim, şimdi bu saraylar hakkında bilgi vereceğim.

PEKİN BÜYÜK UYUM SARAYI (TAİHEDİAN)
BÜYÜK UYUM SARAYI (TAİHEDİAN)

3 büyük saraydan ilk sıradakidir. İmparatorluk tahtı sarayı olarak da bilinir. Yasak şehirdeki, en büyük yapı olarak öne çıkmaktadır. Burada: Çin, ahşap mimarisinin en güzel örneklerini görmek mümkündür.

Çin antik döneminde, ülkede bu saraydan daha yüksek yapı yapılması yasaklanmış ve bu nedenle, uzun yıllar, bu saray, ülkenin en yüksek yapısı olarak önemini korumuştur. Tabii bunları söyleyince, sarayın yüksekliğini merak ettiniz. Evet, sarayın yüksekliği, çatıdaki süslemeler de dikkate alındığında, 38 metre olduğu görülüyor.

Sarayın içinde: Ejderha tahtı görülüyor. İmparator bu tahtta otururmuş. Tahtın çevresi: güç ve uzun yaşam sembolleriyle süslenmiştir. İmparator bu tahtta: çevresindeki hizmetkarlar topluluğu ve yoğun tütsü kokuları içinde otururmuş. Ziyaretçileri ise: çan sesleri eşliğinde, imparatorun önünde, 9 kez secde ederlermiş. Yeni yılı karşılama ve tahta çıkma törenleri, hep burada yapılmış.

Büyük Uyum Sarayından çıktıktan hemen sonra, başka bir saray var.

PEKİN ORTA UYUM SARAYI (ZHONGHEDİAN)
ORTA UYUM SARAYI (ZHONGHEDİAN)

Burası, büyük uyum sarayından daha küçüktür ve bazı resmi olmayan törenler, burada yapılırmış. Bu yapı: altın çatısı ile dikkat çekiyor.

Yürümeye devam ettiğinizde, son saraya ulaşıyorsunuz.

PEKİN UYUMU KORUMA SARAYI (BAOHEDİAN)
UYUMU KORUMA SARAYI (BAOHEDİAN)

Burası: tarihi süreç içinde, dünyanın ilk memuriyet sınavlarının yapıldığı yer olarak önem kazanıyor.

Sarayın hemen arkasında, uzun merdivenlerin ortasında, yekpare yani tek parça mermerden yapılmış rampa var. Çevresi ejderha oymalarıyla süslenmiş bu  rampa: imparatorluk tahteravanının taşınabilmesi için özel olarak tasarlanarak yapılmıştır. Dikkatinizi çekerim, tek parça mermer dedim.

Bu tek parça mermerin ağırlığının: 200 ton civarında olduğu söyleniyor. Bu 200 tonluk mermer parçasının, tek parça halinde, yaklaşık 50 km. uzaklıktaki taş ocağından buraya taşınabilmesi, eminim ki, o günün şartlarında muhteşem bir bilgi, zeka ve güç gerektirmiştir. Hatta, söylenenlere göre, bu mermer parçasının buraya taşınması için kış mevsiminin gelmesi beklenmiş ve buzlu yollar üzerinde çekilerek, buraya taşınmıştır.

PEKİN UYUMU KORUMA SARAYI (BAOHEDİAN)
Evet, gezmeye devam ediyoruz.

Kuzeye doğru ilerlediğimizde: karşımıza resmi işlerin görüldüğü “Dış Avlu” ve daha sonra ise, imparator ve ailesinin ve saray mensuplarının yaşadığı  “İç Avlu” bölümü çıkıyor. Burada, yapıların yoğunluğu artıyor. Bu eski saray ve salonların çoğunda ise: döneme ait sanat eserleri ve imparator ailesinin kullandığı gündelik eşyalar sergileniyor. Burada görmenizi önereceğim yerler:

PEKİN UYUMU KORUMA SARAYI (BAOHEDİAN)

Saat Müzesi ve İmparatorluk Hazinesi. Buralarda: güzel koleksiyonlar sergileniyor. Bu koleksiyonlar, Ming hanedanı dönemine dayanmaktadır. Ayrıca, İmparatorluk kütüphanelerinde, hükümet belgeleri de dahil olmak üzere, eski kitaplar ve çeşitli belgeler saklanmaktadır. Müzedeki eserler: 1933 yılındaki Japon işgali öncesinde buradan kaçırılarak, Nanjing şehrine tahliye edilmiştir.

Ancak, Tayvanda-Taipei Müzesindeki eserler, savaşın sona ermesi üzerine, büyük bölümü (10.000 kutu) geri döndü ve 2221 kutu halen Taipei Müzesinde depolanmaktadır. Günümüzde, buradaki saray müzesinde, 1 milyondan fazla sanat eseri bulunmaktadır. Bunlar arasında öne çıkanlar: resimler, seramikler, bronz eşyalar vs. dir. Bu sergilenen eserler arasında öne çıkanlar seramiklerdir. Saray müzesinde,  340.000 adet seramik ve porselen bulunmaktadır.

Tang ve Song hanedanları dönemlerinden kalan bu seramiklerin, yaklaşık 20.000 kadarı, günümüzde Nanjing Müzesinde sergilenmektedir. Sarayın resim sergisinde ise, toplam 50.000 resim var. 1948 yılında, bu eserlerin birçoğu Tayvan’ a taşınmıştır. Koleksiyon takip eden yıllarda, diğer müzelerden bağış, satın alma ve transferler yoluyla yenilenmiştir. Müzenin en  değerli koleksiyonlarından biri de saatlerdir. Müzede: 1 milyondan fazla 18. ve 19. yüzyıldan kalma saat bulunmaktadır. Bu koleksiyonda, Çin ve yabancı yapımı parçalar bulunmaktadır.

PEKİN UYUMU KORUMA SARAYI (BAOHEDİAN)

Ayrıca: 1775 yılında yapılmış olan, Dokuz Ejderha Duvarını da görmenizi öneririm. Çünkü: muhteşem kabartmaları var. Bu duvarı görmek için: İç avluya giden ana yoldan sapmanız gerekiyor.

PEKİN İMPARATORLUK BAHÇELERİ (YUHUAYUAN)
İMPARATORLUK BAHÇELERİ (YUHUAYUAN)

Yasak şehrin kuzeyinde kalıyor. Güzel taş döşemeleriyle dikkati çekiyor. Bahçeler: 1420 yılında, çok daha eski dönemlerden kalma Taocu bir tapınak kalıntıları üzerine kurulmuştur.

Evet , yazının başında belirttiğim gibi Yasak Şehir, çok büyük ve elbette, bunların dışında gezilecek bir çok yeri var. Bence, yürüyerek ve keyif alarak, burayı gezmelisiniz.

 

Yasak Şehir gezisi bittikten sonra: kuzeydeki Kutsal Savaşçı Kapısı (Shenwumen) nı kullanarak çıkın. Yasak şehrin tam ortasından devam eden ana caddenin devamında: bir park var.

PEKİN JİNGSHAN PARKI

JİNGSHAN PARKI

Burası, eskiden “Kömür Tepesi” olarak biliniyormuş. Tepenin yüksekliği: 45.7 metredir. Giriş ücretlidir, giriş-çıkış saatlerine dikkat etmek gerekiyor. Çünkü, yaz ve kış dönemlerinde değişiyor.

Bu parkın bulunduğu tepe: şehrin tarihi bölümünün en yüksek noktasıdır. Nasıl oluştuğuna gelince: Yasak Şehri çevreleyen koruma hendeği açılırken çıkarılan toprak, buraya yığılmış ve tepe oluşmuştur. Tepenin üzerindeki 5 zirve bölümüne ise: pavyonlar kurulmuştur. Hemen ortada: 3 katlı bir pavyon var. Bu pavyonlar yani köşkler, toplanma ve eğlence amaçlı kullanılmaktadırlar. Burası ile Yasak Şehir arasında, hendek bulunuyor.

 

ONBİN BAHAR PAVYONU (WANCHUNTİNG)

Burası, gayet romantik bir yer olarak öne çıkıyor. Çünkü: imparatorluk şehrinin parlak çatıları ve hemen ilerisindeki modern şehrin muhteşem bir manzarasını ziyaretçilerine sunuyor.

Jingshang Parkından çıkınca: hemen batıda, yine güzel bir park var.

PEKİN BEİHAİ PARKI

BEİHAİ PARKI 

Burası, şehirliler tarafından en yoğun olarak tercih edilen popüler parklardan biridir. Giriş ücretlidir. İlk yapılışı, yüzyıllar öncesine kadar uzanan park, şehrin en güzel yerlerinden biri olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Özellikle, yazın ve sonbaharda, bu park şehrin en canlı ve en beğenilen-gezilecek yerlerinden biridir.

Pekinliler gibi, sizde, burada bulunan yapay gölde, tekne kiralayarak gezinebilirsiniz. Ama, unutmayın ki, gezinti yaptığınız bu göl, 12. yüzyıldan kalmadır. Gölün hemen ortasında, bir ada var. Elbette, bu ada da yapay. Park içindeki, Sonsuz Huzur Köprüsü (Yanganqiao) nü kullanarak, bu yapay adaya geçin ve revaklı koridorda keyifle yürüyün. Adanın ortasındaki tepe üzerinde, Beyaz Pagoda (Baita) isimli bir tapınak da görülüyor.

 

BEYAZ PAGODA (BAİTA) TAPINAĞI

Bu tapınak: Yongan Tapınağının hemen arkasındadır. Tarihi süreç içinde, bir zamanlar Kubilay Han tarafından kullanılan kışlık sarayın bulunduğu yere inşa edilmiştir. Ünlü budist dini lider Dalay Lama: 1651 yılında, Pekin şehrine geldiğinde, burayı da  ziyaret etmiştir.

Eğlence

Alışveriş

yemek kültürü

Çin Gezi planı

Çin Tai Shan ve Tai dağı

Çin Tai Shan ve Tai dağı

Tai şehrinin kuzeyinde: Pekin-Şanghay arasındaki demiryolu hattı üzerindedir.

Bu park bölgesine giriş ücretli. Ücretler: dönemlere göre, 100-125 yuan arasında değişmektedir.

Ziyaret saatleri ise, yaz  döneminde: 05.00 iken, kış döneminde 07.00 de başlamaktadır.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

Tarihi ve kültürel öneme sahiptir. Taoculuk felsefesinde, bu tepe “Doğunun Kutsal Tepesi” olarak da bilinmektedir ve yaklaşık 3000 yıl boyunca, bir ibadet yeri olarak kullanılmıştır. Burayı kutsal bir tapınma yeri olarak gören hacılar tarafından ziyaret edilmektedir. Yani, dünyanın en çok tırmanılan bir tepesi de denilebilir.

Antik dönemde, bir Çin imparatoru tahta çıkmadan önce, Taishan dağına tırmanır ve göklerin ve yerin tanrıları ve ataları için dualar edermiş. Daha doğrusu “hac” yaparmış. Bu özel tören ve adaklar, dağ’a yaygın bir ün kazandırmıştır. Bunlara ek olarak, bir çok ünlü edebiyatçı yazar ve şair, bu dağı ziyaret etmişlerdir.

Özellikle: gün doğumu, doğum ve yenilenme ile ilgili olarak, genellikle en önde gelen “beş” olarak kabul edilir. Yaklaşık 3000 yıl boyunca, bir ibadet yeri olarak kullanılmıştır. Çin ülkesinin en önemli tören merkezlerinden biridir. Toplamda: 22 tapınak, 97 nispeten harap olmuş yapı, 819 taş tablet, 1018 taş yazıt bulunuyor.

Çin Tai Shan ve Tai dağı
1987 yılında, UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesine dahil edilerek, koruma altına alınmıştır.

Tepenin yüksekliği: 1545 metredir. Ancak, yükseklik pek fazla olmamasına rağmen, yine de tırmanılması zor bir tepedir. Merdivenler üzerindeki tırmanış, birkaç saat sürmektedir. Tepenin hemen eteklerinde ise: birçok tapınak ve kayalara oyulmuş, 1000 civarında kitabe bulunmaktadır.

Ayrıca, burada 1000 çeşit bitki örtüsü bulunuyor. Yani, dağ bölgesinin yaklaşık % 80’lik bölümü bitkilerle kaplıdır. Hatta, bölgedeki bazı ağaçların ve özellikle selvi ağaçlarının, han hanedanı döneminde dikildiği söylenmektedir.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

Tepenin hemen eteklerinde bir köy var. Tai’an köyü. Bu köy: şehir merkezinin güneyinde ve 66 km. uzaklıktadır. Köyde: çevresi surlarla çevrili alanda: Dai Tapınağı (Daimiao) ve yüzlerce binadan oluşan yapılar topluluğu bulunuyor.

Burası, bölgenin en büyük ve eksiksiz eski bina kompleksidir. Tapınak: MÖ.206 ile MS.220 yılları arasında hüküm süren, Qin ve Han hanedanlıkları döneminde inşa edilmiştir. Tapınakta: 5 ana salon ve çok sayıda küçük bina görülüyor. Tapınağın çevresi ise, yaklaşık 2000 yaşındaki Han hanedanlığı döneminde dikilen selvi ağaçlarıyla çevrilidir.

Eski dönemlerde:

İmparatorlar, tepeye çıkmadan önce, bu tapınakta dinlenip, ibadet ediyorlarmış. Tapınakta: tepenin kutsandığını ifade eden ve tarihi değeri yüksek, taş bir tablet var. Ancak, tapınakta bulunan taş tabletler içinde en öne çıkanı: MÖ.220 yılında, Çin İmparatoru Qinshi Huangdi’nin, tepeye çıkması onuruna hazırlanan “Qin Tableti” dir. Tapınakta bir de: Tai dağının ölüler yargıcı tanrısı Taishanwang’ın heykeli, dikkati çekiyor.

Tapınağın hemen kuzeyinde: hac yolu (Panlu) var. Bu yol: ziyaretçileri, dağın girişi olan “Cennetin ilk kapısı” bölgesine götürmektedir. Yolun bundan sonraki kısmı ise, taş basamaklar yani merdivenler şeklinde uzanıyor. Bu merdivenler: ülkede ayakta kalan en eski merdivenler olup, 6000 granit basamaktan oluşmaktadır.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

5 kilometrelik bu yolun sonunda ise, Cennetin Orta Kapısı bölgesi bulunuyor. Cennetin orta kapısı bölgesi ile, tepenin zirvesi arasındaki mesafe ise, muhtemelen 3 km. civarındadır. Ancak, zirveye yaklaştıkça yükseklik arttığından, basamakların dikliği de sürekli artmakta ve çıkış zorlu olmaya başlamaktadır. Yani, zirveye yürüyerek ulaşmak isteyenlerin 7200 adımlık merdivenleri çıkmaları gerekiyor. Bu yolculuk sırasında: 11 kapı, 14 kemer ve 4 pavyon geçiliyor.

Çin Tai Shan ve Tai dağı
Tüm bu zorlukların yanında, özellikle yaşlı ziyaretçiler için:

Orta kapıya kadar otobüs ile gitmek ve daha sonra teleferik ile zirveye ulaşmak ta mümkündür. Yürüyerek gitmeyi düşünenler için, yürüme zamanı muhtemelen 3 ile 6 saat arasında sürmektedir. Yürüyüş yolu boyunca, birçok satıcı göreceksiniz.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

Zirvede neler var? Öncelikle, Tian Jie yani Cennet yolunu gezin ve burada, dükkanlar ve restoranların bulunduğu bölümde, küçük bir mola verin. Sonra, zirveye ulaşın ve buradaki kalıntıları ziyaret edin.

Bu arada: binlerce kişi gibi, sizde geceyi burada geçirip, gün doğumunun muhteşem güzelliğini izleyebilirsiniz. Burası: Konfiçyusun “dünyanın ne kadar küçük olduğunu anladığı” yer olarak önem kazanıyor.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

KAYA YAZITLARI (MOYABEİ)

Bunlar, Tang hanedanı döneminden kalma, altın varaklı yazıtlardır. Yazıtlarda: İmparator Xuanzong’un, 727 yılında buraya yaptığı hac ziyareti sırasında hazırlanmıştır. Ayrıca, üzerinde yazı bulunmayan bir  dikilitaş var. Bu dikilitaşın, günümüzden 2000 yıl önce, burayı ziyaret eden imparator onuruna buraya yerleştirildiği söyleniyor. Bu taşa, dokunmak uğur getirir, sizde denemelisiniz.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

DAĞ BÖLGESİNDE BULUNAN TAPINAKLAR VE DOĞAL GÜZELLİKLER

Çin Tai Shan ve Tai dağı

YEŞİM İMPARATOR TAPINAĞI-YU HUANG MİAO

Tapınak önünde: bir yazıt var. Efsaneye göre: buraya dikilmek üzere bir dikilitaş yaptıran imparator, yazıtı görünce dikilitaşı diktirmemiş ve yazıtı buraya koydurmuştur. Tapınağın önünde bir kaya var ve bu kaya: Taishan dağının en yüksek noktasını işaret etmektedir. Biraz önce sözünü ettiğim yazıt ise, kayanın hemen kuzeybatısındadır.

Tapınak: ana tepe üstündedir. Burası, Taishan dağının en yüksek noktasındadır. Günümüzde görülen tapınak yapısının: Ming hanedanı döneminde inşa edildiği biliniyor. Tapınağın imparator salonunda: yeşim imparator bronz heykeli var.

Sunak üzerinde: imparator, dağların tanrılarına dua edermiş ve odun yakarlarmış. Odun yakmak: ülkenin korunması için tanrılara yapılan bir tür dua olarak kabul edilmektedir.

Tapınağın doğu pavillon bölümü, güneşin doğuşunu izlemek için en uygun yer olarak görülüyor. Batı pavillon bölümünden ise, sarı nehir muhteşem görülüyor.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

GUAN YU TAPINAĞI

Guan Yu ismi: Çin ülkesinde “kuvveti, sadakat ve adaleti” sembolize etmektedir. Bu tapınak: dağ blokunun kuzeyinde bulunmaktadır. Ancak, ne zaman inşa edildiği hakkında bilgi bulunmamaktadır. Ming ve Qing hanedanları döneminde, birçok onarımdan geçtiği bilinmektedir.

Tapınak, yüzey şekillerine göre dizayn edilmiştir. Duvarının kırmızı olması ve çevresindeki yeşil tabaka ile bağlantılı siyah fayansları bu güzel dizaynı ortaya koymaktadır. Tapınak bahçesinde, 60 metrekarelik bir alanı kaplayan, servi ağacı bulunuyor.

Çin Tai Shan ve Tai dağı

MOR ŞAFAK TAPINAĞI (BİXİACİ)

Zirvedeki tapınaklardan en ünlü olanıdır. Burası: dağın tanrısının kızı Yeşim Tanrıçasının tapınağıdır. Şifa arayanlarla dolup taşmaktadır. Söylentilere göre: burada dua edenlerden, çocuğu olmayanların çocuğu olduğu ve hatta, körlerin gözlerinin gördüğü söylenmektedir.

Tai Shan ve Tai dağı

HEAVEN MUM TEPESİ

Dağ blokunun kuzeydoğu  eteklerinde, zirveye kadar uzanan zikzaklı yolun bulunduğu yerdedir. Bu yol boyunca, Taishan dağının uçurumlarından olan ünlü: Heaven Mum Tepesi bölgesini, yani burayı görebilirsiniz. Burada, muhteşem uçurumlar ve mum şeklindeki dağ-kaya oluşumları görülüyor.

Çin seddi

Pekin

Çin yemek kültürü

Çin Qingdao

Çin Qingdao

Sarı deniz  kıyısındaki bir liman kentidir. Ama, ülkenin en büyük limanıdır.

Buradan, dünya çapında 130 ülkeye ihracat-ithalat yapılmaktadır.

Ama, burası aynı zamanda, ülkenin muhteşem ve en güzel tatil beldesi olarak öne çıkmaktadır.

En son nüfus sayımına göre, şehirde yaklaşık 7.5 milyon insan yaşamaktadır.

2009 yılında, bu şehir, Çin ülkesinin en yaşanılır şehri seçilmiştir.

Çin Qingdao

 

Ayrıca, 2008 yılı Pekin Olimpiyat oyunlarında, yelken yarışları burada yapılmıştır.

Ancak, kuzeyden gelen okyanus akıntıları yüzünden, sahildeki deniz suyu sıcaklıkları düşüktür, yani deniz suyu soğuktur.

Bunun doğal sonucu olarak, yazın burada hava da aşırı sıcak olmaz.

Çin Qingdao

 

Şehrin günümüze de yansıyan tarihi geçmişindeki en önemli olay:

Alman etkisidir. 1897 yılında Alman İmparatoru II. Wilhelm: buradaki 2 Alman misyonerin öldürülmesini bahane göstererek, Mançu hükümetini, burayı Almanya’ya vermeye zorlamış ve becermiştir.

Almanlar, bunun üzerine kısa sürede: burada villalar, limanlar, dini yapılar inşa ederek, tam bir Alman kenti yaratmışlardır.

Alman işgali, yörede yaklaşık 33 yıl sürmüştür. Günümüzde  de, Çin ülkesindeki Hıristiyan nüfus, en yoğun olarak bu şehirde yaşamaktadır. Hatta: kırmızı çatılar, yeşil ağaçlar, mavi deniz ve pırıl pırıl gökyüzü, İsviçre şehirlerini anımsatmaktadır.

Çin Qingdao

Dünyanın en uzun deniz köprüsü, bu yörede: Qingdao ana kentsel alanında bulunan Haiwan köprüsüdür.

Buradan bir şeyler satın almak isterseniz, özellikle: deniz kabuğu oymacılığı, deniz ürünleri, deniz kabukları önerebilirim. Ayrıca, elbette sevenler ve tercih edenler için, Tsingtao birası.

Peki, alışveriş için neresi tercih edilir?

Büyük alışveriş merkezlerinin bulunduğu, Zhongshan Road bölümünü tercih edebilirsiniz. Buradaki Parkson Department Store, en çok tercih edilen alışveriş merkezidir. Ayrıca, Taidong yaya caddesi de, alışveriş mekanlarıyla doludur. Burası ,aynı zamanda eğlence mekanları da barındırmaktadır.

Şehirde, günümüze kadar uzanan diğer bir özellik: bira alışkanlığıdır. Şehrin eski ismi olan “Tsingtao” markasıyla 1903 yılından bu yana üretilen biralar: Çin ülkesinin ulusal birası haline gelmiştir. Bu biralar: büyük yeşil şişelerde ve teneke kutularda, bütün dünyaya da gönderilmektedir.

Biranın kalitesinde: Almanlardan gelen bira tecrübesi yanında, Laoshan dağından elde edilerek kullanılan kaynak suyunun da büyük etkisi olduğu söyleniyor. Evet, günümüzde Çin ülkesinin en çok ihraç edilen birasıdır. Ayrıca, her yıl Ağustos ayının ikinci haftasında, Bira Festivali düzenlenmektedir.

ZHAN KÖPRÜSÜ-ZHANQİAO

Köprü, kıyı alanında, denize bir uzantı gibi gitmektedir. Şehir tren istasyonundan, yalnızca 300 metre uzaklıktadır. Şehre gelen gezginlerin, ilk ziyaret ettikleri turistik yerlerden biridir.

Burası: başlangıçta, bir deniz iskelesi olarak yapılmıştır. Yapım yılı, 1891 yılıdır. Şehrin en eski yapısıdır. Qing hanedanı döneminin imparatorluk elçisi Li Hongzhang: bir zamanlar şehri ziyarete gelir ve geldiği gemi, bu rıhtıma yanaşır.

Evet günümüzdeki iskele: 200 metre uzunluğunda ve 10 metre genişliğindedir. Yakın geçmişe kadar kullanılıyormuş. Çin Halk Cumhuriyeti kurulduktan sonra, şehirde, modern ve derin su limanı inşa edilmiş. Bu nedenle, Zhan köprüsü günümüzde kullanım  dışı kalmıştır.

Köprünün güney ucunda, sekizgen Çin stilinde bir köşk yapısı bulunuyor. Buna, Huilan pavilion deniliyor. Burada, bazı küçük sanat sergileri düzenlenmektedir. Ayrıca, iskele üzerinde çok miktarda seyyar satıcı bulunuyor ve bunlardan alışveriş yapmak mümkün.

Çin Qingdao

4 MAYIS MEYDANI-WUSİ MEYDANI

1919 yılında başlatılan öğrenci hareketi anısına, 1997 yılında inşa edilmiştir. Meydan, yaklaşık 10 hektarlık bir alanı kaplamakta olup, şehir yönetiminin ofis binasının hemen karşısındadır.

Meydanda: 30 metre yüksekliğinde ve 27 metre çapında, büyük bir heykel var.

Bu heykel, alev renginde olup, dönen bir rüzgar şeklini betimlemektedir. Meydanın güneyinde ise, büyük bir fıskıye var.

Bunun suları: yaklaşık 60 metre yüksekliğe ulaşıyor. Hatta, bazen suların 100 metreye kadar ulaştığı ve bu yükseklik nedeniyle ülkenin en büyük fıskiyesi olduğu söyleniyor.

 

LAOSHAN DAĞI

Burası, Sarı deniz ile karşı karşıya olan bir dağdır. Şehrin doğusundadır. Buradan, kıyının muhteşem manzarasını izlemek gerekir. Aynı zamanda, Taoizm içinde büyük dini önemi bulunmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle, Çin ülkesi kıyılarındaki en tanınmış  dağdır.

Dağ üzerinde, biraz önce sözünü ettiğim gibi, Taoizm için önem taşıyan yapılar bulunuyor. Bunların başında: Taiqing sarayı, Xufu sarayı, Longtan Şelalesi bulunuyor. Bu yapıların toplamı ise: 9 saray, 8 tapınak ve 72 yapı şeklindedir. Taiqing sarayında, 155 oda bulunmaktadır. Yaklaşık 7  dönümlük bir alanı kapsamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle, Çin mimarisinde oldukça nadir ve önemli bir yeri bulunmaktadır.

 

BATHİNG BEACH

Yazının başında belirttiğim gibi, şehir aynı zamanda bir tatil yöresi olarak öne çıkmaktadır. Huiquan körfezindeki bu plaj: Asya’nın en büyük kumlu plajlarından biri olarak öne çıkmaktadır. Plajda: berrak sular, hafif dalgalar ve yumuşak kum bulunmaktadır. Manzara ise, muhteşem görüntüsüyle, Tayland, Hawai ve Bali kıyılarının manzaralarını anımsatmaktadır.

Plaj: 1901 yılında, ilk önce, Almanlar tarafından kullanılmaya başlanmıştır. O dönemlerde, buraya yabancılar dışında giriş yasakmış. 1984 ve 2003 yıllarında yerel hükümet tarafından ,plaj bölgesi onarılır ve genişletilir. Sahilde, kamu hizmet tesisleri yapılır.

Günümüzde, burada: restoranlar, eğlence mekanları, barlar, kafeler bulunuyor. Acil güvenlik hizmeti, tüm plaj bölgesinde verilmektedir. Ayrıca: aydınlatma ve müzik sistemleri, ziyaretçilerin güzel zaman geçirmesini sağlamaktadır. Kış aylarında bile, buranın yüzmeyi seven insanlar tarafından doldurulduğu görülmektedir.

Çin Qingdao

QİANGDAO KONUKEVİ (QİNGDAO YİNG BİNGUAN)

Şehrin Alman valisi için, 1903 yılında yapılmıştır. Buradaki gösterişli köşk yapısı: günümüzde müze olarak kullanılmaktadır. 1957 yılında, Başkan Mao ve karısı, burada bir ay kalmışlar.

Çin Qingdao

ST.MİCHAEL KATEDRALİ

Burası, bir Katolik kilisesidir. Şehrin Almanlar tarafından yerleşilen merkezinde, bir tepe üzerinde durmaktadır ve Alman misyonerler tarafından yaptırılmıştır. Çünkü, şehirde, 19. ve 20. yüzyıllarda, büyük bir Alman nüfusu mevcuttur.

Pekin merkezi yakınları

Çin Hunan Eyaleti Changsha

Çin Guangdonk eyaleti Kanton