İlçenin il merkezine uzaklığı 45 km. Aralık Karakoyunlu arası: 34 km. Aralık Doğubayazıt arası: 104 km. Aralık Ağrı arası: 191 km. Aralık Van arası: 267 km. Aralık Ardahan arası: 268 km. dir.
TARİHİ
Yörenin tarihi geçmişinin: Orta Asya’dan Anadolu’ya göçen kavimlerin geçiş yolları üzerinde bulunması nedeniyle, Neolitik devrin başlangıç tarihinden, Anadolu ve Mezopotamya için kabul edilen MÖ 6-7 binli yıllara kadar uzanacağı tahmin edilmektedir.
Buna bağlı olarak yörede ilk yerleşik kavimlerin Hurriler olduğu bilinmektedir. Asyalılar ismiyle toplanan bu kavimler, Ön Asya ve Mısır’a göçmeden önce madenleri ve yazıyı keşfetmişlerdir. Hurriler, MÖ 3 bin yılda, Doğu Anadolu’nun dağlık bölgelerinde, Aras boyların kadar ve Van gölü civarında yaşıyorlardı.
Hurriler: sonraki dönemde, Asya’da Sabar veya Sabir Türkleri olarak anılmışlardır. Hurri boylarının MÖ 1300 yıllarından sonra bölgenin Hitit egemenliğine girmesiyle, bir kısmının Asurlularla kaynaştığı, bir kısmının da Van gölü çevresiyle Murat, Karasu ve Aras ırmakları boylarında küçük beylikler halinde yaşamaya devam ettikleri bilinir.
Asur ve Hititlilerle kaynaşan Hurriler, MÖ 1200 yıllarında Hatti devletinin yıkılmasıyla tarih sahnesinden çekilirler. Hatti devletinin yıkılmasıyla, Van gölü bölgesinde, Fırat nehrine kadar olan yüksek yaylalarda Urartular ortaya çıkar. Iğdır bölgesi, Kral Menua (MÖ 810-785) devrinde, Urartu devletine bağlanır. MÖ 610-585 yılları arasında hüküm süren, Kimmerler Urartu devletine son verirler.
İlçe 14 Kasım 1920 tarihinde Rus işgalinden kurtarılmıştır. 1 Nisan 1960 tarihine kadar “Başköy” ismiyle bilinir. Bu tarihte ilçe olmuş ve Kars’a bağlanmıştır.
GENEL
İlçe Türkiye’nin en uç noktasıdır. Bunun yanında, ülkemizde, üç ülke ile komşu ve müşterek sınırı olan tek yerdir. Doğuda: İran sınırı (49 km.), kuzeyde Azerbeycan’a bağlı Nahçıvan Özer Cumhuriyeti sınırı (10 km.) ve Ermenistan sınırı (56 km) bulunmaktadır. Güneyinde ise Büyük ve Küçük Ağrı dağları vardır. İlçenin rakımı 825 metredir.
DİLUCU SINIR KAPISI
Türkiye-Azerbaycan-Nahçıvan Özerk bölgesi arasındadır. 1992 yılında açılmıştır. Aralık ilçe merkezine 38 km ve Iğdır il merkezine 85 km uzaklıktadır. Aras nehri üzerindedir ve “Umut köprüsü” olarak da tanınır.
Nahçıvan tarafındaki karşılığı “Sederek Sınır Kapısı” dır. Bölge geçiminin en büyük kaynağı olan sınır kapısında, depo bazında mazot ticareti yapılmakta ve bu durum Aralık ilçesinin ekonomik durumunu canlandırmaktadır.
Araçlar, daha doğrusu büyük deposu olan veya sonradan ilave depo eklenmiş araçlar, Nahçıvan tarafına geçerler, depolarını ucuz mazotla doldurup geri dönerler ve bu ucuz mazotu, ülkemizdeki fiyatı ile yani Nahçivan’daki fiyatının üstünde satarak kar elde ederler. Sınır kapısında, hizmet alanları dışında gümrüksüz satış mağazası ve yeme içme alanları da vardır.
GEZİLECEK YERLER
1943 yılında yapılan araştırmalarda, ilçede höyükler tespit edilmiştir. Ancak bugüne kadar herhangi bir resmi kazı yapılmadığından, gerekli bilgiler ortaya konamamıştır.
ORTAKÖY
İlçe merkezine bağlı Ortaköy’deki tarihi kalıntılar şunlardır:
Tarihi Ev
Tarihi Ev, Sit anıtı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Ev, 19’ncu yüzyıl yapısıdır ve Osmanlı mimarisini yansıdır. Ev, dikdörtgen planlıdır. Batı yönünde giriş kapısı ve bir de ahşap balkonu vardır. Dış cephe duvarları, kerpiçten yapılmıştır.
Tavanı ile ahşap balkon üstü hasırla örtülmüştür. Tavanda bulunan basit ahşap süslemeler dikkat çeker. Binanın dış cephesi, yörede kullanılan toprak ile sıvanmıştır.
Yapı iki katlıdır. Her katında 4 pencere vardır. Konutun alt katı kiler, üst katı ise konut olarak kullanılmıştır. Konutun yanına, yakın zamanda başka bir bina yapılmıştır.
Ortaköy Hamamı
Günümüzde özel mülkiyette bulunan tarihi hamam 19’ncu yüzyıl başlarında yapılmış ve 1960’lı yıllara kadar kullanılmış, sonra terk edilmiştir. Bölgenin en büyük hamamıdır. 1890 yılında yapıldığı düşünülüyor.
Yörede bulunan hamamlar içinde, kubbeli olan tek hamamdır. Kırmızı renkli tuğla ile yapılmış iki kubbeli ve dikdörtgen planlıdır. Dış cephe duvarı bazalt taştan yapılmıştır.
Hamam iki kısımdan oluşur. Batı kısımdaki kubbeli bölüm soğukluk, doğu kısmındaki kubbeli bölüm ise sıcaklıktır. Duvar ile kubbeler arasındaki bağlantı, sivri tonozlarla sağlanmıştır. Günümüzde, kubbelerin bir kısmı ve tavanı yıkılmış olup, dış cephe duvarları sağlamdır ve ahır ve samanlık olarak kullanılmaktadır.
Mezarlık
Köy camisinin güneydoğusundadır. Yaklaşık 3 dönümlük alanı kaplar. Burada Osmanlıca yazılı mezar taşları bulunur. Bu mezar taşlarında hicri 1275-1335 tarihleri okunmaktadır. Mezar taşları, dikdörtgen, oval ve trapezoit formdadır.
HACI İBRAHİM GÖKDEKLİ KÜMBETİ
Giriş kapısı üstündeki Osmanlıca kitabede: 1907 tarihinde, Hacı İbrahim adına yaptırıldığı yazılıdır. Kümbet: Aralık ilçesi Devlet Üretme Çiftliği arazisi üzerindedir.
Yani, beldede oldukça saygın bir yeri olan Hacı İbrahim Gökdek adına yaptırılmıştır.
Kümbet, kare planlıdır. Giriş kapısı güney yönündedir. Siyah kesme bazalt taşından yapılmıştır. Kümbetin temeli iki sıra taşla, esas binanın duvarlarından dışarı doğru çıkıntı yapar. Binanın yüksekliği yaklaşık 2 metredir.
Üstü ise yarım kubbelidir, kubbe ile çatının birleştiği yer, dışarıya çıkıntı yapar. Güney ve kuzeyde, birer küçük pencere vardır.
Kümbetin içerisi, çamurla basit şekilde sıvanmıştır. İç mekanda bulunan üç mezar ve bu mezarlara ait kitabe yoktur, bu yüzden mezarların kime ait olduğu bilinmemektedir.
Dış cephesi sağlam olarak günümüze ulaşmıştır.