Sarıyer ilçesine bağlı, Boğaziçinde bir semttir. Emirgan ve Rumelihisarı semtleri arasındadır. Kaynağını Levent çiftliğinden alan bir derenin ağzındadır.
Antik dönemde: Kral Barbys’in “Phaidaliae” isimli kızı: burada bulunan bir kayanın üzerinden atlayarak intihar etmiştir. Günümüzdeki Baltalimanı olan bölgedeki bu kayaya ve kayanın çevresindeki yerlere “Sinus Phidailae” deniyordu. Ayrıca yine buraya “Portas Muilerum” (Gynaikon limen yani kadınlar limanı) ismi de veriliyordu.
Adını: Fatih Sultan Mehmet döneminde, Osmanlı donanmasının başında bulunan Kaptan-ı Derya Baltacıoğlu Süleyman’dan almıştır. Çünkü: Baltacıoğlu Süleyman İstanbul’un fethinde gemileriyle büyük katkılar sağlamış ve gemileri hazırladığı liman olan bu bölge, Baltacıoğlu ismiyle anılır olmuştur. Kaptan-ı Derya Süleyman Bey: 70 parça kadırgayı, Baltalimanı deresinden karaya çıkarmış, bir kısmını bugünkü Fenerkapı’dan ve bir kısmını da Sütlüce’den Haliç’e indirmeyi başarmıştır.
Baltaoğlu Süleyman Bey: 1449 yılında Midilli seferinde bulundu ve Callone kalesini aldı. Sultan II. Murat döneminin sonlarında Kaptan-ı Deryalığa atandı. 1451 yılında Fatih’in İstanbul kuşatması sırasında, Bizans’a denizden gelebilecek yardımı önlemek ve Haliç’teki Bizans gemilerini dışarıda bırakmak için, Gelibolu’da hazırlayıp getirdiği donanmayı, günümüzde kendi adıyla anılan Balta limanında tuttu.
Bu kuşatma sırasındaki en büyük başarısı Adaları ele geçirmesiydi. Adaların alınmasından iki gün sonra, 20 Nisan 1453 günü, Bizans’a yardıma gelen dördü Papalığa ait beş Ceneviz ve Rum gemisinin Haliç’e girmesine engel olamadı.
Lodosun ve akıntının yardımı yanında, Sarayburnu ve Tophane arasındaki kalın zincirin Bizanslılarca gevşetilmesiyle gemilerin Haliç’e girmesini önleyemediğini, Galata sırtlarında izleyen ve öfkesinden atını denize süren Fatih tarafından görevden alınarak kara ordusuna geçti. Fetih sırasında, Haliç’e indirilen meşhur yassı tabanlı gemiler burada yapılmıştır.
Takip eden dönemde: Baltalimanı: Reşit Paşa zamanında köşklerin kurulduğu ve Lale Devrinde ise yurt dışından gelen konukların ağırlandığı bir semt olarak öne çıkar.
Sonradan: Baltalimanı ve Emirgan arasında, Reşit Paşa arazisi denen yerde, bir kısım yer ayrılarak “Reşit Paşa” adlı bir mahalle kuruldu.
TABYA
1821 yılında, Sultan II. Mahmut tarafından liman ağzında yaptırılan savunma amaçlı bir tabyadır.
SABUN FABRİKASI
Bu eski sabun fabrikası, faaliyetini uzun süre önce durdurmuş olmasına rağmen, kalıntıları ve yüksek bacası günümüze kadar ulaşmıştır.
BALTALİMANI CAMİSİ-SERHAZİN SÜLEYMAN AĞA CAMİSİ
Emirgan caddesi üzerinde ve deniz tarafında, Baltalimanı deresinin doğu tarafında, ağzındadır. Süleyman Bey: Paşmakçı Şücaeddin Efendiye: kendi adı ile anılacak bu camiyi yaptırmıştır. Paşmakçı Şücaeddin Efendinin mezarı: mihrabın önündedir. Ancak mezar, 1826 yılında Zahire Nazırı Arif Efendi tarafından yaptırılan tadilatta yok edilmiştir. Caminin minberi: Sultan III. Ahmet’in “İmam-ı Sultani Hacı İmam” diye tanınan imamı: Seyyid Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır.
Caminin namazgah ve çeşmesi ise: Hazerpare Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1648 yılında yapılan bu inşaat sırasında, bahçede bir de kuyu açtırılmıştır.
Cami: 1826 yılında Zahire Nazırı Arif Efendi tarafından yaptırılan tadilat sonrası günümüzdeki halini almıştır. Caminin kuzey duvarındaki kitabesinde 1826 tarihi yazılıdır. Ancak, 1960 yılındaki onarım sonrasında, cami eski özgün karakterini tamamen kaybetmiştir.
JAPON BAHÇESİ
Bu park alanı, Japonya ile Türkiye arasındaki işbirliği sonucu 2003 yılı Kasım ayında kurulmuştur. 2003 yılında İstanbul ve Japonya’nın Yamaguchi Eyaleti Shimonoseki şehri kardeş şehir olmuştur. Ancak Ertuğrul Fırkateyni kazasının 125 yılında yani 2015 yılında park alanı yeniden restore edilmiştir.
Buradaki park alanında: iki kardeş şehrin sembolü olan Marmara Boğazı ve Shimonoseki Boğazından esinlenilerek yapılan giriş kapısı, Çay odası, Şelale, Gölet, Çardak gibi yerler bulunmaktadır. Bahçenin Japon kültürünü yansıtan iki kapısı, bir çeşmesi ve kuru bahçesi vardır. Bahçe, çok sayıda doğal taştan yapılmış fenerle aydınlatılıyor. Bahçenin çevresi ise, Japon stili bir duvarla çevrilmiştir.
Toplamda, bahçede 4850 ağaç ve bitki bulunmaktadır. Ağaçların bir kısmı Japon kamelyası, Japon kiraz ağacı, Japon Akça ağacı, Japon kayını, Karaçam, Alev ağacıdır. Ama özellikle Sakura yani Japonya’nın simgesi olan kiraz ağaçları ilgi çekmektedir.
Burayı ziyaret ederseniz, Boğaziçi’ne bakan müthiş bir yerde konumlanmış bahçede yürüyüş yapabilirsiniz.
BALTALİMANI SAHİL SARAYI-MEDİHA SULTAN SAHİLHANESİ
Kemik Hastanesinin hemen yan tarafındadır. Kemik hastanesiyle bir bütün teşkil eder.
Yapı: 1840 yılında, Tanzimat döneminin ünlü devlet adamı Mustafa Reşit Paşa tarafından, ünlü mimar Serkis Balyan’a yaptırılmıştır.
Sahilhane: neoklasik üslüpla yapılmış, iki katlı ve kagir bir yapıdır. Geniş bir avlu içindedir ve bahçesinde havuz ve diğer birimler bulunur. Mermer sütunlu ve mermer kaideli bahçe ve sandal girişleri, neoklasik üslubun hissedildiği başlıca yerlerdir. Yapının uzunluğu: doğu-batı yönünde 55 metre, güney-kuzey yönünde ise 42 metredir. Yan cephelerden, masif kolonlarla dışarı taşırılmıştır. Giriş katında 22 oda, 1 büyük orta hol, 12 servis odası bulunur.
İkinci katında: 11 salon, 7 sofa ve 7 servis odası vardır. Giriş katı ortasındaki sofanın duvarları aynalarla kaplanmıştır. Yalının zemin katından, üst kata çıkan üç merdiven vardı. Bu merdivenlerden biri: birinci katın holüne çıkan ana merdiven, ikincisi ana merdivenin sahanlığından havuza inen merdiven, üçüncüsü de servis merdivenidir.
Yalının havuzunun üstü yakın geçmişte kapatılmış ve özelliğini yitirmiştir. Bu havuzun üzerindeki ikinci kat damına kadar yükselen piramidal bir camekanla kapatılmıştır. Günümüzde bu camekanlı bölüm halen mevcuttur. Yalının rıhtımında, açık yüzme havuzu ile kapalı bir deniz hamamı vardı. Bahçesinde bulunan Hünkar Köşkü ile arkasındaki tepenin yamacındaki hamam: önünden geçen yolun genişletilmesi sırasında yıktırıldı.
Buranın en büyük özelliği, geçmişte uğursuzlukları ile bilinmektedir. Çünkü: Osmanlı döneminde, hanedandan dört damadın başını yemiştir. Bu damatlardan biri boğulmuş, biri zindanda ölmüş, biri tifo hastalığından ölmüş ve yalının son damadı Damat Ferit Paşa: Türk tarihine kara bir leke olarak geçmiştir.
Reşit Paşa: 1854 yılında, oğlu Galip Paşayı, Sultan Abdülmecit’in kızı Fatma Sultan ile evlendirdi ve bu sarayı kendilerine tahsis etti. Yeni evli çiftin ilk çocukları olan Cemile, birkaç günlük iken sarayda öldü. Galip Paşa ise, 1858 yılında bir davetten yalısına dönerken kayıktan denize düştü ve boğularak öldü. Paşa ve sadık uşağının birbirlerine sarılmış cesetleri, günler sonra Boğazın uzak bir köşesinde bulundu.
Mustafa Reşit Paşa, Hariciye Nazırlığı sırasında, bu yalıda 3 Ağustos 1838 tarihinde Belçika ve 16 Ağustos 1838 yılında İngiltere ile birer ticaret anlaşması imzaladı.
Rusya ile 1 Mayıs 1849 tarihinde, Eflak-Boğdan Beylikleri hakkında anlaşma imzalandı. Son olarak ise, Osmanlı devletinin mali alanda çöküşüne zemin hazırlayan “Balta-Limanı Ticaret Antlaşması”nı imzaladı. Çünkü Mustafa Reşit Paşa, İngilizlere yakın kişiliğiyle tanınıyordu. Reşit Paşa, Mısır meselesinde İngilizlerin yardımını temin bahanesiyle, Baltalimanı’ndaki yalısında, dört gün süren ve çok gizli tutulan pazarlıklar sonucunda, 16 Ağustos 1838 tarihinde Osmanlı-İngiliz ticaret anlaşmasını imzaladı. Anlaşma, 8 Ekim 1838 tarihinde Kraliçe Victoria ve bir ay sonra da Sultan Mahmut tarafından onaylandı.
Bu anlaşma ile, emperyalistler önündeki engeller kaldırılarak, ekonomik sistemimiz felce uğratıldı. Ayrıca iç ticaret, Osmanlı vatandaşlarına ait olmaktan çıkarılıp istisnasız bir şekilde İngiliz tüccarlarına veriliyordu. Öte yandan, Osmanlı tüccarları bir yerden bir yere mal götürüp satarken yüzde 12 vergi verirken, İngiliz tüccarları yüzde 5 vergi ödeyeceklerdi. Sonuç olarak: Osmanlı hazinesi önemli gelir kaynaklarından mahrum kaldı. Benzer anlaşmalar, Avrupa’nın diğer ülkeleriyle de yapıldı.
Dul kalan Fatma Sultan, altı ay sonra Mabeynci Mehmet Nuri Paşa ile evlendi. Ancak, Nuri Paşa: 1881 yılında Sultan II. Abdülhamit tarafından tutuklattırıldı ve idama mahkum ettirildi. Çünkü amcası Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ve öldürülmesi hadisesine karıştığına inanılıyordu.
Padişah cezayı müebbet hapse çevirdi ve Paşa diğer mahkumlarla (bunlardan birisi de Mithat Paşa) birlikte Arabistan’a sürgün edildi, Taif kalesine kapatıldı ve 9 yıllık zindan hayatı sonunda, 1890 yılında yine orada çıldırarak öldü. Hatta Taif yolunda aklını yitirdiği de söylenmektedir. Sultan II. Abdülhamit’e kin tutan Fatma Sultan, kardeşi V. Murat’ın tahta geçmesi için çalıştı. Fakat casuslar, yazışmaları ele geçirdiler. Fatma Sultan, burada yalıda göz hapsine alındı. Bu arada, Fatma Sultan, 3 çocuğunu da erken yaşta kaybetti. Ve tüm bunlara dayanamayarak, henüz 44 yaşında iken, 1884 yılında öldü ve saray hazineye kaldı.
Bir süre bakımsız kalan yalı, Sultan Abdülmecid’in kızı Mediha Sultan’a tahsis edildi. Mediha Sultan, 1879 yılında Paris Sefareti katibi Sami Paşazade Necip Beyle evlendi ve yeni evli çift, Baltalimanında bulunan sahil sarayında yaşamaya başladı. Bir süre sonra damat Necip Paşa: tifoya yakalandı ve 1885 yılında hastalıktan öldü.
Mediha Sultan, ikinci evliliğini, 1886 yılında Londra Sefareti Katibi Ferit Paşa ile yaptı. Mütarekeden sonraki dönemde (1918-1923) siyasi ve milli mücadele aleyhine olan görüşmeler, hürriyet ve itilaf birliği toplantıları burada düzenlendi. Ayrıca, yine gösteriş düşkünü Damat Ferit Paşa tarafından, yalıda: müzikli davetler, yemekler ve İstanbul’daki üst düzey diplomatların katıldığı toplantılar düzenliyordu.
Damat Ferit Paşa, bu toplantılara, smokin ile katılıyordu. Mediha Sultanı ise, yine bu davetlere dekolte giysilerle katılmaya zorluyordu. O dönem, Damat Ferit Paşa için “alafrangılıkta Frenkleri bile geçmiş” deniyordu. Yalıdaki hayat lüks ve ihtişam içinde olsa da, ülke karanlıktaydı.
Ferit Paşa: 1922 yılında İstanbul şehrinin işgalden kurtulmasından birkaç gün önce: karısı ve karısının ailesini de yanına alıp, bir tekneyle, Avrupa’ya kaçtı ve sürgündeki bir yıllık yaşamın ardından; Türk ordusunun İstanbul’a girdiği gün, yani 6 Ekim 1923 tarihinde Fransa Nice şehrinde hastalıktan öldü. Mediha Sultan: 1928 yılında, Fransa-İtalya sınırındaki Menton kasabasında sona erdi.
Baltalimanında boş kalan saraya ise, devlet el koydu ve içindeki eşyalar ile Damat Ferit Paşanın zengin kütüphanesi: 1925 yılında müzayede ile satıldı. Böylece önemli bir koleksiyon yok edilmiş oldu.
Cumhuriyet döneminde bir süre boş kalan binanın: tavan dokusu, yaldızlı ve işlemeli yüzeyleri harap oldu, sıvaları düştü, sahil ve rıhtım korunakları parçalandı ve salon süsleri bozuldu. Daha sonra, bina: önce Balıkçılık Enstitüsü ve sonrasında ise Harem kısmı 1943 yılında Sağlık Bakanlığına devredildi ve Kemik Hastalıkları Hastanesi oldu. Selamlık kısmı ise, İstanbul Üniversitesi Sosyal tesisleri oldu.
METİN SABANCI BALTALİMANI KEMİK HASTALIKLARI HASTANESİ
Sahil Sarayının Harem kısmı: 1943 yılında Sağlık Bakanlığına devredilen yapı: 1944 yılında “Kemik ve Mafsal Hastalıkları Hastanesi” olarak hizmete girdi. Ancak 1990’lı yıllarda: fiziki alt yapısı ve teknik donanımların yetersizliği nedeniyle kapatılma tehlikesi yaşandı ve hatta, yapının özel sektöre kiralanması gündeme geldi.
1999 yılında yapı depremde hasar görünce, 2000 yılında Sakıp Sabancının katkılarıyla kapsamlı bir yenilemeye tabi tutuldu ve özellikle tavan işlemeleri, büyük ölçüde orijinal şekline kavuşturuldu. İlkel koşullarda hizmet veren birçok birim ve idari üniteler, iki katlı ve modern geniş yönetim binasının inşasıyla birlikte, buraya taşındı.
Hastanenin poliklinik binası ile yalı arasındaki bahçede: büyük çiçekli bir manolya ağacı anıt gibi durmaktadır. Ağaç kışın yapraklarını dökmez. Parlak yeşil, cilalı yapraklarıyla dikkat çeker. Ancak Mayıs ayında, kreme çalan beyaz büyük ve güzel çiçekleri açmaya başlar. Hastaneyi ziyaret ederseniz, bu asırlık anıt ağacı mutlaka görünüz.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ BALTALİMANI SOSYAL TESİSLERİ
1933 yılında, uzun yıllar boş kalan yalı: izbe haldeyken Atatürk tarafından İstanbul Üniversitesine veriliyor.
Sahil Sarayının Selamlık bölümünde bulunan İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesislerinde üyelerin yararlandıkları bir restoran bulunuyor. Öğretim üyesi veya öğrenci olmak, girişi engellemiyor. Hatta diğer kamu personeli de girebiliyormuş. Ancak yine öğrendiğime göre, üyelere indirimli hizmet veriliyormuş. Burayı ziyaret ederseniz, bahçedeki çınar ağacını görmenizi öneririm. Bu ağaç 5 metrelik çevresiyle anıt ağaç statüsündedir. Yine bu ağacın yanında bulunan iki at kestanesi ağacı ve Lale ağaçları da asırlık anıt ağaçlardır.
İstanbul günlük gezi planı hakkındaki yazım için.