Aydıntepe-Bayburt arası: 18 km. Aydıntepe-Gümüşhane arası: 77 km. Aydıntepe-Trabzon arası: 125 km. Aydıntepe-Rize arası: 131 km. Aydıntepe-Erzurum arası: 148 km.
TARİHİ
MÖ 3000-2500 yılları arasında, bölgede Hitit hakimiyeti görülür. 1072-1202 yılları arasında ise Saltuklular ve Danişmentlilerin hakimiyeti vardır. 1514 yılında Çaldıran savaşı sonunda bölge Osmanlı egemenliğine girer. Osmanlı döneminde, burası “Hart” ismiyle bilinir ve Bayburt kazasına bağlı bir nahiyedir.
1916 yılında Rus işgali görülür, 21 Şubat 1918 tarihinde ise bölge Ruslardan kurtarılır. Hart olayı olarak bilinen Şeyh Eşref ayaklanması, 26 Ekim-29 Aralık 1919 tarihleri arasında olur. 1957 yılında Belediye teşkilatı kurulur ve ismi “Aydıntepe” olur.
1987 yılında ilçe olan Aydıntepe, önce Gümüşhane iline, daha sonra ise 1989 yılında Bayburt iline bağlanır.
GENEL
İlçe, Bayburt’un kuzeybatısındadır. Bayburt ilinin iki ilçesinden biridir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1650 metredir. İlçenin en önemli dağları olan Soğanlı dağları, kara ikliminin etkisi ve tahripler nedeniyle orman örtüsünden yoksun kalmıştır.
Bu dağların en büyük özelliği: yayla ve avcılığa elverişli olması, geniş otlaklar bulunmasıdır. Bu yüzden yörede hayvancılık yaygındır. Mera hayvancılığı yapılmaktadır.
Ayrıca bal üretimi yapılmaktadır. İlçenin belli başlı akarsuları, Çoruh nehrinin kollarını oluşturan küçük derelerdir. Çoruh çayı, Aydıntepe ovasını ikiye ayırarak doğu-batı doğrultusunda uzanır ve Çoruh nehrinin en büyük koludur.
GEZİLECEK YERLER
YER ALTI ŞEHRİ
İlçenin hemen altında, tüf kayaya oyulan bir yeraltı şehri vardır. 1996 yılında bir inşaat kazısı sırasında tesadüfen bulunmuştur.
Yüzeyden 2-2.5 metre derinliğe, başka yapı malzemesi kullanılmadan ana kayaya kısa saplı kazmalar kullanılarak oyulmak suretiyle yapılmıştır. Ancak çıkan harfiyatın ne şekilde dışarıya atıldığı belli değildir. Burada galeriler, tonozlu odalar ve odaların açıldığı geniş mekanlar bulunur. 20 civarında oda bulunmaktadır.
Tonoz örtülü galerilerin genişliği yaklaşık 1 metre, yüksekliği ise 2-2.5 metredir. Bu mekanlara, 3-8 metre karelik odalar açılır. Gözetleme mekanlarının oluşturduğu havalandırma amaçlı konik biçimdeki delikler vardır.
En az 2 ve en fazla 6 metre yüksekliğinde olan bu havalandırma deliğinin bir insanın geçemeyeceği şekilde, konik bir biçimde açıldığı görülür. O dönemdeki teknolojiyle bu havalandırma deliklerinin nasıl açıldığı meçhuldür.
Galerilerin aydınlatılması amacıyla duvarlara oyuklar yani mumluk yerleri kazılmıştır. Buralardaki siyah izler, hala görülür. Galeri ve koridorlarda biriken suların akması ve tahliyesi için, su arkları yapılmıştır.
Yeraltı şehrinin uzunluğu 1200 metre uzunluğa sahip koridorlardan oluşmaktadır. Yeraltı şehrinin bir ucunun Bayburt kalesi ve diğer ucunun ise 7.5 km uzaklıktaki Kırzı köyüne kadar gittiği tahmin edilmektedir.
Yani, doğu-batı istikametinde 3 ile 5 km uzunluğunda olduğu söyleniyor. Ancak değişik iki yerde 800 metrelik bir bölümde ön inceleme yapılabilmiştir. Geçen zaman içinde, çökme ve yapılaşmadan dolayı meydana gelen tıkanmalar nedeniyle, galeriler kapanmış olup, ileri bölümlere geçilememiştir.
1963 yılında ilçede alt yapı çalışmaları (şehir içme suyu, kanalizasyon gibi) başlatılınca, Yeraltı şehrinin bazı bölümlerinde yer yer çökmeler meydana gelmiş, böylece mekanlar su ve çamurla dolarak tahrip olmuştur.
Temizleme ve restorasyon çalışmaları yapıldığında ne kadar uzunlukta olduğu anlaşılacaktır.
Yeraltı şehrinin girişinde ise, gerektiğinde girişi kapatmak için kullanıldığı düşünülen yaklaşık çapı 1.5 metre olan daire şeklinde bir taş bulunuyor.
Bu yeraltı şehrinin tarihi “Halde” şehrine ait olabileceği iddia edilir. Halde’nin “Khalde” olduğu eski ismi “Hart” olan ilçenin isminin de “Halt” dan geldiği görüşü vardır. Hıristiyanlığın henüz yerleşmediği bir dönemde, bu bölgenin bir sığınak olarak kullanıldığı, Romalılar tarafından kovulan ilk Hıristiyanların bu bölgeye geldikleri ve sığındıkları da tahmin edilmektedir.
Öte yandan, yeraltı şehrinin zor ve yoğun kış şartlarında barınak olarak kullanıldığı da düşünülüyor.
Mezarlar
Yeraltı şehrinde, Geç Roma veya Erken Bizans devirlerine tarihlenen bir mezar bulunmuştur. Mezar en az iki defa kullanılmış olmalıdır. Mezarlarda bulunan sapan demiri, yılan motifi ve Tpone kelimelerinin yanı sıra, eşyanın ölü kültürüyle ilgili olması, henüz Hıristiyanlığın yerleşmediği bir devreyi işaret etmektedir.
Mezarda: kurbanın kanı ve akıtılacak içki için iki delik göz bırakılmıştır. Bu durum, Roma devrinden çok daha önceleri işaret eder.
1960’lı yıllarda yöre sakinleri, II. Dünya savaşında sığınak olarak kullanılmak üzere, buranın varlığından sürekli olarak söz etmişler, ancak daha sonra unutulmuş, 1970 yılında bir araştırmacı yazar tarafından buradan söz edilmiştir.
Ardından 1988 yılında, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu, burayı araştırma kapsamına almıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre: Aydıntepe yeraltı şehrinin MS 200-500 yılları arasında yapıldığı ve yapı mimarisi yönünden Roma ile Bizans mimarisi özellikleri taşıdığı ifade edilmiştir.
Fakat sonuçlar kesin değildir, yukarıda belirttiğim gibi, değişik görüşler ileri sürülmektedir.
Evet her yıl binlerce kişinin ziyaret ettiği yeraltı şehrinin sadece bir kısmının ziyarete açılması sağlanmış olup, kalan bölümlerinde gerekli araştırmalar yapılacak ve ziyarete açılacaktır. Şu an da 1200 metrelik bölümü gezilebiliyor.
Siz de gezdiğiniz de göreceksiniz, gerek havalandırma oyukları ve gerekse diğer özellikleriyle yeraltı şehri, döneminin mimari özelliklerini yansıtması açısından çok önemlidir. Yeraltı şehri oldukça güzel ışıklandırılmış, üstte şerit şeklindeki ışıklar gezi güzergahını da takip etmeyi kolaylaştırıyor.
Hemen girişte Belediye tarafından yaptırılan Yeraltı Şehri Parkı var, geziden sonra burada dinlenebilirsiniz.
Son bir not: kapalı yer korkusu olanların buraya girmesi elbette sıkıntı yaratabilir, buna dikkat ediniz.
AYDINTEPE HÖYÜK
İlçe merkezinin güneybatısındadır. Ana caddeden 35 metre yüksekliktedir. Yüksek doğal bir tepe üzerinde, geniş bir alana yapılan höyüğün büyük kısmı, mezarlık olarak kullanılmaktadır. Burada, eski Tunç, Demir çağ, Roma dönemine ait seramikler bulunmuştur.
ÇATIKSU GÖZETLEME KULESİ
İlçe merkezine bağlı Çatıksu köyünün kuzeyindedir. Anayoldan 81 metre yüksekliktedir. Hart ovasının kuzeybatısında, en uç noktasında ovayı tamamen kontrol altında tutmaktadır. Gözetleme kulesinin batı bölümü, sarp bir kayalıktır.
Kuleye doğu ve güneyden ulaşılır. Kule: kuzey-güney istikametinde konumlanmıştır. Yaklaşık 17 metre uzunluktadır. Tamamen ana kayaya göre şekillendirilmiştir.
Kulenin sur duvarları, büyük kütlesel taş bloklardan oluşturulmuştur. Gözetleme kulesi bu görünümü ile erken dönemlere tarihlenir. Eski askeri mimarlık örneğidir.