Karaköy: Haliç ile İstanbul boğazının kesiştiği yerdedir. Haliç’in ağzındadır.
Bizans döneminde: İmparator Cenovalı tüccarlara bu bölgeye yerleşmeleri ve iş yapmaları için izin vermiştir.
Cenovalılar bunun üzerine, kendileri ve ambarlarını korumak için çeşitli istihkamlar yapmışlardır ve günümüzde de bu duvarların bazıları görülebilmektedir.
Ancak bu yapıların arasında en önemlisi “Galata Kulesi” dir.
Çünkü Galata Kulesi: Cenova döneminde yapılan duvarların en yüksek ve en kuvvetli noktasındadır.
İstanbul şehrinin fethinden sonra ise; bölgede 3 yerleşim bölgesi vardır. Bunlar: Ceneviz, Venedik ve Katalan tüccarların yerleşim bölgeleridir.
Bu bölgelerde: Ceneviz ve Osmanlı vatandaşları, Rum, Ermeni, Gürcü ve Yahudiler yaşamaktaydı.
1500’lü yıllarda, İspanya’dan kaçan Yahudiler, bölgeye yerleşmişlerdir.
1850’li yıllarda ise, Kırım savaşında savaşmak üzere şehre gelen Avrupalılar, bu bölgeye akın ederler.
Ancak: bölgede rıhtım yoktu. Bu yüzden: gerek askeri ekipmanlar ve gerekse ordunun ekipmanlarının şehre boşaltılmasında büyük korun çıkıyordu.
Bunun çözümü için, 1895 yılında bir Fransız şirketi, Karaköy bölgesine bir iskele yapar.
19’ncu yüzyılda ise bölgede banka ve sigorta şirketleri toplanır. Böylece, Karaköy gerek bankaları ve gerekse İşhanlarıyla şehrin önemli bir ticaret merkezi olur.
20’nci yüzyılda ise, Karaköy rıhtımında: deniz antreposu, yolcu terminalleri ve gümrük binaları yapılır. Yine aynı dönemde, iskele boyunca Yunan tavernaları kurulur. 1917 yılında Rusya’dan Bolşevik ihtilalinden kaçan binlerce Beyaz Rus, yine bu bölgeye yerleşir.
Günümüzde: semtte elektrik, elektronik, mekanik ve su tesisat ekipmanları satan yerler yoğunluktadır. Ayrıca: Galata köprüsü ile tarihi yarımadaya, Karaköy iskelesi ile Kadıköy’e ve tarihi Tünel ile Beyoğlu’na bağlantısı olan son derece önemli bir konumdadır. Yani ulaşım odaklı, ticaretin de devam ettiği bir merkezdir. Başta banka binaları olmak üzere, zamanla inşa edilen iş hanları, sigorta şirketleri, liman gümrük binaları ve yolcu terminalleri de bölgeyi mimari yapı zengini bir merkeze çevirmiştir.
Karaköy semti: Arap Camii ve Galata Rıhtımındaki antrepoların sonuna (İstanbul Modern) kadar olan kısım boyunca uzanır.
KARAKÖY MEYDANI
Karaköy meydanı: Ceneviz surlarının bir ve üçüncü bölgelerinin birleştiği yerdedir.
Meydanın dönüşümü: 1838 yılında İngiltere ve Fransa ile yapılan dış ticaret anlaşmaları sonucu, uluslararası finans ve ticaret merkezi olmasıdır. Çünkü meydan o tarihten sonra yeni dinamiklerin merkezi olmuştur. Batılı devletler birbiri ardına bölgede bankalar açmışlardır. Borsa faaliyetleri, deniz ulaşımı ve ticaret yoğunlaşmıştır.
1857-1858 yılları arasında Karaköy Kapısı yıkılınca, Karaköy meydanı genişlemiştir.
1859 yılında meydanın batısındaki bölüme, Belediyeye gelir sağlamak için bir han yaptırılması düşünülür. Aynı yıl açılan bir proje yarışması ile “Karaköy Han” (diğer ismi Komisyon Han) yapılır ve 1861 yılında hizmete açılır.
1800’lü yılların sonu ve 1900’lü yılların başında: Karaköy meydanında iki önemli han göze çarpar.
Bunlar: ilk borsa faaliyetlerinin yürütüldüğü “Havyar Han” ve Havyar Han karşısındaki Komisyon Handır.
Sultan Abdülaziz döneminde, Karaköy meydanının Galata köprüsüne bağlanan yerinde bir “Karakol Binası” yaptırılır. Bu bina daha sonra yıkılmış ve yerine “Karaköy Seyrü Sefain Acenta Binası” yapılır.
Bugünkü Karaköy Meydanı: 1956-1958 yılları arasındaki geniş çaplı yıkımlarla oluşturulmuştur.
Bu yıkım sırasında Karaköy Palas’ın önündeki yapı adası yıktırılıp boşluk meydana katılmıştır. Yıktırılan binalar şunlardır: Voyvoda caddesi ile Karaköy Sokağı ve Galata Caddesi arasında kalan yapı adası üstü tamamen yıkılmış, Havyar Hanın bir bölümü ve Karaköy Mescidinin üzerinde bulunduğu adanın bir kısmı yıkılmıştır. Ayrıca: Borsa Han ve Karaköy Karakolu yerine yapılan “Karaköy Seyrü Sefain Acentası” (yani Vagon Li) binası da yıkılmıştır.
Böylece Karaköy Palas yapısı doğrudan meydana açılacak bir düzene girmiştir.
Karaköy tramvayı, yolcularını Galata köprüsünün hemen üstündeki Karaköy Meydanında boşaltır.
Ayrıca: yine 1958 yılında meydanda bulunan: günümüzdeki Ziraat Bankası arkasındaki mescit ve ünlü Havyar Han da yıktırılmıştır.
KARAKÖY MEYDANINDA BULUNAN YAPILAR
KARAKÖY PALAS
Karaköy vapur iskelesinin olduğu tarafta, tramvay durağının hemen arkasında yükselir.
1920 yılında İtalyan mimar Giulio Mongeri tarafından yapılmıştır. Kendisi “Sanayi-i Nefise Mektebi” yani “Güzel Sanatlar Akademisi” hocalarındandır. İlk yapıldığında bina merkezi konumda ve oldukça değerli bir binaydı.
Mimarın ismi: sağda, ilk kat pencerelerinden birinin yanında yazılıdır. Mongeri, yapıyı yaparken çok titiz davranmış ve bitiminde de kendi işyerini buraya taşımıştır.
Yüksek bir kaide üstünde oturan bina, başlangıçta 4 kat olması planlanmasına rağmen: üç ayrı kuruluş tarafından beraberce kullanılma koşulu gündeme gelince 3 kat olarak yapılmıştır.
Ortadaki giriş: İş hanı girişidir. Sağ ve soldaki girişler ise, bağımsız bankacılık kurumlarına tahsis edilen girişlerdir.
Soldaki giriş: yarım daire bir kemerle vurgulanmıştır. Benzeri kemerler, kapılar ve pencerelerde de görülür.
Soldaki giriş: çatıya uzanan üst bölümü, tüm cephenin en değişken bölümüdür. Girişin hemen üstünde bulunan iki katlı cumba, üçüncü katta balkona dönüşür.
Tüm cephede: yoğun bitkisel ve geometrik bezemeler kullanılmıştır. Ayrıca klasik dönem Bizans yapı öğeleri görülür. Çünkü mimar Mongeri, Bizans mimarlığını çok iyi seviyede bilmektedir.
Bina günümüzde: Halkbank ve Yapı Kredi Bankaları tarafından ortaklaşa kullanılmaktadır. Ön cepheden bakıldığında: sol blok Halkbank ve sağ blok ise Yapı Kredi Bankası girişidir.
Bir ayrıntı: Karaköy Palas binasının hemen yanında, yıllar sonra, güney köşedeki küçük parsele 4 katlı kagir bir yapı yapılmıştır. Bu yapı: Karaköy Palas’ın 45 metrelik cephesinin yanında yer alır. 1947 yılında özel bir şirket tarafından yaptırılmak istenen bu bina için mimarlık yarışması açtırılmıştır. Bu yapı, günümüzde de varlığını sürdürmektedir.
1958 yılında, Karaköy Palas ve yanındaki Safa-Aru yapısının önündeki yapı adası kaldırılmıştır.
ALEMDAR KARDEŞLER BİNASI
Karaköy Palas binasının bitişiğindedir. Günümüzdeki ismi “Şeref Hanı” dır.
Bu yapının yerinde, daha önce kagir bir yapı, hatta mescit bulunduğu söyleniyor. Bu yapı için, 1947 yılında mimarlık projesi yarışması düzenlendi. Alemdar Kardeşler Büro binası yapımı için müracaat eden 25 aday arasından birinci seçilen değil, sebebi bilinmemekle birlikte ikinci seçilen proje kabul edildi.
Proje: Orhan Safa ve Kemal Ahmet Aru’ya aittir. Muhtemelen birinci seçilen binanın cephesi, yandaki Karaköy Palas ile ahenk için taş kaplama yapılması düşünülmüştü, ancak bu durumda duvar kalınlaşacak ve maliyet yükselecekti.
Bu yüzden, ikinci proje seçilmiş olabilir. Proje Alman mimar Erich Mendelson tarafından uygulanan o dönemin modası “eğrisel çizgiler” taşıyordu. Ancak inşaatın uygulanması sırasında bu modern projeye uyulmadı.
Kat sayısı aynı olmasına rağmen, yanındaki Karaköy Palas’dan daha aşağıda kaldı.
Evet, yapı bitirildikten sonra, bir kısım katları Türk Ticaret Bankası mülkiyetindeydi. 2004 yılında ise Finansbank’a satıldı. Binanın 4,5 ve 6 katları ise büro olarak kullanılmaktadır.
NORDSTERN HAN
Voyvoda caddesinin meydana ulaştığı köşesinde, tünelin hemen karşısındadır.
Oldukça süslü bir yapıdır. Mimari bilinmemektedir. Ancak kullanılan mimari üslup nedeniyle, İtalyan bir stili hatta Mongeri’yi anımsatmaktadır. Han: 1889 yılında yapılmıştır. Sivri kemerleri, bezemeli pencereleri ile Gotikten Rönesansa geçiş dönemlerinin mimari stilini gösterir.
Günümüzde han, bir Sigorta Şirketi tarafından kullanılmaktadır. Öte yandan, şirket: giriş katını İstanbulluların sanatla buluşmasını sağlayacak bir mekan olarak düzenlemiştir. Çünkü yeni nazım planında yapı “Kültür Aksında” bulunmaktadır.
TÜTÜN HAN
Karaköy Bankalar caddesinin başındadır.
Union Han olarak da bilinir. Yapı: Fransız Union Insutarce Company için, 1905-1911 yılları arasında, İtalyan mimar Eduardo De Nare tarafından yapılmıştır. 4000 metre kare kapalı alanı bulunmaktadır.
Daha sonra, yapı “İşbankası Galata Şubesi” olarak hizmet vermiştir. Günümüzde kullanılmamaktadır. Dış cephesi; taş, sıva ve çini kaplamadır. 5 katlıdır. Pencereleri dikdörtgen silmelerle çevrilmiştir, silme üzerinde çini kaplamalar vardır. Her bir pencere gurubu üzerinde, metal payandalara oturan ahşap sundurmalar mevcuttur. Giriş kapısı: çift kanatlı ve ahşaptır.
Yapı, 1’nci derece tarihi eser olarak tescil edilmiş ve koruma altına alınmıştır.
HAVYAR HAN
Han, Karaköy Meydanının doğu sınırını oluşturmaktadır. Bu durum, han içinde kalan sur duvarı kalıntılarından da anlaşılmaktadır.
Havyar Han: 1859 yılında bölgede borsa işlevi gören bir han olarak bilinmektedir. Daha doğrusu Karaköy Meydanı ve Karaköy Caddesinin doğu cephesinde bulunan bütün yapılar Havyar Han olarak isimlendiriliyordu. 1958 yılındaki imar hareketleri sırasında hanı oluşturan yapıların bir bölümü yıkılmıştır.
KOMİSYON HAN
1859 yılında Karaköy meydanında borsa işlemlerinin yürütüldüğü bir handır ve Havyar Han’ın tam karşısındadır. “Yeni Han” olarak da bilinmekteydi.
Komisyon Han, 1912 yılında elektrikli tramvayın geçebilmesi için daha geriye çekilerek tek katlı olarak yeniden inşa edilir.
TÜNEL GİRİŞİ
GALATA ZÜLFARİS SİNAGOGU-KALKADOS-500. YIL VAKFI TÜRK MUSEVİLERİ MÜZESİ
Karaköy Meydanı Tünel girişi Perçemli Sokaktadır.
Yapının 1671 yılından beri var olduğu iddia edilmektedir.
Neve Şalom Sinegogundadır.
Ancak sinegogun bugün görülen binası, 1823 yılında yapılmıştır.
1890 yılında Banker Kamondo ailesi yardımı ile tamir ettirilir.
1856 yılında Kırım Savaşında, Rusya’ya karşı Osmanlının yanında yer alan Fransız ordusunda, şehit düşen Yahudi askerleri anma töreni yapılır ve Albay Garbi Bey komutasında bir askeri müfreze de törene katılır.
1909 yılında ise, burada yeni Hahambaşı seçimi yapılır.
1985 yılında sinegog, cemaat azlığı nedeniyle kapanır.
Safahad Yahudilerinin Anadolu, Trakya ve İstanbul topraklarına gelişlerinin 500’ncü yılı nedeniyle 1989 yılında kurulmuştur. Müze binası 3 katlıdır. Müze binası ve Neve Şalom sinegogu arasındaki fiziki bağlantı “Midraş Hölü” ile kurulur. Bu hol bölümünde, Sinegog içinde yapılan dini törenleri canlı izleme imkanı bulunmaktadır.
Müze: tarihçe, Etnoğrafya, dini objelerin sergilendiği bir bölüm ve geleneklerin, yaşam döngüsünün ve yerleşim yerlerinin anlatıldığı bölümlerden oluşmaktadır. Müzenin tarihçe bölümünde: Kamondo ailesi hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Müzede: interaktif panolar bulunur. Dokunmatik ekranlarla teknoloji de vardır. Binanın bodrum katında: geçici sergiler için kullanılan Kültür Merkezi bulunur. Galerinin ana giriş katında ise, müze dükkanı vardır. Dükkanda hediyelik eşyalar bulunmaktadır.
Ayrıca günümüzde müzenin avlusunda “Yükselen Ateş” heykeli görülür. Ülkelerini savunmak için ölen Türk Musevi askerlerinin anısına yapılan bu heykel Nadia Arditti’ye aittir.
Beyoğlu hakkındaki yazımı da alttaki linkten okuyabilirsiniz. Beyoğlu
İstanbul depremi hakkında okumak için bu yazımı da okuyabilirsiniz. İstanbul depremi
